Canxi là khoáng chất đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động co dãn, đông cầm máu, dẫn truyền thần kinh và giải phóng hormone của cơ thể. Bệnh nhân bị hạ canxi hay còn gọi là hạ canxi đường huyết là tình trạng nồng độ canxi trong máu có giá trị thấp hơn mức độ giới hạn cho phép. Nếu không được sơ cứu và điều trị kịp thời, hạ canxi trong máu có thể gây nên những biến chứng nguy hiểm cho cơ thể.
1. Hạ canxi trong máu là gì?
Ở người bình thường, mức độ canxi trong máu thuộc khoảng giá trị 8,8 - 10,4 mg/dL.
Hạ canxi trong máu được định nghĩa chính xác như sau: Nồng độ huyết thanh toàn phần nhỏ hơn 8,8 mg/dL trong điều kiện protein huyết tương bình thường, nồng độ ion canxi hóa nhỏ hơn 4,7 mg/dL.
Mức độ ổn định của canxi phụ thuộc và 3 yếu tố sau:
- Lượng canxi mà cơ thể nạp vào mỗi ngày thông qua việc ăn hoặc uống những thực phẩm có chứa canxi.
- Mức độ ruột hấp thụ canxi.
- Sự bài tiết canxi tại thận.
Theo khuyến cáo của những chuyên gia dinh dưỡng thì người trường thành nên nạp vào cơ thể 1000mg canxi mỗi ngày. Trong đó một lượng khoảng 200 - 400mg sẽ được ruột hấp thụ, khoảng 200mg bài tiết qua thận, 200mg được đào thải qua các dịch tiêu hóa, phần còn lại sẽ được thải ra ngoài cùng với phân.
Xương dự trữ khoảng 99% lượng canxi trong cơ thể, 1% canxi tự do còn lại đóng vai trò như hệ đệm, có thể điều chỉnh nồng độ canxi trong máu lúc cần thiết bằng cách trao đổi với dịch ngoại bào.
Hạ canxi trong máu là lượng canxi xuống thấp hơn mức bình thường
2. Nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng hạ canxi?
Cung cấp không đủ canxi cho cơ thể: Tình trạng này gặp ở những đối tượng có nhu cầu canxi cao như trẻ em phát triển nhanh, phụ nữ đang mang thai và nuôi con bằng sữa mẹ. Nếu lượng canxi hàng ngày cung cấp không đủ sẽ dẫn đến tình trạng hạ canxi trong máu.
Phụ nữ mang thai thuộc diện có nhu cầu canxi cao do đó thường xuyên đối mặt với nguy cơ hạ canxi
Thiếu vitamin D: Cơ thể không được cung cấp đủ lượng vitamin D cũng là nguyên nhân gây nên tình trạng này. Ngoài ra, tác dụng phụ của các thuốc rifampicin, phenobarbital hoặc không tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời gây nên tình trạng rối loạn chuyển hóa vitamin D dẫn đến lượng canxi trong máu cũng bị ảnh hưởng.
Suy tuyến cận giáp: Bệnh nhân bị suy tuyến cận giáp sẽ khiến lượng hormone PTH giảm khiến lượng canxi trong máu suy giảm. Lượng photpho trong máu tăng lên có thể gây nên những triệu chứng mãn tính của hạ canxi.
Thiếu magnesi: Nồng độ magnesi trong máu giảm do ruột kém hấp thu hoặc nghiện rượu, tình trạng này liên quan đến thiếu hormone PTH tương đối. Đây có thể là nguyên nhân gây nên các triệu chứng của hạ canxi trong máu.
Các bệnh lý tại thận: Bệnh nhân suy thận cũng có thể bị hạ canxi, nguyên nhân do giảm bài tiết photpho hoặc các tế bào thận bị tổn thương làm giảm quá trình tổng hợp 1,25OH2D3. Ngoài ra hội chứng nhiễm toan ống lượn xa hoặc hội chứng Fanconi khiến lượng canxi quan thận giảm.
Hạ protein trong máu: Tình trạng hạ canxi máu lâm sàng hay còn gọi là giả hạ canxi máu. Lượng canxi gắn với xác protein giảm đi nhưng lượng canxi ion hóa không thay đổi.
