Thủy tổ của ngành xã hội học so sánh
AUGUSTE COMTE 2. Những đóng góp của Karl Marx (1818 – 1883) đối với sự ra đời và phát triển của XHH nói chung và XHH Mác xít nói riêng. “Các nhà triêt học cho tới nay mới chỉ giải thích TG.Vấn đề là biến đổi TG”* Tiểu sử:Karl Marx, là nhà kinh tế học đức, nhà lý luận vĩ đại của phong trào công nhân thế giới và là người sáng lập ra chủ nghĩa cộng sản khoa học .* Tác phẩm : - Bộ tư bản luận- bản thảo kinh tế triết học - Sự khốn cùng của triết học - Tuyên ngôn của đảng cộng sản - Gia đình thần thánh ...Những tác phẩm này chứa đựng rất nhiều ,tư tưởng quan điểm về XHH.Ông chưa bao giờ nghĩ và chưa bao giờ nhận mình là nhà XHH.Ông cũng chưa bao giờ viết về một đề tài nào thuộc lĩnh vực XHH.Nhưng ông được coi là 1 trong những nàh sáng lâpk XHH vì ông đã khai phá và đóng góp rất nhiều kiến thức về chính trị học .XHH , kinh tế học Ông được giới XHH tôn vinh là nhà sáng lập vĩ đại của mọi thời đại XHH.Các nhà XHH Macxit coi Karl Marxlà người sàng lập ra XHH.Đối với các nhà XHH Châu âu thì Karl Marx được coi là đại diện tiêu biểu nhất cho trường phái XHH xuất phát từ lịch sử ,từ vấn đề giai cấp và đấu tranh giai cấp .* Đóng góp cụ thể : + Về pp luận : - Chủ nghĩa duy vật lịch sử cung cấp cách tiếp cận duy vật khi nghiên cứu về XH. Marx cho rằng tồn tại XH là cái có trước .ý thức XH là cái có sau. Tồn tại XH quyết định ý thức XH. - Khi nghiên cứu về XH nên bắt đầu xuất phát từ hành động thực tiến của con người chứ không bắt đầu từ ý niệm tuyệt đối. Mac cho rằng sự vận động biến đổi cuả XH là do phương thức xản suất của Xh quyết định. Phương thức sản xuất Xh thay đổi sẽ kéo theo sự vận động biến đổi .Do đó khi nghiên cứu về XH chúng ta phải xuất phát từ yếu tố gốc độ kinh tế. đặt các vấn đề XH trong mối quan hệ với KT mới có thể chỉ ra được nguyên nhân sâu xa và bản chất của hiện tượng XH và mới đưa ra được giải pháp phù hợp để gải quyết các vấn đề của XH .- PP luận của Mac đã trở thành kim chỉ nam cho nghiên cứu XHH.+ Quan niệm về con người và XHH của Mac.Quan hệ tương tác giữa con người với con người và Xh là đối tượng của XHH. Theo Mac con người là một thực thể sinh học – Xh. Con người vừa mang bản chất tự nhiên vừa mang bản chất XH. Bản chất đích thực của con người là tổng hoà của các mối quan hệ XH. (bản chất con người nằm trong các mối quan hệ XH chứ không nằm trong cơ thể sinh học của con người )Đó là quá trình XH hoá cá nhân.+ Về bản chất của XH ông cho rằng XH chẳng qua chỉ là sự tác động qua lại giữa người với người mà thôi. XH là Xh của con người .+ Quan điểm về vấn đề bất bình đẳng và phân tầng XH của Mac.Trong mọi Xh có phân chia giai cấp đều có dấu hiệu của bất bình đẳng Xh và phân tầng XH. Gốc gác cơ bản của nó là sự khác biệt sự đối lập giữa các tập đoàn người trong quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất. Sự đối lập khác biệt về lơi ích kinh tế dẫn tới sự đối lập về quyền lực chính trị-XH và tinh thần giữa các tập đoàn người. Sự bất bình đẳng xuất hiện dẫn đến phân tầng XH.