Chẳng thơm cũng thể hoa nhài là gì năm 2024

Ngày mai 10.10 dương lịch, người Hà Nội kỷ niệm lần thứ 63 ngày tiếp quản lại thủ đô (10.10.1954 - 10.10.2017). Sực nhớ đến câu ca dao được nhiều người hay nhắc: Chẳng thơm cũng thể hoa lài/Chẳng lịch cũng thể là người Tràng An.

Người Hà Nội - Ảnh: Na Sơn/Internet

Có lẽ, đa số chúng ta đều dễ dàng hiểu được thông điệp ngữ nghĩa được ngụ ý trong câu ca dao này: Dù không có vị thơm (như thường có) thì cũng là loài hoa thuộc dòng hoa lài (hoa nhài). Và dù không được “lịch" (lịch lãm, từng trải) thì cũng đang mang danh là người Tràng An (theo quan niệm xưa, được hiểu là người thuộc xứ kinh kỳ).

Câu ca dao nói lên một nét đẹp đặc trưng, tinh tế và đó là niềm tự hào của mỗi công dân đã và đang sống trên mảnh đất Thăng Long từ xa xưa cho đến bây giờ. Bởi lẽ giàu có, phú quý thì nơi nơi nhiều người có, nhưng hiểu biết, lịch lãm thì không phải cứ nhiều tiền là có được. Đồng thời, câu này cũng gián tiếp nhắc nhở những con người của “Hà Nội ngàn năm văn hiến” cần phải có ý thức, bổn phận về việc trau dồi phẩm chất, sao cho xứng đáng với truyền thống đã có và đang có, với niềm tin yêu, kỳ vọng của mọi người.

Điều tôi muốn nói ở đây là bây giờ, đa số câu thứ hai trong câu ca dao trên được đọc là “Dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An”. Về ngữ nghĩa, cấu trúc này không khác, thậm chí tường minh hơn (dẫu là không được thanh lịch song dù sao cũng đang được tiếng là người Tràng An - những người được tôn vinh vốn dĩ là có nét đẹp về phẩm chất (thanh nhã, lịch lãm, lịch sự…). Tuy nhiên, từ xa xưa, câu này vẫn được truyền tụng là “Chẳng thơm cũng thể hoa lài/Chẳng lịch cũng thể là người Tràng An”. Theo tôi, đây mới là nguyên gốc của câu ca dao. Nó còn lưu giữ trong khá nhiều tài liệu và bản thân tôi đã đọc trong sách giáo khoa thuở nhỏ.

Trước hết, hai câu lục bát trên có sự tương đồng về cú pháp, lặp cấu trúc “chẳng x cũng thể A = không có phẩm chất x cũng vẫn là A”. Chuyện song hành cú pháp như vậy trong văn chương không hiếm. Chẳng hạn: Cơm ăn một bát sao no/Ruộng cày một vụ sao cho đành lòng (ca dao); Nếu là chim tôi sẽ là loài bồ câu trắng/Nếu là hoa tôi sẽ là một đóa hướng dương/Nếu là mây tôi sẽ là một vừng mây ấm/Là người, ta sẽ chết cho quê hương… (bài hát Tự nguyện của nhạc sĩ Trương Quốc Khánh). Phép lặp kép diễn ra trong các câu kế tiếp nhau tạo nên hướng lập luận và làm cho thông điệp rõ ràng, thuyết phục hơn.

“Chẳng x cũng thể A” là một cấu trúc không quen thuộc của tiếng Việt. Cấu trúc lạ này vẫn được hiểu (và không bị hiểu sai) khi nó được đặt trong hai phát ngôn mà hướng lập luận là như nhau. Lài (nhài) là một loại cây nhỡ, là hình bầu dục, hoa màu trắng mọc thành cụm, nở về đêm, có vị thơm thanh mát (Hoa đào chưa thắm đã phai/Thoang thoảng hoa nhài mà lại thơm lâu). Đây là “vật chứng” quan trọng được đưa ra làm xuất phát điểm cho lập luận.

