Hỏi Đáp Là gì

Chế độ chính trị của Pháp là gì

Đặc san 01/2014

Mục lục

0.Dẫn nhập
1.Về tiêu đề của chương
2.Về tên nước và chính thể [Điều 1]
3.Về nguồn gốc và bản chất của Nhà nước [Điều 2]
4.Về mục đích của Nhà nước [Điều 3]
5.Về vai trò lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam đối với Nhà nước và xã hội [Điều 4]
6.Về chính sách dân tộc [Điều 5]
7.Về phương thức thực hiện quyền lực nhà nước của nhân dân [Điều 6]
8.Về nguyên tắc bầu cử [Điều 7]
9.Về nguyên tắc tập trung dân chủ [Điều 8]
10.Về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam [Điều 9]
11.Về Công đoàn Việt Nam [Điều 10]
12.Về Tổ quốc Việt Nam [Điều 11]
13.Về đường lối đối ngoại [Điều 12]
14.Về Quốc kỳ, Quốc huy, Quốc ca, Quốc khánh,Thủ đô [Điều 13]
15.Tài liệu tham khảo

Những điểm mới cơ bản của chế độ chính trị trong Hiến pháp năm 2013 so với Hiến pháp năm 1992

PGS-TS VŨ VĂN NHIÊM*

Đặc san 01/2014 - 2014, Trang 10-16

Ngày đăng:

Trích dẫn
Share
- Twitter
- Facebook
- Zalo

TÓM TẮT

“Bài viết này giới thiệu những nội dung cơ bản chương I “Chế độ chính trị” trong Hiến pháp mới năm 2013 nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; phân tích nội dung, ý nghĩa những điểm mới của chế định này so với Hiến pháp năm 1992”.

ABSTRACT:

“This article introduces the basic contents of Chapter I “political regime” in the new 2013 constitution republic socialist Vietnam, content analysis, the new meaning of this statutory versus 1992 Constitution”

TỪ KHÓA: không có,

KEYWORDS: no,

Trích dẫn:

PGS-TS VŨ VĂN NHIÊM*, Những điểm mới cơ bản của chế độ chính trị trong Hiến pháp năm 2013 so với Hiến pháp năm 1992, Tạp chí Khoa học Pháp lý Việt Nam, Đặc san 01/2014, Trang 10-16

//tapchikhplvn.hcmulaw.edu.vn/module/xemchitietbaibao?oid=e3068a95-cb5c-44ce-854c-23c894a0c209

Đăng ký để tải miễn phí Đăng ký

Bài viết đã được lưu vài tài khoản.

Vui lòng vào mục "Quản lý tài khoản" -> "Bài viết đã lưu" để có xem tiếp ngay lần đăng nhập sau.

Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 6 thông qua ngày 28 tháng 11 năm 2013. Hiến pháp đã kết tinh được trí tuệ, ý chí, nguyện vọng của tuyệt đại đa số nhân dân, thể hiện được ý Đảng, lòng dân và sự đồng thuận của cả hệ thống chính trị. Với bố cục 11 chương, 120 điều, Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thực sự là Hiến pháp của thời kỳ đổi mới toàn diện, đáp ứng yêu cầu xây dựng, bảo vệ, phát triển đất nước và hội nhập quốc tế trong thời kỳ mới.

Là những quy định mang tính định hướng, chi phối các chương điều của Hiến pháp, chế định “Chế độ chính trị” trong Hiến pháp năm 2013 một mặt kế thừa các quy định trong chương I “Nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam - Chế độ chính trị” của Hiến pháp năm 1992 [sửa đổi năm 2001], mặt khác bổ sung nhiều nội dung quan trọng, thể hiện một bước phát triển mới trong lịch sử lập hiến Việt Nam.

Bài viết này giới thiệu những nội dung cơ bản chương I “Chế độ chính trị” trong Hiến pháp năm 2013 nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; phân tích nội dung, ý nghĩa những điểm mới của chế định này so với Hiến pháp năm 1992.