Đó là những luận điểm gốc căn bản nhất Mac đã cung cấp để nghiên cứu lý giải XH, mọi hiện tượng BB đẳng Xh và phân tầng Xh + Vê PP nghiên cứu: Khác với Auguste Comte Mac không tuyên bố rõ ràng PP gì phải vận dụng để nghiên cứu XHH.Các nhà XHH thông qua các PP mà Mac sử dụng nghiên cứu về XH nói chung thì vô hình chung ông đã cung cấp bổ sung vào hệ thống các pp nghiên cứu thực chứng của XHH. Một số PP cụ thể như PP quan sát, PP phỏng vấn, pp trưng cầu ý kiến qua thư và pp phân tích tài liệu Kết luận : Chủ nghĩa Duy vật lịch sử của K.Marx là XHH đại cương macxit. Các quan điểm của K.Marx tạo thành bộ khung lý luận và pp luận nghiên cứu XHH theo nhiều hướng khác nhau. Đó là một hệ thống lý luận XHH hoàn chỉnh cho phép vận dụng để nghiên cứu bất kỳ XH nào. Điều quan trọng nhất là, làm theo Marx, các nhà XHH không những giải thích TG mà còn góp phần vào công cuộc cải tạo, đổi mới XH để XD một XH công bằng, văn minh. Ông xứng đáng được tôn vinh là nhà XHH vĩ đại của mọi thời đại
c. Đóng góp : + Quan niệm về xhh và đối tượng nghiên cứu của nó .Ông coi xhh là khoa học về các” sự kiện xh”. ông chỉ ra đối tương của xhh là các sự kiện xh. Sự kiện xh là tất cả những cái tồn tại bên ngoài cá nhân nhưng có khả năng chi phối, điều khiển hành vi của cá nhân. Ông phân biệt 2 loại : Sự kiện Xh vật chất và sự kiện xh phi vật chất.Sự kiện xh vật chất là những quan hệ mà chúng ta có thể quan sát được, đo lường được thì gọi là sự kiện xh vật chất (cá nhân, nhóm Xh, tổ chức Xh, cộng đồng XH ...)Sự kiện xh không thể quan sát được hay khó quan sát, phải dùng đến trí tưởng tượng để hình dung ra thì gọi là sự kiện xh phi vật chất. (Quan niệm xh, giá trị chuẩn mực xh, lý tưởng niềm tin xh, tình cảm xh..)Từ quan niệm như vậy về sự kiện xh ông nêu ra 3 đặc điểm :* Tính khách quan: Tồn tại bên ngoài các cá nhân. Nhiều sự kiện xh đã tồn tại trước khi các cá nhân xuất hiện. Nó mang tính khách quan .* Tính phổ quát: Là cái chung cho nhiều người (Giá trị hiếu thảo là cái phổ biến đối với nhiều người) ở đâu có con người, có sự XH hoá cá nhân thì ở đó có sự kiện xh * Sự kiện xh có sức mạnh kiểm soát, điều chỉnh và gây áp lực đối với cá nhân. Dù muốn hay ko, các cá nhân vẫn phải tuân theo các sự kiện xh.Theo ông xhh chính là sự nghiên cứu các sự kiện xh. Kết luận : 4. Những đóng góp của Herbert Spencer (1820 – 1903) đối với sự phát triển của XHH. a. Tiểu sử : Ông là người Anh sinh năm 1820 mất năm 1903. Ông được biết đến như một nhà triết học, nhà xhh nổi tiếng. Ông được coi là gắn liền với xhh anh Ông chưa hề qua đào tạo một trường lớp chính quy nào, nhưng lại có kiến thức uyên bác cả vê khoa học tự nhiên và khoa học xh .Toàn bộ tri thức hiểu biết của ông có được là do ông tự học với sự giúp đỡ của người thân trong gia đình, nhất là người cha của ông .Quan điểm tư tưởng xhh của ông chịu ảnh hưởng rất sâu sắc bối cảnh kinh tế xh anh cuối thê kỷ 18 đầu thế kỷ 19.Thực tế thời điểm đó ở anh CNTB phát triển tới đỉnh cao. Xh anh rất phồn thịnh. Ngoài ra về lý luận ông chịu ảnh hưởng lớn chủ nghĩa thực chứng của A.Comte và học thuyết tiến hoá giống loài của C.Đacuyn.b. Tác phẩm :- Tĩnh hoc Xh.- Nghiên cứu xhh.- Các nguyên lý xhh.