MANG THAI Ở ĐỘ TUỔI VỊ THÀNH NIÊN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐÁNG SUY NGẪM
Thực trạng tình hình chăm sóc sức khỏe sinh sản/ sức khỏe tình dục Vị thành niên – Thanh niên ở Việt Nam:
Kết quả điều tra quốc gia về SKSS, SKTD năm 2015 cho thấy ngày nay Vị thành niên, Thanh niên được thụ hưởng chất lượng cuộc sống cao hơn, có điều kiện tiếp cận thông tin dễ dàng hơn như máy tính và kết nối internet. Hơn 90% thanh thiếu niên trong độ tuổi 10-24 cho biết đã trao đổi và tiếp cận thông tin thông qua các kênh hiện đại như Internet, truyền hình và tin nhắn SMS trên điện thoại di động.
Tuy nhiên, tình trạng SKSS, SKTD của Vị thành niên, Thanh niên vẫn đang tồn tại những vấn đề rất đáng quan tâm, Vị thành niên/ Thanh niên Việt Nam chưa có kiến thức đầy đủ và thực hành chưa đúng về các vấn đề sức khỏe tình dục:
Kiến thức về mang thai của thanh thiếu niên trong độ tuổi 10-24 không đầy đủ, chỉ có 17% trả lời đúng các câu hỏi về những ngày mà phụ nữ có khả năng thụ thai. Trong tổng số nữ trong độ tuổi 15-24, có 18 trên 1,000 người đã từng phá thai [chiếm 9,2% trong tổng số những người đã từng có thai].
Tỉ lệ phá thai đặc biệt cao hơn ở nhóm nữ trong độ tuổi 19-24, dân tộc thiểu số và nữ đã từng kết hôn so với nhóm nữ trong độ tuổi từ 15-18, người Kinh và người chưa từng kết hôn.
Nhu cầu chưa được đáp ứng về biện pháp tránh thai hiện đại trung bình khoảng 30% và thậm chí lên tới 48,4% đối với nữ chưa từng kết hôn độ tuổi 15-24. Trong tổng số thanh thiếu niên tham gia nghiên cứu, 83% đã từng nghe nói về bao cao su nam và 63,4% hiểu đúng mục đích của việc dùng bao cao su. Tuy nhiên, chỉ có 26% trong số họ biết các sử dụng bao cao su đúng cách. Tình trạng sinh con ở tuổi chưa thành niên vẫn còn tồn tại ở Việt Nam.
Mang thai ở Vị thành niên:
Đa số các trường hợp mang thai ở Vị thành niên là ngoài ý muốn. Mang thai ở Vị thành niên gây rất nhiều ảnh hưởng đến cuộc sống và sức khỏe của Vị thành niên. Việc quyết định tiếp tục mang thai hay chấm dứt thai kỳ là một quyết định quan trọng và khó khăn đối với Vị thành niên. Cần có sự tư vấn của cán bộ y tế và ý kiến của người thân trong gia đình về các nguy cơ cho sức khỏe, ảnh hưởng về tâm lý và các yếu tố kinh tế-xã hội.
Những nguy cơ có thể gặp khi mang thai ở tuổi Vị thành niên
Nguy cơ khi tiếp tục giữ thai và sinh đẻ : Mang thai ở tuổi Vị thành niên ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe. Nguy cơ tử vong mẹ ở tuổi Vị thành niên cao so với các bà mẹ ở tuổi trưởng thành. Mẹ dễ bị thiếu máu, tiền sản giật, đẻ non, sảy thai, chuyển dạ đình trệ, bất tương xứng thai khung chậu. Trong lúc sinh: đẻ khó, dễ phải can thiệp bằng các thủ thuật và phẫu thuật [forceps, giác kéo]. Tỷ lệ tử vong trẻ em dưới 1 tuổi sinh ra do các bà mẹ còn ở tuổi Vị thành niên cao hơn so với các bà mẹ sinh con ở tuổi trưởng thành. Con của các bà mẹ Vị thành niên thường có tỉ lệ nhẹ cân, bệnh tật và tử vong cao gấp nhiều lần so với con của các bà mẹ tuổi trưởng thành.