Viêm tụy cấp: Khi bị viêm tụy cấp, các tổ chức tụy sẽ giải phóng ra nhiều sản phẩm khiến mỡ bị phân hủy, tạo ra các chelat với canxi dẫn đến tính trạng hạ canxi trong máu.
Một số nguyên nhân khác: Tăng lắng canxi ngoài lòng mạch, tăng lắng phản ứng chelat lòng mạch, nhiễm trùng huyết, tăng phospho máu, tăng tiết calcitonin,...
3. Những triệu chứng ở bệnh nhân hạ canxi trong máu
3.1. Triệu chứng ở trẻ em
- Tăng phản xạ gân xương: Thực hiện kiểm tra bằng cách gõ vào ở vị trí trước gờ tai ngoài khoảng 2cm và dưới xương gò má, nếu thấy các cơ mặt bên cùng co lại thì bị hạ canxi, đây là dấu Chvostek.
Vị trí thực hiện dấu Chvostek
- Co rút cơ: Sử dụng dấu Trousseau, đo huyết áp tâm thu 20mmHg và giữ trong thời gian khoảng 3 phút, nếu có sự co rút cơ sẽ xảy ra sau đó bao gồm gấp cổ tay và khớp bàn ngón, duỗi các ngón tay, gập ngón cái vào lòng bàn tay thì dấu trousseau dương tính.
- Ngoài ra còn một số biểu hiện như: co giật, run rẩy, cơ thể chậm chạp, bỏ bú, chán ăn.
3.2. Triệu chứng ở người lớn
- Sử dụng dấu Chvostek và dấu Trousseau để kiểm tra tăng phản xạ gân xương và co thắt cơ.
- Co giật, chuột rút.
- Rối loạn cảm giác trong bàn tay, bàn chân.
- Nhịp tim đập loạn, đau thắt bụng
- Trầm cảm.
Bàn tay của người bị hạ canxi
3.3. Biểu hiện hạ canxi cấp
Biểu hiện của tình trạng hạ canxi cấp dưới dạng cơn Tenany, cụ thể như sau:
- Dị cảm ở đầu lưỡi, môi, đầu chi.
- Chân duỗi như đạp xe đạp
- Cơ toàn thân đau nhức, các cơ mặt bị co giật.
- Nồng độ canxi trong máu lúc này rất thấp, chỉ dưới 7 mg/dL.
Khi bị hạ canxi cấp cần đưa đến bệnh viện để được cấp cứu kịp thời, nếu không sẽ xảy ra những biến chứng nhuyễn xương ở người lớn hoặc chậm phát triển ở trẻ nhỏ.
4. Chẩn đoán,điều trị và phòng ngừa hạ canxi
Một số phương pháp chẩn đoán bệnh:
- Thực hiện xét nghiệm kiểm tra nồng độ canxi trong máu, đâu là xét nghiệm mang tính quyết định trong việc chẩn đoán bệnh.
- Kiểm tra lâm sàng tình trạng tóc, da, cơ bắp của người nghi ngờ bị bệnh.
- Kiểm tra tâm lý: Chứng mất trí, nhầm lẫn ảo giác.
- Kiểm tra thần kinh: dấu trousseau, dấu chvostek, rối loạn tri giác, co giật,...
Những phương pháp điều trị hiệu quả:
- Bổ sung canxi thông qua đường tĩnh mạch, phương pháp này được chỉ định với bệnh nhân hạ canxi máu cấp. Cách này sẽ giúp bổ sung lượng canxi bị thiếu hụt một cách nhanh chóng nhất.
- Bổ sung canxi thông qua đường uống.
- Điều trị bệnh nền nếu hạ canxi máu do bệnh gây ra.
Một số biện pháp để phòng ngừa hạ canxi hiệu quả:
- Chế độ dinh dưỡng hợp lý đáp ứng đủ lượng canxi nạp vào cơ thể, bạn nên xin ý kiến tư vấn từ những chuyên gia dinh dưỡng về vấn đề này.