- Xhh miêu tả .c. Đóng góp : + Quan niệm về Xh: Ông cho rằng Xh là cơ thể sống có cấu trúc sinh vật vận động biến đổi và phát triển theo quy luật. Ông gọi Xh là 1 cơ thể siêu hữu cơ (super-organic bodies).Ông khẳng định: XHH giống như một khoa học sinh vật học, chuyên nghiên cứu về cơ thể xh hữu cơ đặc biệt này. Từ đó ông cho rằng xhh có thể vận dụng các nguyên lý, các quan điểm và pp nghiên cứu sinh vật học vào việc nghiên cứu các cơ thể xh siêu hữu cơ ấy.Ông là người thứ hai cho xhh là khoa học giống với khoa học tự nhiên.+ Cách giải thích : sự vận động phát triển xh theo nguyên lý tiến hoá xh .- Ông cho rằng cơ thể xh phát triển theo nguyên lý tiến hoá nên ông đã vận dụng thuyêt tiến hoá cuả C.Đacuyn để giải thích. Theo ông, xh loài người phát triển theo quy luật tiến hoá từ xh đơn giản, quy mô nhỏ tiến dần từ chuyên môn hoá thấp liên kết lỏng lẻo đến cái xh có quy mô lớn, cấu trúc phức tạp, chuyên môn hoá cao và liên kết bền vững .- Ông còn khẳng định trong qúa trình tiến hoá .xh loài người cũng phải tuân thủ theo một số quy luật như đấu tranh sinh tồn, chọn lọc tự nhiên và thích nghi, cá nhân, t/c nào thích nghi được với môi trường chung quanh nó thì nó tồn tại, còn ngược lại sẽ bị tiêu vong đào thải .+ Cách phân loại xh: căn cứ vào đặc điểm của xh trong quá trình tiến hoá. Ông chia xh thành 2 loại: Xh quân sự và xh công nghiệp.- XH quân sự là xh có cơ chế tính chất và quản lý độc đoán chuyên quyền, tập trung quyền lực. Các quan hệ xh diễn ra chủ yếu theo chiều dọc mang tính mệnh lệnh, phục tùng từ trên xuống, áp đặt theo chiều dọc. Hoạt động của các cá nhân, tổ chức trong xh chịu sự kiểm soát chặt chẽ của chính quyền TW. - Theo ông XH quân sự là trạng thái Xh điển hình trong thời kỳ Xh có chiến tranh. Có đấu tranh phe phái tranh giành quyền lực chính trị . - Trong Xh công nghiệp nó lại được tổ chức và quản lý theo cơ chế phi tập trung, chia sẻ quyền lực. NN và chính quỳên TW không thâu tóm quyền lực. Quan hệ XH diễn ra đa chiều cả chiều dọc lẫn chiều ngang. Sự kiểm soát của TW đối với cá nhân, tổ chức trong Xh ko quá chặt chẽ. Nó mở ra nhiều cơ hội cho cá nhân, tổ chức phát huy năng lực và sở trường của mình .Trạng thái XHCN rất điển hình trong thời kỳ cả XH tập trung cho mục tiêu sản xuất hàng hoá, cung cấp dịch vụ, phát triển xh.+ Quan niệm về thiết chế XH: Ông coi thiết chế XH là một kiểu tổ chức XH là khuôn mẫu XH, ra đời và vận hành là để áp ứng những nhu cầu xh căn bản của con người. Để duy trì sự tồn tại XH, cần đáp ứng 5 nhu cầu căn bản:- Nhu cầu về vật chất .- Nhu cấu ổn định trật tự chung.- Nhu cầu lưu truyền huyết thống .- Nhu cầu duy trì niềm tin của con người - Nhu cầu duy trì các khuôn mẫu của xh.Tương ứng với 5 nhu cầu này là 5 thiết chế XH căn bản .Đó là - Thiết chế kinh tế,- Thiết chế chính trị .- Thiết chế hôn nhân và gia đình - Thiết chế tôn giáo - Thiết chế nghi lễCho đến ngày nay quan điểm của ông vẫn còn nguyên giá trị. Nó cũng tuân thủ theo quy luật thích nghi thiết chế nào giúp cho xh tồn tại và phát triển thì nó được duy trì và củng cố, ngược lại sẽ bị tiêu vong.