1. Về tiêu đề của chương

Tên chương I “Nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam - Chế độ chính trị” như Hiến pháp năm 1992 có thể được hiểu theo hai nghĩa: 1] Đây là chương “Chế độ chính trị” của nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam [xét về nội dung]; 2] “Chế độ chính trị” là nội dung cần nhấn mạnh, bổ nghĩa thêm cho danh từ “Nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam” [xét về ngữ nghĩa, vì cụm từ “Chế độ chính trị” đứng sau gạch ngang [-] của cụm từ “Nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam].

Nếu hiểu theo nghĩa thứ nhất, thuật ngữ “Nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam” trong cụm từ “Nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam - Chế độ chính trị” là thừa, nên cắt bớt mà vẫn không ảnh hưởng đến nội dung của chương này.

Nếu hiểu theo nghĩa thứ hai, nội dung của chương này là “Nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam”, nhưng nhấn mạnh theo nghĩa “Chế độ chính trị”. Tuy nhiên, nội dung của Chương I thực chất là quy định những nguyên tắc chung nhất về chế độ chính trị của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bao gồm nguồn gốc của quyền lực nhà nước, bản chất của quyền lực nhà nước, chủ quyền quốc gia, chính thể, mối quan hệ giữa Đảng, Nhà nước và các bộ phận cấu thành hệ thống chính trị, nguyên tắc thực hiện quyền làm chủ của nhân dân[1].

Vì thế, tiêu đề của chương I là “Chế độ chính trị” không những ngắn gọn, mà còn chuẩn xác hơn tên “Nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam - Chế độ chính trị” như Hiến pháp năm 1992.

* PGS-TS Luật học, Trưởng khoa Luật Hành chính - Nhà nước, Trường ĐH Luật Tp. Hồ Chí Minh

[1]Ủy ban Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992, Bảng tham chiếuso sánh và giải trình các nội dung sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 1992, tháng 10/2012.

2. Về tên nước và chính thể [Điều 1]

Qua tổng hợp ý kiến của nhân dân, ý kiến của đại biểu Quốc hội, đại đa số ý kiến tán thành việc giữ tên nước là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Bên cạnh đó, vẫn có một số ý kiến đề nghị lấy lại tên nước là “Việt Nam dân chủ cộng hòa”. Qua nghiên cứu, xem xét nhiều mặt, Ủy ban Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 thấy rằng, việc giữ tên nước “Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam” là cần thiết để thể hiện nhất quán mục tiêu, con đường mà Đảng và nhân dân ta đã lựa chọn là xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Hơn nữa, tên gọi này đã được Quốc hội lựa chọn ngay sau ngày nước nhà thống nhất, đã trở nên gần gũi và quen thuộc với nhân dân Việt Nam, được bạn bè và các nước công nhận, trân trọng[2]. Do đó, Ủy ban Dự thảo sửa đổi Hiến pháp đề nghị Quốc hội cho giữ tên nước là Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Qua phát biểu của các đại biểu Quốc hội tại kỳ họp và tỉ lệ biểu quyết khi thông qua Hiến pháp, hầu hết các đại biểu Quốc hội tán thành phương án này[3].

Điều 1 quy định về quyền dân tộc cơ bản kế thừa Hiến pháp năm 1992, khẳng định chính thể của nước ta là Cộng hòa XHCN Việt Nam.

Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một nước độc lập, có chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, bao gồm đất liền, hải đảo, vùng biển và vùng trời.

[2]Ủy ban Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992, Báo cáo “Một số nội dung cơ bản giải trình, tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 trên cơ sở ý kiến của nhân dân và của các vị đại biểu Quốc hội”, số 315/BC-UBDTSĐHP ngày17 tháng 10 năm 2013.

[3]Trong tổng số 488/500 đại biểu có mặt, 486 đại biểu [97,39%] biểu quyết thông qua Hiến pháp mới, số đại biểu không tán thành là 0; số đại biểu không biểu quyết là 2.

3. Về nguồn gốc và bản chất của Nhà nước [Điều 2]

Điều 2 quy định về nguồn gốc, bản chất của quyền lực nhà nước tách thành 3 khoản chi tiết, cụ thể và rõ nghĩa hơn. Ngoài việc kế thừa một nội dung rất quan trọng của Hiến pháp năm 1992 “Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân”, Điều 2 còn khẳng định “Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Nhân dân làm chủ”:

“1. Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân.

2. Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Nhân dân làm chủ; tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức.

3. Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp.”