Tương tự với nét đẹp của hoa lài, người Thăng Long - Hà Nội được coi là những người có tính cách riêng, tiêu biểu cho cư dân vùng kinh thành: đẹp, lịch sự, tế nhị, từng trải, biết cách cư xử đúng mực. Chữ LỊCH ở đây nghĩa rộng hơn nhiều (lịch duyệt, lịch lãm, lịch sự, lịch thiệp…) so với thanh lịch, vốn chỉ là một nét phẩm chất (thanh nhã và lịch sự). Do đó, theo tôi, khi trích dẫn, cần phải trả câu ca dao trên về dạng “nguyên sơ” của nó, vừa thống nhất, chặt chẽ về cấu trúc, vừa hàm súc và giàu sức liên tưởng về ngữ nghĩa:

“Chẳng thơm cũng thể hoa nhài, dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An” đã phản ánh rõ nét phẩm chất thanh lịch trong cách ứng xử của người dân Thủ đô. Người dân luôn nhận thức rõ ràng về điều này và tìm kiếm cách thức văn hóa riêng biệt, phản ánh truyền thống của người Tràng An xưa. Đồng thời, ca dao cũng truyền đạt thông điệp cho thế hệ mai sau về việc bảo tồn những giá trị, nét đẹp mà tổ tiên đã xây dựng qua hàng thế kỷ.

Hoa nhài: với sắc trắng tinh khiết và hương thơm quyến rũ, thường được sử dụng để trang trí và chế biến thành thuốc. Loài hoa này được coi là biểu tượng của tài lộc và thịnh vượng.

Thể (từ cũ): là, vẫn là

Dẫu: dù

Tràng An: trước đây là trung tâm của mười hai triều đại phong kiến Trung Quốc. Là ngôi đô thành kỳ vĩ của nền văn hoá lâu đời, nơi hội tụ những vẻ đẹp đặc trưng của văn hoá Trung Quốc, rồi sau đó trở thành biểu tượng không thể sánh bằng của truyền thống văn hoá tại Tràng An. Dần dần, Tràng An trở thành biểu tượng của vẻ đẹp đặc biệt; trở thành từ chỉ cái đẹp kỳ diệu, thường được dùng để miêu tả những thành phố lớn, trung tâm văn hoá của các quốc gia vùng lân cận Trung Quốc như đất nước ta. Vì thế, thuật ngữ “người Tràng An” trong câu ca dao ám chỉ đến thành phố kinh đô, người dân Thăng Long.

Thơm, không thanh lịch: Là cách nói phủ định để khẳng định một nét đẹp của người thủ đô đó chính là nét thanh lịch tao nhã

2. Cảm nhận câu ca dao Chẳng thơm cũng thể hoa nhài, Dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An

Câu ca dao có hai câu và mang ý nghĩa rằng hương thơm như hoa nhài cùng với sự duyên dáng, tao nhã như người Tràng An. Sự sắp xếp hai câu này cạnh nhau giúp người đọc suy ngẫm về đức tính duyên dáng, tinh tế của người dân Tràng An. Điều khiến nhiều người tò mò là người Tràng An tồn tại ở đâu mà lại liên kết mạnh mẽ với đặc tính tao nhã như một phần không thể phủ nhận, giống như hương thơm dịu dàng của hoa nhài.

Hoa nhài, với vẻ đẹp trắng tinh khiết và hương thơm dịu nhẹ, không lòe loẹt như các loại hoa khác. Mặc dù không nổi bật về màu sắc nhưng nhờ vào vẻ trắng thuần khiết và mùi hương nhẹ nhàng, hoa nhài trở nên đặc biệt và khác biệt so với những loại hoa khác. Đó là vẻ đẹp giản dị, nhưng tinh tế và duyên dáng.

Về Tràng An, có nhiều cách giải thích khác nhau. Tràng An hoặc Trường An ban đầu là tên của hai kinh đô phong kiến lừng lẫy nhất trong lịch sử Trung Quốc. “Tràng An” không chỉ chỉ một vùng đất lịch sử trong quá khứ của Trung Quốc mà còn mang ý nghĩa về sự bình yên kéo dài muôn đời. “Tràng” là cách viết tắt của “trường” và “An” cũng là cách gọi rút gọn của từ “Yên”. Tràng An không chỉ là một địa danh mà còn tượng trưng cho sự yên bình lâu dài.

Tuy nhiên, theo đa số người Việt Nam, cụm từ “Tràng An” thường được hiểu là thủ đô Hà Nội. Trong ngữ cảnh lịch sử, “Tràng An” là cách gọi đầy kiêu hãnh, tự hào của người dân cố đô. Trong việc giao tiếp văn hóa với mọi người, khi muốn thể hiện những giá trị văn hóa lịch sử sâu sắc từ nguồn gốc tiềm thức của dân tộc, họ thường dùng từ “Tràng An”.

Từ “Tràng An” thường được hiểu là thủ đô Hà Nội – đất của Thăng Long xưa. Người dân thủ đô luôn nhận thức rõ điều này và đã xây dựng một phong cách văn hóa đặc trưng, phản ánh truyền thống của người dân Tràng An xưa. Đây cũng là thời kỳ mà người dân Hà Nội cùng nhau gìn giữ và truyền miệng nhau những câu ca dao.

Đức tính tao nhã, lịch sự và đúng mực đã luôn là những phẩm chất được người Việt Nam coi trọng và duy trì suốt lịch sử phát triển của đất nước. Điều này đặc biệt được nhấn mạnh trong câu ca dao “Chẳng thơm cũng thể hoa nhài, Dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An”, với việc nhắc đến tính tao nhã, lịch sự và đúng mực của người Tràng An. Câu ca dao này cũng thể hiện lòng tự hào của người Việt về quê hương và văn hóa dân gian, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn và phát huy những giá trị truyền thống này.

“Chẳng thơm cũng thể hoa nhài, Dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An” không chỉ tôn vinh phẩm chất thanh lịch trong mọi lĩnh vực của người dân ở kinh đô, mà còn là yếu tố quan trọng tạo nên đặc điểm đặc trưng của văn hóa sống của người dân thủ đô so với các vùng miền khác trên toàn quốc.

3. Bài học rút ra từ Chẳng thơm cũng thể hoa nhài, Dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An

Xã hội đang mở cửa rộng lớn, cùng với nó là sự lan truyền của những thói quen không tốt, làm mất đi vẻ đẹp tinh thần và đem đến những lối sống thiếu văn hóa, làm mờ dần bức tranh hình ảnh văn hóa của những người dân ở trung tâm thành phố. Khá nhiều người đã bị cuốn theo những lối sống sai lạc này, khiến cho những phẩm chất tinh túy của người dân thành thị bị phai mờ.

Thế hệ trẻ cần giữ gìn những giá trị truyền thống mà tổ tiên đã để lại. Việc này phụ thuộc vào mỗi cá nhân, vào sự nỗ lực để trở thành những người với phẩm chất thanh lịch như người Tràng An. Trong gia đình, việc tôn trọng người lớn là điều cần thiết. Trong mối quan hệ với hàng xóm, mọi người cần phải tôn trọng lẫn nhau, có cách ứng xử đúng mực, biết cách giao tiếp lịch sự và nhã nhặn.

Khi có xích mích xảy ra, chúng ta nên giữ bình tĩnh để giải quyết vấn đề, tránh tranh cãi, lời lẽ thô tục hay hành vi bạo lực. Khi ra ngoài xã hội, việc ăn mặc lịch sự, không theo đuổi những mốt thời trang không phù hợp là điều cần thiết.

Chúng ta là thế hệ kế tiếp, có trách nhiệm gìn giữ những phẩm chất thanh lịch của tổ tiên và duy trì những nền văn hóa truyền thống tốt đẹp không phai mờ theo thời gian. Chúng ta cần cố gắng hoàn thiện bản thân để đất nước có thể tự hào với những truyền thống lịch sử hàng ngàn năm. Đây là cơ sở quan trọng để xây dựng một xã hội đẹp, hạnh phúc và đứng vững trên trường quốc tế.

KẾT LUẬN:

Câu ca dao truyền thống này không chỉ đánh dấu sự đẹp vẻ ngoại hình mà còn nhấn mạnh vào tầm quan trọng của phẩm chất và tài năng. Nó thể hiện lòng kiêu hãnh với vẻ đẹp và khéo léo, cùng việc tôn trọng sự tinh tế, lịch sự.

Tóm lại, câu ca dao “Chẳng thơm cũng thể hoa nhài, Dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An” không chỉ là một câu tục ngữ phổ biến trong văn hóa dân gian Việt Nam mà còn là thông điệp sâu sắc về quý trọng của phẩm chất và ý thức gìn giữ những giá trị truyền thống.

Ngoài ra, câu ca dao này cũng thể hiện lòng tự hào về đất nước và văn hóa dân gian, giúp thế hệ sau hiểu rõ hơn về đặc trưng văn hóa dân tộc Việt Nam và tạo ra niềm tự hào về bản sắc dân tộc.

Vậy là VanHoc.net đã chia sẻ đến bạn những cảm nhận về câu ca dao Chẳng thơm cũng thể hoa nhài, Dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An. Mong rằng bài viết trên sẽ giúp bạn cảm nhận sâu sắc hơn về câu ca dao này nhé!

https://vanhoc.net

VanHoc.Net - Chuyên trang Văn Học Nghệ Thuật Việt Nam và Thế giới,...với nhiều thông tin bổ ích, hay & hấp dẫn!