+ PP nghiên cứu XHH. Ông cũng cho rằng XHh phải vận dụng pp thực chứng để nghiên cứu xh. ông là người kế cận tiếp bước A.Comte Nhưng khác với A.Comte, H.Spencer cho rằng khi vận dụng pp thực chứng để nghiên cứu xh thì xhh gặp rất nhiều khó khăn và ông đã chỉ ra những khó khăn đó của xhh, vừa có khó khăn mang tính khách quan vừa có khó khăn mang tính chủ quan. - Khó khăn mang tính chủ quan là: Kết quả nghiên cứu XHH rất dễ bị chi phối bởi lăng kính chủ quan của nhà nghiên cứu. Cụ thể là thiên kiến, định kiến về tôn giáo, chính trị, đạo đức của nhà nghiên cứu rất dễ ảnh hưởng tới kết quả, chi phối kết quả của quá trình nghiên cứu.- Khó khăn mang tính khách quan là: Nhà nghiên cứu rất khó quan sát và đo lường được trạng thái, cảm xúc của đối tượng nghiên cứu.Vì vậy ông đã đưa ra 1 số giải pháp cơ bản để khắc phục những khó khăn trong nghiên cứu xhh: Đòi hỏi nhà nghiên cứu XHH phải tuân thủ nghiêm ngặt một số quy tắc, thủ tục trong nghiên cứu xhh. Quy tắc quan trọng nhất là quy tắc khách quan. Toàn bộ quy tắc đã được trình bày cụ thể trong các tác phẩm của ông. Kết luận: Tư tưởng xuyên suốt trong XHH cuả H.Spencer đó là: XH như là cơ thể sống, với nguyên lý cơ bản là tiến hoá XH. Mặc dù XHH H.Spencer không tinh vi theo tiêu chuần khoa học thế kỷ XX nhưng những đóng góp của ông đã để lại nhiều ý tưởng quan trọng và có những ảnh hưởng sâu sắc được tiếp tục phát triển trong các trường phái, lý thuyết XHH hiện đại. Bóng dáng XHH Spencer còn in đậm nét trong cách tiếp cận hệ thống, lý thuyết tổ chức XH, lý thuyết phân tầng XH và các nghiên cứu XHH về chính trị, về tôn giáo và về thiết chế XH.5. Những đóng góp của Max Weber (1864–1920) đối với sự phát triển của XHH. a. Tiểu sử:Ông là nhà kinh tế học, là một nhà xh người đức. ông sinh ra trong một gia đình theo đạo tin lành. Ông được tôn vinh là cha để của xhh lý giải. Bản thân ông có thời kỳ là mục sư truyền giảng giáo lý ở một số vùng nước đức.- Vào đầu thế kỷ 20 ở đức diễn ra cuộc tranh luận gay gắt trên lĩnh vực Xhh: XHH có phải là khoa học đích thực so với khoa học tự nhiên không. (M.Weber đã tham gia vào diễn đàn này). Nhiều học giả ko coi xhh là khoa học mà cho khoa học tự nhiên mới là khoa học đích thực b. Tác phẩm: - Cuốn “đạo đức tin lành và tinh thần của chủ nghĩa tư bản”. (Tác phẩm này được coi là cuốn sách gối đầu giường của các nhà xhh phương tây )- Kinh tế học xã hội (Tác phẩm này được coi là bách khoa thư về xh) - Xhh tôn giáo. (Tác phẩm này chuyên biệt về lĩnh vực tôn giáo )- Tôn giáo Trung quốc.- Tôn giáo ấn độ.Ông đã đưa ra cách giải thích rất độc đáo về sự xuật hiện ra đời của CNTB ở Châu âu.c. Đóng góp : Quan niệm của ông về Xhh và đối tượng nghiên cứu của xhh.- Ông gọi xhh là khoa học về hành động xh của con người, khoa học lý giải động cơ, mục đích ý nghĩa và các yếu tố ảnh hưởng đến hành động xh của con người .- Ông quan niệm phải đi sâu giải nghĩa cái bên trong hành động xh của con người, bên trong con người.