Khoản 3 có một điểm mới rất quan trọng, là bổ sung từ “kiểm soát” vào sau từ phân công và phối hợp, thành “Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp” để phù hợp với Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội năm 1991 [bổ sung, phát triển năm 2011], tiếp thu từng bước một cách hợp lý, có chọn lọc nguyên tắc phân chia quyền lực, thể hiện sự đổi mới quan trọng trong cơ chế tổ chức và vận hành của bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Bên cạnh đó, lần đầu tiên trong lịch sử lập hiến Việt Nam, danh từ “Nhân dân” được viết hoa [với hàm nghĩa chỉ “nhân dân Việt Nam”, hoặc nhân dân trong một địa phương, một đơn vị bầu cử của Việt Nam], chính xác, trang trọng và ý nghĩa hơn các bản Hiến pháp trước đây.

Về bản chất nhà nước, qua thảo luận, cũng có ý kiến đề nghị thay cụm từ “nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức” bằng cụm từ “nền tảng là khối đại đoàn kết toàn dân tộc”; một số ý kiến khác đề nghị chỉ quy định ngắn gọn “Tất cả quyền lực thuộc về nhân dân”. Ủy ban Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 cho rằng Nhà nước ta là Nhà nước xã hội chủ nghĩa nên Hiến pháp cần thể hiện rõ bản chất giai cấp của Nhà nước. Vì vậy, Ủy ban Dự thảo sửa đổi Hiến pháp đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội, kế thừa các quy định của Hiến pháp năm 1992, tiếp tục quy định: “tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức”. Quy định như vậy là phù hợp với Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội năm 1991 [bổ sung, phát triển năm 2011] và các văn kiện chính trị khác của Đảng khi xác định bản chất giai cấp của Nhà nước ta. Kết quả là đa số các đại biểu Quốc hội đã biểu quyết tán thành [97,39%].

4. Về mục đích của Nhà nước [Điều 3]

Trên cơ sở nội dung của Hiến pháp năm 1992, Hiến pháp năm 2013 sửa đổi, bổ sung theo hướng: Một là, phát triển chuyển từ “dân chủ” lên trước từ “công bằng” theo tinh thần Văn kiện Đại hội XI; Hai là, bổ sung “công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân” làm tiền đề xuất phát điểm cho chương 2 “Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân” và bảo đảm tính thống nhất, chặt chẽ của Hiến pháp; Ba là, chuyển nội dung “nghiêm trị mọi hành động xâm phạm lợi ích của Tổ quốc và của nhân dân” vào ở Điều 11 cho phù hợp.

“Nhà nước bảo đảm và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân; công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân; thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện.”

5. Về vai trò lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam đối với Nhà nước và xã hội [Điều 4]

Qua tổng hợp ý kiến nhân dân và đại biểu Quốc hội về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 cho thấy, tuyệt đại đa số ý kiến nhân dân và các đại biểu Quốc hội tán thành việc khẳng định trong Hiến pháp vai trò lãnh đạo của Đảng và những nội dung thể hiện tại Điều 4 của Dự thảo[4]. Bên cạnh đó, có ý kiến đề nghị nên viết gọn lại theo hướng chỉ ghi vai trò lãnh đạo của Đảng, còn bản chất, trách nhiệm của Đảng không nên quy định trong Hiến pháp mà quy định trong Điều lệ Đảng; một số ý kiến đề nghị cần khẳng định rõ Đảng Cộng sản Việt Nam là lực lượng duy nhất lãnh đạo Nhà nước và xã hội; đề nghị quy định Đảng phải chịu trách nhiệm về sự lãnh đạo của mình.