Về mặt kinh tế-xã hội: khi có thai Vị thành niên phải gián đoạn việc học hành, khó khăn về kinh tế và không kiếm được việc làm, dẫn Vị thành niên vào con đường bế tắc. Hạnh phúc gia đình có thể bị rạn nứt, nhiều trường hợp lâm vào hoàn cảnh éo le, ảnh hưởng đến tương lai của Vị thành niên. Tỷ lệ li dị cao, dễ bị phân biệt đối xử. Làm mẹ sớm cũng có nguy cơ bị căng thẳng và khủng hoảng tâm lý.
Nguy cơ khi phá thai ở tuổi Vị thành niên
Do mặc cảm, xấu hổ nên Vị thành niên thường tìm kiếm dịch vụ phá thai không an toàn dẫn đến nhiều biến chứng khó lường, hậu quả nghiêm trọng như nhiễm trùng, băng huyết, vô sinh hoặc nặng nề hơn có thể dẫn đến tử vong. Vị thành niên thường không biết các dấu hiệu để nhận biết thai nghén, không biết tìm đến cơ sở y tế sớm, thường để muộn dẫn đến phá thai to. Do cơ thể chưa phát triển hoàn chỉnh, tâm lý lại lo sợ nên thủ thuật phá thai ở Vị thành niên thường xảy ra nhiều tai biến hơn ở người trưởng thành. Những ảnh hưởng tâm lý sau phá thai ở tuổi Vị thành niên có thể rất nặng nề và kéo dài
Để phòng tránh mang thai ngoài ý muốn và mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục, Vị thành niên, thanh niên cần đó một đời sống tình dục an toàn và đồng thuận:
Tình dục lành mạnh là tôn trọng bạn tình, không đặt bạn tình vào tình thế khó xử, không làm thương tổn bạn tình, đồng thời cũng không làm tổn thương đến những người xung quanh. Điều này giúp bảo vệ hạnh phúc bản thân và gia đình, bảo vệ sự lành mạnh cho thế hệ con cái và không vi phạm pháp luật.
Vị thành niên cần có lối sống biết kiềm chế, kiêng quan hệ tình dục khi chưa thật sự sẵn sàng, tập trung học tập, lao động và rèn luyện thể thao. Vị thành niên cần biết cách tự bảo vệ trong tương lai, khuyến khích Vị thành niên quay trở lại cơ sở y tế để được tư vấn về tình dục an toàn trước khi có quyết định quan hệ tình dục. Khi đã có quan hệ tình dục cần sử dụng một biện pháp tránh thai an toàn để tránh mang thai ngoài ý muốn. Bao cao su là một biện pháp ngừa thai có tác dung kép ngoài ngừa thai còn giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục.
Khi có bất kỳ vấn đề gì thắc mắc về vấn đề SKSS, SKTD hãy thẳn thắng trò chuyện cùng với người thân hoặc đến các cơ sở y tế an toàn để được tư vấn.
Hình ảnh một buổi sinh hoạt chuyên đề về sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục cho học sinh lớp 10 tại trường THPT TP Sa Đéc thực hiện năm 2020
Giáo dục SKSS, SKTD toàn diện [CSE] phù hợp với lứa tuổi là một cách tiếp cận phù hợp với văn hóa ở Việt Nam đối với lứa tuổi Vị thành niên để nâng cao nhận thức, kỹ năng sống, cải thiện hành vi SKSS, SKTD và các mối quan hệ thông qua việc cung cấp các thông tin chính xác về mặt khoa học, thực tế và không phán xét. Giáo dục SKSS, SKTD trao cơ hội để Vị thành niên khám phá các giá trị và thái độ của bản thân mình cũng như trang bị các kỹ năng sống [giao tiếp, ra quyết định, thương thuyết…] nhằm giảm nguy cơ ở nhiều khía cạnh khác nhau của vấn đề SKSS, SKTD.