- Ông đã chỉ ra đối tượng của xhh chính là hành động xh của con người- Ông đã xây dựng nên học thuyết về hành động xh - Đ/n: “hành động xh là hành động của chủ thể gắn cho một ý nghĩa chủ quan nào đó, Cái ý nghĩa chủ quan đó nó có tinh đến hành vi của người khác trong quá khứ hiện tại và tương lai do đó nó là hành động định hướng vào người khác trong đường lối và quá trình hành động”Theo ông một hành động gọi là hành động xh phải là hành động có ý thức có mục đích định hướng vào người khác. Không phải hành động nào của con người cũng đều là hành động xh. Căn cứ vào động cơ mục đích của con người, ông chia hành động của con người thành 4 loại:+ Hành động duy lý công cụ: là loại hành động mà cá nhân phải lựa chọn kỹ lưỡng để đạt mục tiêu VD: hoạt động kinh tế ,chính trị,quân sự, hoạt động cơ quan, công sở là hoạt động duy lý công cụ.Trong kinh doanh, người kinh doanh phải tính toán kĩ nên kinh doanh cái gì để có lợi nhuận cao nhất .+ Hành động duy lý giá trị: Là hành động của cá nhân con người hướng tới các giá trị xã hội .Trong đời sống thông qua tương tác xh, từ đời sống này sang đời khác đã hình thành nên một hệ thống giá trị xh của con người. VD: sự giàu có, sức khoẻ, thành đạt trong cuộc sống, hạnh phúc, sự thuỷ chung, Sự hiếu thảo với cha mẹ ông bà .Khi cá nhân hành động để hướng tới giá trị xh thì được gọi là duy lý giá trị (định hướng theo giá trị xh).+ Hành động duy lý truyền thống: Là hành động cá nhân thực hiện theo phong tục tập quán, truyền thống văn hoá được gọi là duy lý truyền thống. Khi những người trước làm đã được chấp nhận thì những người theo sau làm theo. VD: Tục lệ ma chay, cưới hỏi là những thủ tục phong tục tập quán (đã lặp đi lặp lại như một thói quen truyền đến đời sau).+ Hành động duy cảm: Hành động của con người thực hiện theo cảm xúc nhất thời, VD: sự tự hào, sự yêu thương, sự căm giận, sự buồn vui...Nhưng ko phải tất cả mọi hành động của con người theo cảm xúc đều là hành động duy cảm mà chỉ có những hành động mà các cảm xúc đó có liên quan đến người khác, định hướng đến người khác mới được coi là hành động duy cảm .Tiêu chí phân loại : là động cơ hành động .- Liên hệ bản thân:…Theo Weber, khi nghiên cứu xhh phải lý giải động cơ của hành động xh chứ ko chỉ miêu tả bên ngoài hành động .Hành động xh với động cơ gì, nhà xhh phải chỉ ra được.Mỗi chủ thể hành động theo một động cơ khác nhau nhà xhh phải quan sát hành vi để lý giải hành động .* Phương pháp nghiên cứu: * Quan niệm về phân tầng XH. Ông là người nghiên cứu xh tư bản sau K.Marx khoảng 50 năm (1/2 thế kỷ) Ông cũng đồng ý với K.Marx rằng kinh tế là nguyên nhân cơ bản biến đổi xh, kinh tế là nhân tố quan trọng dùng để giải thích các hệ thống phân tầng xh.Bên cạnh yếu tố kinh tế, còn có các yếu tố phi kinh tế như: uy tín, quyền lực tôn giáo, chủng tộc, nó cũng có ảnh hưởng tới các hệ thống phân tầng xh.Từ luận điểm này, ông đã đề xuất 3 yếu tố cơ bản làm cơ sở cho sự phân tầng xh .