Pansori tại sao người nữ đóng vai chính

Pansori là một thể loại âm nhạc truyền thống độc đáo đã được chính phủ Hàn Quốc công nhận là Tài sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia với mục tiêu bảo tồn hình thức văn hóa này cho các thế hệ tương lai.

Những màn biểu diễn pansori thường được diễn ra tại các lễ hội văn hóa Hàn Quốc, ngoài ra, nó còn được diễn ra tại các sự kiện khác tùy vào kế hoạch biểu diễn riêng của sự kiện đó. Các màn biểu diễn pansori cũng được thu hình và thu thanh để phục vụ cho những ai muốn lắng nghe hay nghiên cứu về pansori. Hàn Quốc cho rằng pansori là một phần rất quan trọng trong các di sản của quốc gia này. Cũng có một số quan ngại rằng văn hóa pansori có thể biến mất nếu bị thờ ơ và thiếu quan tâm trong thời kì hiện nay.

Pansori là một hình thức nghệ thuật truyền thống Hàn Quốc rất phổ biến trong thế kỷ 19, pansori kể những câu chuyện châm biếm cũng như những câu chuyện tình yêu. Một câu chuyện đầy đủ, hay được gọi là madang, thông thường khá dài và phải mất nhiều thời gian để hoàn thành trọn vẹn câu chuyện. Ví dụ đặc trưng nhất là màn biểu diễn “Song of Chunhyang” mất hơn tám giờ để hoàn thành mà không có các khoảng thời gian nghỉ ở giữa.

Trong một màn biểu diễn pansori, kwangdae sẽ đứng hát với một cây quạt được xếp lại cầm trong một bàn tay. Cây quạt sẽ được vẫy lên khi muốn nhấn mạnh những chuyển động của người hát và sẽ được xòe ra khi muốn thông báo sẽ chuyển cảnh. Gosu, người chơi trống, tạo ra nhịp điệu không chỉ bằng nhịp đập mà còn bằng chuimsae, những âm thanh lời nói.

Một chuimsae có thể chỉ là một nguyên âm đơn giản và vô nghĩa, tuy nhiên cũng có lúc nó là những lời cổ vũ ngắn. Khán giả cũng sẽ tham gia tạo ra những chuimsae trong quá trình biểu diễn, tương tự như tiếng kakegoe trong kịch Nhật Bản hay tiếng “Ole” trong các buổi biểu diễn flamenco. Pansori có nhiều phong cách hát khác nhau, như thể loại sopyonje “nữ tính” hơn của phía tây nam Hàn Quốc hay thể loại “nam tính” hơn là tongp’yonje.

Những câu chuyện pansori là những câu chuyện dân gian bắt nguồn từ những năm 1600, và chúng vô cùng phổ biến trong những năm 1800. Tuy vậy, đến những năm 1960, pansori đã bắt đầu biến mất ở Hàn Quốc. Việc luyện tập để biểu diễn pansori khá mệt mỏi và tự bản thân mỗi buổi biểu diễn cũng như vậy, vì thế càng ngày càng có ít người quan tâm đến loại hình văn hóa này.

Trước nguy cơ đó, chính phủ Hàn Quốc đã có những nỗ lực để bảo vệ và phát huy loại hình nghệ thuật truyền thống này, khuyến khích những nghệ nhân biểu diễn pansori tương tác với công chúng nhiều hơn với hy vọng sẽ vẫn tiếp tục hấp dẫn các thế hệ kế tiếp.

Tại bất kì giai đoạn nào cũng có những nghệ nhân biểu diễn pansori được đông đảo công chúng biết đến và trở thành những ngôi sao của loại hình văn hóa này. Nhờ vào những nỗ lực của chính phủ để bảo tồn pansori, những người học tập và biểu diễn pansori thường được hỗ trợ khá tốt từ phía chính phủ, trong đó có việc tài trợ cho các màn biểu diễn pansori hay các sự kiện quảng bá truyền thống này.

"Pansori là một loại âm nhạc truyền thống độc đáo của Hàn Quốc. Mặc dù ca từ buồn bã, than thân trách phận song vẫn xen lẫn những tiếng cười và sự hài hước, người dân cất cao tiếng hát để tiếp thêm dũng khí cho bản thân, điều này khá giống với nghệ thuật truyền thống Việt Nam".

Buổi trình diễn Pansori ở Trung tâm Văn hóa Busan, Hàn Quốc.

Nhận xét trên của ông Park Nark Jong, Giám đốc Trung tâm Văn hóa Hàn Quốc tại Việt Nam cho thấy Pansori là nghệ thuật dân gian độc đáo, hấp dẫn và có những điểm gần gũi với nghệ thuật âm nhạc dân gian Việt Nam.

Một diễn viên nhiều vai

Pansori là một loại nghệ thuật âm nhạc dân gian của Hàn Quốc, có dạng hình thức như ca kịch do một ca sĩ (gọi là So-rigun) và một nghệ sĩ đánh trống (Go-su) phối hợp biểu diễn, kể những câu chuyện dài qua lời ca (so-ri), lời (a-ni ri) và động tác (no-reum sae).

Nội dung của Pansori là những câu chuyện nói lên nỗi thống khổ của người dân Hàn Quốc, bằng cách cất lên lời ca, kể những câu chuyện đời hỷ, nộ, ái, ố được nhìn nhận theo con mắt hài hước của nghệ sĩ.

Trong buổi trình diễn Pansori tại Trung tâm văn hóa Busan (Hàn Quốc), ca sỹ So-rigum đứng hát với cây quạt xếp trên tay. Chiếc quạt được múa theo cảm xúc của So-rigum và dấu hiệu gấp quạt lại là để báo đã đến màn chuyển cảnh. Nhạc công Go-su giữ nhịp trống không chỉ bằng tiếng trống mà còn bằng các thanh âm “Ôle” (hay quá!) khích lệ người hát.

Ca sỹ So-rigum vừa hát vừa kể. Họ thủ nhiều vai, lúc nam lúc nữ, lúc vào vai già, lúc lại vào vai trẻ theo nội dung chuyện. Ca sỹ So-rigum cất lời ca, lời kể, hài hòa động tác cùng nhịp trống lúc khoan, lúc nhặt, hết sức điêu luyện và tinh tế. Nhạc công Go-su giữ nhịp phách làm nền cho ca nương hát, kể và trống quyện với nhau. Khán giả cũng được khuyến khích hô “Ôle” trong suốt buổi biểu diễn.

Chính vì những nét độc đáo và công phu, mà nghệ thuật học phương Tây đã gọi Nghệ thuật Pansori là ca kịch chỉ một diễn viên (Opéra à un seul acteur).

Mỗi buổi diễn Pansori thường kéo dài, có vở đến tám giờ đồng hồ, cho thấy các So-rigum và Go-su phải luyện tập vô cùng công phu. Chính vì những nét độc đáo và công phu, mà nghệ thuật học phương Tây đã gọi Nghệ thuật Pansori là Ca kịch chỉ một diễn viên (Opéra à un seul acteur).

Pansori được phổ biến tại Hàn Quốc vào thế kỷ 19. Tuy nhiên, đến những năm 1960, Pansori bị mai một dần.

Đến nay, Pansori được xác định là một thể loại âm nhạc truyền thống độc đáo của Hàn Quốc và được Chính phủ nước này công nhận là tài sản văn hóa phi vật thể quốc gia với mục tiêu bảo tồn hình thức văn hóa này cho các thế hệ tương lai.

Ngày 7/11/2003, Pansori đã được UNESCO công nhận là Kiệt tác truyền khẩu và di sản phi vật thể của nhân loại. Các buổi trình diễn Pansori thường được ghi hình và ghi âm lại cẩn thận để phục vụ những người yêu mến Pansori và nghiên cứu loại hình âm nhạc độc đáo này.

Những nét tương đồng

Đặc trưng của nghệ thuật âm nhạc Pansori Hàn Quốc là mang đậm tính trào phúng và hài hước. Điều này xuất phát từ suy nghĩ của người dân, muốn tố cáo nỗi bất bình của mình với tầng lớp thống trị một cách hài hước, đồng thời cất lên tiếng hát để giải tỏa nỗi thống khổ trong cuộc sống.

Vì vậy, khi trao đổi về sự tương đồng giữa nghệ thuật Pansori của Hàn Quốc với các loại hình nghệ thuật âm nhạc dân gian Việt Nam, ông Park Nark Jong đã có những nhận xét tinh tế: Nghệ thuật truyền thống Việt Nam xuất phát từ những câu chuyện mang đậm bản sắc văn hóa nông nghiệp lúa nước và các câu chuyện hỷ nộ ái ố của người dân, đây có thể nói là một trong những điểm rất gần gũi với Pansori.

Ông cho biết thêm: Pansori của Hàn Quốc dù có ca từ buồn bã, than thân trách phận song vẫn xen lẫn những tiếng cười và sự hài hước. Người dân cất cao tiếng hát để tiếp thêm dũng khí cho bản thân, điều này khá giống với nghệ thuật truyền thống Việt Nam.

Còn với GS.TS. Trần Văn Khê đã từng hào hứng so sánh nghệ thuật Bài chòi Việt Nam với nghệ thuật Pansori Hàn Quốc rằng: Điểm độc đáo nhất của ca kịch Bài chòi là một diễn viên có thể thủ một lúc nhiều vai, cùng với vài nhạc cụ thô sơ phụ họa mà đủ sức lôi cuốn khán thính giả thích thú theo dõi. Cách biểu diễn này ở châu Á chỉ có thể loại Pansori của Hàn Quốc với một diễn viên thủ nhiều vai cả nam lẫn nữ, già lẫn trẻ, được sự phụ họa của một trống puk.

Sự phát triển nhanh chóng và tốt đẹp của mối quan hệ giữa Việt Nam và Hàn Quốc, phải chăng còn nhờ một lực đẩy vô cùng mạnh mẽ từ phía sau. Đó là sự tương đồng văn hóa: sâu xa và bền vững.

Minh Hòa