Ủy ban Dự thảo sửa đổi Hiến pháp cho rằng, quy định về Đảng trong Dự thảo Hiến pháp lần này đã thể hiện đầy đủ những vấn đề cơ bản về Đảng Cộng sản Việt Nam được xác định trong Cương lĩnh năm 1991 [bổ sung, phát triển năm 2011], đó là: Đảng là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội; bản chất giai cấp của Đảng là đội tiên phong của giai cấp công nhân Việt Nam, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc; trách nhiệm của Đảng là phải gắn bó mật thiết với nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân, phục vụ nhân dân và chịu trách nhiệm trước nhân dân về những quyết định của mình; Đảng hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật. Quy định như vậy là phù hợp với thực tiễn tổ chức và hoạt động của Đảng Cộng sản Việt Nam; là sự tiếp tục kế thừa các bản Hiến pháp trước đây của nước ta [Hiến pháp 1980, Hiến pháp năm 1992 - sửa đổi năm 2001]; phù hợp với truyền thống lịch sử của cách mạng Việt Nam, phản ánh được ý chí, nguyện vọng của nhân dân cả nước. Vì vậy, Ủy ban Dự thảo sửa đổi Hiến pháp đề nghị Quốc hội cho giữ quy định về nội dung này như trong Điều 4 của Dự thảo[5].

Kết quả là, về cơ bản Quốc hội đã nhất trí quy định tại Điều 4 của Hiến pháp năm 1992 và bổ sung một số nội dung theo Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội năm 1991 [bổ sung, phát triển năm 2011] theo hướng: 1] Thể hiện đầy đủ hơn bản chất của Đảng: “Đảng Cộng sản Việt Nam, đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam”; 2] bổ sung quy định “Đảng gắn bó mật thiết với nhân dân, phục vụ nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân về những quyết định của mình”; 3] Không chỉ quy định các tổ chức của Đảng, mà các đảng viên phải “hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật”.

[4]Theo kết quả phiếu xin ý kiến của đại biểu Quốc hội về Dự thảo sửa đổi Hiến pháp tại kỳ họp thứ 5 có 328/357 đại biểu Quốc hội tán thành với Điều 4 của Dự thảo trình Quốc hội.

Xem: Ủy ban Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992, Báo cáo “Một số nội dung cơ bản giải trình, tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 trên cơ sở ý kiến của nhân dân và của các vị đại biểu Quốc hội, số 315/BC-UBDTSĐHP ngày17 tháng 10 năm 2013.

[5]Ủy ban Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992, Báo cáo “Một số nội dung cơ bản giải trình, tiếp thu, chỉnh lý Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992 trên cơ sở ý kiến của nhân dân và của các vị đại biểu Quốc hội, số 315/BC-UBDTSĐHP ngày17 tháng 10 năm 2013.

Về cơ bản giữ các nội dung được quy định tại Điều 5 của Hiến pháp năm 1992, chuyển nội dung tại các Điều 36* [Nhà nước thực hiện chính sách ưu tiên bảo đảm phát triển giáo dục ở miền núi, các vùng dân tộc thiểu số và các vùng đặc biệt khó khăn], Điều 39 [Nhà nước ưu tiên thực hiện chương trình chăm sóc sức khoẻ cho đồng bào miền núi và dân tộc thiểu số] vào Điều 5 để phù hợp với tinh thần Cương lĩnh và bổ sung quy định “Ngôn ngữ quốc gia là tiếng Việt” vàođầu khoản 3; bổ sung khoản 4“Nhà nước thực hiện chính sách phát triển toàn diện và tạo điều kiện để các dân tộc thiểu số phát huy nội lực, cùng phát triển với đất nước”. Về kỹ thuật lập hiến, tách Điều 5 thành bốn khoản cho rõ nghĩa:

“1.Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là quốc gia thống nhất của các dân tộc cùng sinh sống trên đất nước Việt Nam.

2. Các dân tộc bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng và giúp nhau cùng phát triển; nghiêm cấm mọi hành vi kỳ thị, chia rẽ dân tộc.

3. Ngôn ngữ quốc gia là tiếng Việt. Các dân tộc có quyền dùng tiếng nói, chữ viết, giữ gìn bản sắc dân tộc, phát huy phong tục, tập quán, truyền thống và văn hóa tốt đẹp của mình.

4. Nhà nước thực hiện chính sách phát triển toàn diện và tạo điều kiện để các dân tộc thiểu số phát huy nội lực, cùng phát triển với đất nước.”

đầu khoản 3; bổ sung khoản 4 “Nhà nước thực hiện chính sách phát triển toàn diện và tạo điều kiện để các dân tộc thiểu số phát huy nội lực, cùng phát triển với đất nước”. Về kỹ thuật lập hiến, tách Điều 5 thành bốn khoản cho rõ nghĩa: