Số con trung bình của một phụ nữ năm 2024

Số con trung bình của một phụ nữ TP HCM trong độ tuổi sinh đẻ là 1,39, trong nhóm thấp nhất cả nước, và đang xu hướng giảm ở mức cảnh báo.

Ông Phạm Chánh Trung, Chi cục trưởng Dân số Kế hoạch hóa gia đình TP HCM, cho biết như trên tại Lễ phát động Chiến dịch truyền thông lồng ghép cung cấp dịch vụ nâng cao chất lượng dân số tại vùng mức sinh thấp, ngày 14/7.

Mức sinh của phụ nữ TP HCM năm trước đó là 1,48 và năm 2020 là 1,53. Những năm qua, thành phố luôn nằm trong nhóm những tỉnh thành có mức sinh thấp nhất cả nước. Hơn 20 năm qua, tỷ suất sinh của thành phố đều thấp hơn mức sinh thay thế mà Việt Nam đang duy trì (2-2,1 con trên một mẹ).

"Mức sinh thấp kéo dài để lại nhiều hệ lụy như già hóa dân số nhanh, thiếu hụt nguồn lao động, ảnh hưởng đến an sinh xã hội", ông Trung nói.

Số người cao tuổi tại TP HCM đang chiếm tỷ lệ hơn 11%, trong khi những năm trước chưa tới 10%, chứng tỏ tốc độ già hóa dân số đang diễn ra khá nhanh. Về lâu dài, mức sinh thấp làm suy giảm nguồn nhân lực, đặc biệt là lao động trẻ, ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển kinh tế - xã hội của thành phố.

Phó giám đốc Sở Y tế TP HCM Nguyễn Hữu Hưng cho rằng trong bối cảnh mức sinh thấp và đang giảm ở mức cảnh báo, ngành dân số cần xem xét và điều chỉnh lại các hoạt động thích ứng với hiện tại, nỗ lực giải quyết tình trạng này. Nâng cao nhận thức của người dân về lợi ích của việc khám sức khỏe trước khi kết hôn, sàng lọc trước sinh, tăng cường chăm sóc sức khỏe người cao tuổi. Mỗi gia đình, mỗi cặp vợ chồng nên sinh đủ hai con, góp phần cải thiện mức sinh của thành phố, kéo dài được thời kỳ cơ cấu dân số vàng, làm chậm lại quá trình già hóa dân số.

Chiến dịch truyền thông lồng ghép cung cấp dịch vụ nâng cao chất lượng dân số tại vùng mức sinh thấp triển khai tại 159 phường xã, kéo dài đến ngày 7/9. Mục tiêu là giúp người dân tiếp cận các dịch vụ nâng cao chất lượng dân số có chất lượng, an toàn và hiệu quả. Chương trình cung cấp gói dịch vụ khám sức khỏe trước khi kết hôn, tầm soát chẩn đoán và điều trị bệnh tật trước sinh, tại Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP HCM và các bệnh viện Từ Dũ, Hùng Vương, Bình Dân, dành cho mọi người dân có nhu cầu.

Một ca mổ sinh tại bệnh viện ở TP HCM. Ảnh: Lê Phương

Theo lãnh đạo Chi cục Dân số Kế hoạch hóa gia đình TP HCM, có nhiều lý do khiến phụ nữ TP HCM chọn sinh ít hoặc không sinh con như áp lực công việc, gánh nặng kinh tế, mức chi phí của cuộc sống đô thị đắt đỏ, chi phí đầu tư nuôi dạy con cao, cần thời gian cho bản thân hơn... Một số người sợ mất việc, mất cơ hội thăng tiến khi sinh con, không đủ điều kiện chăm con tốt nhất.

"Giải quyết mức sinh thấp và già hóa dân số là một bài toán khó, không chỉ tại Việt Nam mà nhiều nước trên thế giới", ông Trung nói.

Những năm qua, ngành dân số đề xuất nhiều giải pháp khuyến sinh như miễn giảm viện phí trong lần sinh con thứ hai đối với người có hộ khẩu thường trú, tăng thời gian nghỉ thai sản bố và mẹ, hỗ trợ mua nhà ở xã hội một lần đối với các cặp vợ chồng sinh đủ hai con, miễn giảm chi phí giáo dục trẻ em, thay đổi hình thức và thời gian trông trẻ mầm non, mẫu giáo... Tuy nhiên thực tế vẫn chưa nâng được tỷ suất sinh lên cao hơn.

Mức sinh ở Việt Nam năm 2023 tiếp tục ghi nhận sự sụt giảm. Mức sinh thấp kéo dài sẽ gây ra nhiều hệ lụy như già hóa dân số nhanh, thiếu hụt lao động, ảnh hưởng an sinh xã hội, đặc biệt là áp lực cho thế hệ trẻ là "con một" hôm nay.

Theo thống kê của Cục Dân số (Bộ Y tế), ước tính, tổng tỷ suất sinh năm nay của Việt Nam là 1,95 con/phụ nữ, tiếp tục giảm so với năm 2022 (2,01 con/phụ nữ), ngày càng bỏ xa mốc 2,09 con năm 2019. Kết quả này không đạt kế hoạch đề ra là 2,1 con/phụ nữ (tương đương mức sinh thay thế).

Tình trạng báo động nhất là vùng Đông Nam bộ và Đồng bằng sông Cửu Long. Một số địa phương tại đây tiếp tục đà giảm sâu như Bạc Liêu, Hậu Giang, Bến Tre, Bình Dương, TP.HCM.

Ông Mai Trung Sơn, Cục Dân số, cho hay nếu mức sinh tiếp tục giảm, Liên Hợp Quốc dự báo năm 2500 dân số Việt Nam chỉ còn 3,6 triệu người, bằng tỉnh Nghệ An bây giờ. Đến năm 2700, Việt Nam chỉ còn vài chục nghìn người.

Theo ước tính, năm 2023 trung bình mỗi phụ nữ Việt Nam trong độ tuổi sinh đẻ sinh chỉ 1,95 con.

Thực tế, khi nhận thấy có xu hướng giảm sinh tại một số địa phương, Việt Nam đã thực hiện chương trình Điều chỉnh mức sinh (gọi tắt là Chương trình 588) nhưng thực tế việc điều chỉnh mức sinh của từng địa phương, đặc biệt là nơi có mức sinh thấp, gặp nhiều khó khăn.

Một mặt, các địa phương chưa có nhiều hoạt động can thiệp tăng mức sinh; mặt khác số cặp vợ chồng trẻ tuổi có xu hướng chậm sinh con hoặc chỉ sinh một con; xu hướng kết hôn muộn trở nên phổ biến…

Cùng đó, các chính sách để hỗ trợ, khuyến khích người dân sinh đủ 2 con và các mô hình can thiệp để nâng mức sinh như can thiệp đối với vị thành niên, thanh niên; dự phòng vô sinh tại cộng đồng đối với nhóm dân số trẻ, khóa học trước khi kết hôn,... lại đang trong quá trình xây dựng, đề xuất nên chưa đủ mạnh để nâng mức sinh của các tỉnh/TP thuộc vùng mức sinh thấp.

Hệ lụy lâu dài khi mức sinh thấp

Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương, hiện Việt Nam có 21 tỉnh, thành phố có mức sinh thấp và rất thấp.

Trung bình mỗi phụ nữ ở vùng Đông Nam bộ chỉ còn sinh 1,56 con, đồng bằng sông Cửu Long là 1,8 con. Các tỉnh mức sinh thấp có quy mô dân số gần 38 triệu người (chiếm gần 40% dân số cả nước). Theo bà Hương, điều này sẽ “tác động rất lớn đến sự phát triển bền vững”.

"Các chuyên gia cho rằng nếu mức sinh về dưới 1,3 con thì hầu như không có khả năng hồi phục về mức sinh thay thế", ông Mai Trung Sơn cảnh báo. Trong khi đó, có năm mức sinh ở TP.HCM về còn 1,24 con, tương đương các nước châu Âu phát triển.

Dự báo mức sinh của Việt Nam sẽ về mức 1,5 con/phụ nữ vào năm 2100, cùng khoảng thời gian này, mức sinh trung bình của thế giới là 1,66. Nguồn: Cục Dân số

Thực tế, kinh nghiệm quốc tế cho thấy nhiều nước trên thế giới đã thành công trong việc giảm sinh nhưng chưa có nước nào thành công trong việc đưa mức sinh rất thấp về mức thay thế, dù có nhiều chính sách khuyến sinh với nguồn lực đầu tư lớn.