+ Của cải, tài sản (địa vị kinh tế của các cá nhân)+ Uy tín (địa vị XH của các cá nhân) + Quyền lực (địa vị chính trị của các cá nhân)Các cá nhân có uy tín, quyền lực, tài sản của cải khác nhau sẽ phân tầng thành các nhóm XH khác nhau (Những quan điểm trên đây của ông chủ yếu là do nghiên cứu xh TB Đức đầu TK 20). Vậy quan điểm đó của ông có đối lập với K.Marx không? Marx nói : Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất là cơ sở để phân chia giai cấp trong xh. Ai nắm quyền sở hữu về tư liệu sản xuất thì sẽ nắm quyền chi phối xh về mọi mặt (Từ quyền lực, uy tín lẫn tài sản của cải) Vì vậy, xét cho cùng thì quan điểm của M.Weber chính là sự cụ thể hoá quan điểm của K.Marx mà không hề khác biệt hay đối lập về sự lý giải hệ thống phân tầng xh ở một xh cụ thể là xh tư bản đức đầu thế kỷ 20 .* Giải thích sự ra đời của CNTB: - Ông đã giải thích sự ra đời của CNTB trong tác phẩm: “Đạo đức tin lành và tinh thần của CNTB”. Ông cho rằng mọi xh có quan hệ hàng hoá thì đều có cơ hội phát triển thành XHTB.Ông cho rằng mọi XH có quan hệ hàng hoá thì đều có cơ hội phát triển thành XHTB.XH phương đông từ thế kỷ 16 –17 quan hệ hàng hoá xuất hiện rất sớm (Con đường tơ lụa hình thành) nhưng CNTB đã ko xuất hiện ở đây mà CNTB lại ra đời ở Châu âu (Phương Tây) Ông đã lý giải rằng :ở Trung quốc, triết học nho giáo thồng trị Xh, chủ trương quản lý Xh bằng văn chương. Điều đó đã ko tạo ra tâm lý ham muốn vật chất của con người. Tư tưởng nho giáo chỉ đề cao Văn chương, cuộc sống vô thực ko làm cho con người coi trọng vật chất .- ở Ấn Độ Phật giáo thống trị tư tưởng của toàn xh. Giáo lý nhà phật kêu gọi con người ta phải diệt dục, phải từ bỏ mọi ham muốn vật chất, coi những cái đó là xấu xa, tội lỗi.- Trong khi đó ở phương tây đạo tin lành thống trị xh, nó đã trở thành một thứ đạo đức xh và nó đã chi phối hành động của con người trong mọi lĩnh vực hoạt động của đời sống xh, kể cả những người theo tôn giáo hay không theo 1 tôn giáo nào cũng bị chi phối và ảnh hưởng bởi đạo giáo này .- Đạo tin lành trở thành đạo lý của cả xh phương tây. Theo Weber, sự gặp nhau giữa một bên là tinh thần của chủ nghĩa tư bản là tích luỹ, làm giàu, lợi nhuận với một bên là đạo đức xh của đạo tin lành đã thúc đẩy sự ra đời cuả CNTB ở phương tây. Đó là cách giải thích quan trọng của ông về nguyên nhân sự ra đời của CNTB. Nhiều nhà XHH Marxit đã phê phán ông là duy tâm vì ông đứng trên góc độ tôn giáo, tinh thần .Kết luận Công lao của Max Weber đối với XHH là ông đã đưa ra những quan niệm và cách giải quyết độc đáo về lý luận và phương pháp nghiên cứu khoa học XHH.Đóng góp của ông trong XHH chủ yếu là quan điểm về bản chất lý thuyết Xã hội và phương pháp luận; là sự phân tích về văn hoá, tôn giáo và sự phát triển của xã hội phương tây; là sự đánh giá về vai trò của quá trình hợp lý hoá trong luật pháp, chính trị, khoa học, tôn giáo, thương mại đối với sự phát triển XH và mối quan hệ giữa các lĩnh vực kinh tế và phi kinh tế trong các xẫ hội; là các so sánh về CNTB và các nền KT-XH trên thế giới; Ông đã xây dựng quan điểm lý luận XHH đặc thù của mình trên cơ sở các ý tưởng của sử học, kinh tế học, triết học, luật học và nghiên cứu lịch sử so sánh, đặc biệt là lý thuyết XHH về hành động xã hội, phân tầng xã hội. Các lý thuyết, khái niệm XHH của ông ngày nay đang được tiếp tục tìm hiểu, vận dụng và phát triển trong XHH hiện đại. Page 2
Free forum | © phpBB | Free forum support | Liên hệ | | Thảo luận mới nhất |