Bs Nguyễn Thị Xuân Quyên
Tài liệu tham khảo:
- Hướng dẫn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản [Ban hành kèm theo Quyết định số 4128/QĐ-BYT ngày 29/7/2016 của Bộ trưởng Bộ Y tế]
- Kế hoạch hành động quốc gia về chăm sóc sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục cho vị thành niên, thanh niên giai đoạn 2020-2025
Khoảng 16 triệu trẻ em gái tuổi từ 15 đến 19 và 2 triệu trẻ em gái tuổi dưới 15 sinh con mỗi năm. Trên thế giới, một trong năm trẻ em gái sinh con vào tuổi 18. Ở trong các vùng nghèo nhất của thế giới, con số này gia tăng trên một trong ba trẻ em gái.
Hầu hết sinh con ở tuổi vị thành niên – khoảng 95%- xảy ra ở các quốc gia có mức thu nhập thấp và trung bình. Ngay trong các quốc gia này, sinh con ở tuổi vị thành niên chắc là xảy ra trong số các người nghèo, trình độ văn hoá thấp và sống ở vùng nông thôn.
Các nguyên nhân
Một số nguyên nhân đóng góp tới sinh con tuổi vị thành niên:
Trong nhiều xã hội, trẻ em gái có thể bị áp lực cưới chồng và mang thai sớm, hay có thể do các khía cạnh về trình độ giáo dục bị hạn chế hay việc làm.
Ở các quốc gia có mức thu nhập thấp và trung bình, trên 30% trẻ em gái cưới chồng trước tuổi 18 và khoảng 15% trước tuổi 15. Hơn nữa, hôn nhân vị thành niên chắc là mang thai và sinh con là phù hợp với quy tắc xã hội. Mặt khác giáo dục là một yếu tố bảo vệ chính đối với mang thai sớm: càng nhiều năm học ở trường thì càng ít có thai sớm. Tỷ lệ sinh con trong phụ nữ có trình độ văn hoá thấp là cao hơn so với những phụ nữ có trình độ có học vấn cấp hai và cấp ba.
Một số vị thành niên không biết cách làm thế nào để tránh mang thai, hay không thể nhận được các biện pháp tránh thai. Tuy nhiên, ngay cả các biện pháp tránh thai sẵn có rộng rãi thì các hoạt động tình dục ở nhóm tuổi này chắc là ít sử dụng biện pháp tránh thai hơn là người lớn. Ở châu Mỹ La tinh,Châu Âu và Châu Á chỉ có 42-68% trẻ vị thành niên cưới chồng hay với các bạn tình sử dụng các biện pháp tránh thai. Ở Châu Phi tỷ lệ này giới hạn từ 3-49%.
Có một sự thiếu hụt về giáo dục tình dục ở nhiều quốc gia. Đánh giá độ bao phủ trên toàn cầu liên quan đến giáo dục tình dục chỉ có 36% ở đàn ông trẻ và 24% phụ nữ trẻ tuổi từ 15 đến 24 ở các quốc gia có mức thu nhập thấp và trung bình có kiến thức toàn diện và chính xác làm thế nào để phòng ngừa HIV.
Trong một số tình huống, trẻ em gái vị thành niên có thể không thể từ chối tình dục. Bạo lực tình dục lan rộng và đặc biệt ảnh hưởng đối với trẻ em gái vị thành niên. Nhiều hơn một phần ba trẻ em gái ở một số quốc gia báo cáo rằng cuộc ái ân tình dục đầu tiên của họ là bị ép buộc.
Tư vấn các bạn trẻ về sức khoẻ sinh sản vị thành niên. Nguồn: Internet
Các hậu quả
Mang thai ở tuổi vị thành niên chắc chắn dễ bị nạo phá thai không an toàn hơn là người lớn. Uớc tính có ba triệu ca nạo phá thai không an toàn xảy ra trên toàn cầu mỗi năm ở trẻ em gái tuổi từ 15 đến 19. Nạo phá thai không an toàn đóng góp hằng định tới các vấn đề sức khoẻ kéo dài và chết mẹ.
Sinh con trong độ tuổi vị thành niên đưa đến các hậu quả nghiêm trọng cho sức khoẻ trẻ em gái và con của họ, đặc biệt ở những vùng có hệ thống y tế yếu kém. Trong một số quốc gia, trẻ vị thành niên ít nhận được các chăm sóc kỹ năng trước, trong và sau sinh hơn so với người lớn.