Tiến sĩ Hà Anh Đức, Chánh văn phòng Bộ Y tế, cho hay nhiều quốc gia khi đối diện tình trạng mức sinh giảm thấp đã liên tục đưa ra các biện pháp ngăn đà giảm. Ví dụ, tại Hàn Quốc, sau khi phá kỷ lục về tỷ lệ sinh thấp nhất thế giới, chính phủ đã tăng gấp 3 lần số tiền chi trả cho hoạt động khuyến sinh; tăng mạnh trợ cấp để khuyến khích các gia đình sinh thêm con. Bất chấp khó khăn trong chính sách tài chính, Hàn Quốc vẫn tăng hỗ trợ các gia đình.

Tại Việt Nam, trong điều kiện kinh tế tiếp tục tăng trưởng, đô thị hóa ngày càng nhanh, sự hội nhập quốc tế ngày càng sâu, rộng, xu hướng giảm sinh càng được củng cố, lan rộng. Các chuyên gia đánh giá mức sinh thấp kéo dài sẽ để lại nhiều hệ lụy như già hóa dân số nhanh, thiếu hụt lao động, ảnh hưởng đến an sinh xã hội,... Mức sinh không phải là câu chuyện “đẻ ít đẻ nhiều” mà việc tái sản xuất dân số còn ảnh hưởng đến sự tồn vong của dân tộc.

Nếu theo phương án mức sinh thấp, 35 năm nữa (năm 2059) Việt Nam đối mặt với tỷ lệ tăng dân số bình quân năm ở mức âm. Nguồn: Cục Dân số

Tiến sĩ Đức đánh mức sinh thấp để lại hệ lụy lâu dài, chi phí chăm sóc sức khỏe và chi phí xã hội khác cao hơn. Lượng người lao động, công nhân ít hơn cũng làm giảm khả năng cạnh tranh kinh tế, ít người tiêu dùng hơn, từ đó khiến tăng trưởng kinh tế thấp hơn và mức sống giảm đi.

Mức sinh thấp càng thúc đẩy tốc độ già hóa đang như "vũ bão"

Theo GS.TS Giang Thanh Long, chuyên gia cao cấp về dân số và phát triển của trường Đại học Kinh tế Quốc dân, già hóa dân số là điều tất yếu xảy ra với một quốc gia vừa tăng tuổi thọ lại vừa giảm mạnh tỷ lệ sinh như Việt Nam.

Trong một thời kỳ dài, Việt Nam kiểm soát tốc độ gia tăng dân số, kiểm soát mức sinh, nhiều gia đình chỉ sinh 1-2 con. Gia đình ít con đem lại nhiều thuận lợi, nhưng áp lực lên vai họ cũng nặng nề hơn trong trách nhiệm với cha mẹ hai bên sau này, đặc biệt với xu thế kết hôn và sinh con muộn như hiện nay.

“Đây là xu hướng dân số nhiều thách thức. Nhiều quốc gia như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản hiện nay rất khó vực dậy mức sinh trong bối cảnh già hóa dân số do người dân sinh ít con thời kỳ dài cùng với những biến đổi lớn trong bối cảnh kinh tế - xã hội”, Giáo sư Giang Thanh Long nhận định.

Năm 2018, Hàn Quốc là quốc gia đầu tiên trên thế giới có tổng tỷ suất sinh dưới 1. Dự kiến cuối năm 2023, con số này giảm về còn 0,78 con/phụ nữ, trong đó ở thủ đô Seoul chỉ còn chưa tới 0,4 con.

Sinh ít con khiến số người sinh ra ở nước này không đủ bù đắp người mất đi, dẫn tới nguy cơ giảm dân số, làm cho tốc độ già hóa càng nhanh hơn. Gia đình nhỏ hơn càng đẩy gánh nặng trách nhiệm gia đình, xã hội cho lực lượng trụ cột tài chính trong khi họ càng áp lực vì chi phí liên quan cuộc sống, công việc thì lại càng lười sinh đẻ.

Việt Nam nếu không ngăn chặn kịp đà giảm sinh, duy trì mức sinh thay thế bền vững, tức là mỗi phụ nữ sinh đủ 2 con, nguy cơ như Hàn Quốc và Trung Quốc, Nhật Bản càng hiện hữu.