Các biến chứng do mang thai và sinh đẻ là nguyên nhân dẫn đầu của chết trong các trẻ em gái tuổi từ 15 đến 19 ở các quốc gia có mức thu nhập thấp và trung bình. Sẩy thai và chết trẻ sơ sinh là 50% cao hơn trong số các trẻ sơ sinh đối với các bà mẹ tuổi vị thành niên so với các bà mẹ sinh con ở tuổi từ 20-29. Trẻ em của các bà mẹ tuổi vị thành niên chắc là có trọng lượng sinh thấp , điều này gây ra một tác động lâu dài về sức khoẻ và sự phát triển của trẻ.
Bối cảnh toàn cầu
Mang thai ở tuổi vị thành niên là một đóng góp chủ yếu tới tỷ lệ tử vong mẹ và trẻ em, và tới vòng luẩn quẩn của tình trạng sức khoẻ ốm yếu và nghèo đói. Chiến lược toàn cầu đối với sức khoẻ bà mẹ và trẻ em được phát động bởi Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc vào năm 2010, nhấn mạnh tầm quan trọng về giải quyết về sức khoẻ và phúc lợi của trẻ em gái vị thành niên nhằm đạt được mục tiêu phát triển thiên niên kỷ 5 [MDG5] về giảm tử vong mẹ.
Đáp ứng của Tổ chức Y tế thế giới.
Vào tháng 5 năm 2011, Đại Hội Đồng Y tế thế giới đã chấp thuận một giải pháp thúc giục các thành viên đẩy mạnh các hành động để cải thiện sức khoẻ của giới trẻ. Nó bao gồm các biện pháp đặc biệt
- Xem xét và sửa lại các chính sách để bảo vệ giới trẻ tránh mang thai sớm;
- Cung cấp cách tiếp cận tới biện pháp tránh thai và các dịch vụ chăm sóc sức khoẻ sinh sản và
- Tăng cường tiếp cận các thông tin chính xác về sức khoẻ sinh sản và tình dục.
WHO đã xuất bản các hướng dẫn về làm thế nào để ngừa mang thai sớm và các kết quả sức khoẻ nghèo nàn trong trẻ vị thành niên ở các quốc gia có mức thu nhập thấp và trung bình. Chuẩn bị hợp tác với Quỹ Dân số Liên Hiệp Quốc [UNFPA] các hướng dẫn dựa trên một xem xét mang tính hệ thống về các nghiên cứu hiện có cũng như tư vấn với các nhà làm chính sách ,các nhà quản lý chương trình và các nhân viên y tế tuyến trước. Chúng bao gồm các khuyến cáo dựa trên chứng cứ về các hành động mà các quốc gia có thể thực hiện, đích là 6 mục tiêu mang tính chìa khoá.
- Giảm kết hôn trước tuổi 18;
- Tạo ra sự hiểu biết và hỗ trợ để làm giảm mang thai trước tuổi 20;
- Gia tăng sử dụng các biện pháp tránh thai ở tuổi vị thành niên có nguy cơ do mang thai không mong muốn;
- Giảm tình dục ép buộc ở tuổi vị thành niên;
- Giảm phá thai không an toàn ở tuổi vị thành niên;
- Gia tăng sử dụng chăm sóc có kỹ năng trước, trong và sau sinh ở tuổi vị thành niên
Bổ sung vào lời kêu gọi hành động nhằm ngăn ngừa có thai ở tuổi vị thành niên, các hướng dẫn và chính sách đi kèm ngắn gọn cần nghiên cứu hơn nữa và thiết lập các hướng dẫn cho thực hiện.
Một báo cáo về Hôn nhân sớm, tình trạng mang thai ở tuổi vị thành niên và người trẻ tuổi ở Đại Hội Đồng Y tế thế giới lần thứ 65 được tổ chức vào tháng 5 năm 2012 đề cập tới các hướng dẫn.
Ths Bs Lê Thạnh- Trung tâm Y tế dự phòng Quảng Trị.
Nguồn: who.int.com