- Thường xuyên tắm nắng vào buổi sáng cúng giúp cơ thể bổ sung vitamin D làm hạn chế tình trạng thiếu hụt canxi trong máu.
- Hạn chế những đồ uống có chứa chất kích thích như cà phê, đồ uống có cồn như bia rượu vì chúng làm giảm khả năng hấp thu canxi trong cơ thể.
Chế độ dinh dưỡng với lượng canxi thích hợp để hạn chế những nguy cơ gây nên tình trạng thiếu hụt canxi
Nếu còn bất cứ thắc mắc nào, liên hệ với MEDLATEC qua hotline 1900 56 56 56 hoặc đến cơ sở y tế của chúng tôi để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.
Viêm tụy cấp có thể gây ra cơn tetany và hạ canxi máu. Nguyên nhân chủ yếu là do phản ứng xà phòng hóa của ion canxi trong khoang bụng. Bài viết dưới đây ThS.BS Vũ Thành Đô sẽ đề cập đến vấn đề hạ canxi máu trong viêm tụy cấp, mời các bạn cùng tìm hiểu.
Tổng quan về vai trò của canxi trong cơ thể
Trước khi tìm hiểu hạ canxi máu trong viêm tụy cấp, chúng ta cần tìm hiểu về vai trò của canxi trong cơ thể.
Canxi trong cơ thể tồn tại chủ yếu trong xương [99%] và dịch ngoại bào [1%]. Canxi ở dịch ngoại bào có 3 dạng:
- Canxi liên kết với protein, chủ yếu là albumin chiếm 40%.
- Canx liên kết với các anion [phosphat, citrat, sunfat và lactat] chiếm 10%.
- Canxi ion hóa tự do chiếm 50%.
Canxi ion hóa rất quan trọng đối với nhiều quá trình sinh hóa trong cơ thể như: đông máu, kích thích thần kinh cơ, hoạt động bài tiết của các enzim, cấu tạo và chức năng của màng tế bào.
Tổng quan về viêm tụy cấp
Khi hiểu về vai trò của canxi, thì bệnh lý viêm tụy cấp cũng cần được quan tâm khi tìm hiểu hiện tượng hạ canxi máu trong viêm tụy cấp.
Giải phẫu tuyến tụy
Tuyến tụy gồm có ba phần: đầu tụy, đuôi tụy và thân tụy.
- Đầu tụy nằm sát đoạn tá tràng D2 và đuôi tụy kéo dài đến sát lách.
- Thân tụy: nối đầu tụy với đuôi tụy.
- Đuôi tụy: là phần cuối của tụy, được bọc bởi hai lá mạc nối.
Tụy vừa là tuyến ngoại tiết vừa là tuyến nội tiết
- Tuyến nội tiết: tiết hormone trực tiếp vào trong máu qua các mao mạch.
- Tuyến ngoại tiết: dịch tụy được dẫn ra bởi hai ống tụy bài tiết một số enzim hỗ trợ quá trình tiêu hóa.
Ống tụy còn gọi là ống Wirsung. Đây là một ống nằm dọc suốt chiều dài của tụy và dẫn lưu dịch tụy đổ vào đoạn DII tá tràng. Chỗ ống tụy nối vào tá tràng gọi là bóng Vater. Ống mật chủ thường kết hợp với ống tụy tại hoặc gần bóng Vater. Một số tài liệu cho rằng, nơi đổ ra của ống tụy và ống túi mật là cùng một nơi nên vị trí đó được gọi là cơ vòng Oddi.
Viêm tụy cấp là gì?
Viêm tụy cấp là tình trạng viêm cấp tính của tuyến tụy. Đôi khi có thể là viêm các mô xung quanh tuyến tụy. Nguyên nhân chủ yếu gây viêm tụy cấp là nghiện rượu và sỏi mật.
Viêm tụy cấp phá hủy cấu trúc của nó và các mô xung quanh từ chính enzim của tụy. Trong đó, hoạt động của men protease tụy và các phản ứng viêm gây phá hủy mạch máu. Kết quả là mạch máu bị rò rỉ hoặc thậm chí bị vỡ.
Mạch máu vỡ hoặc rò rỉ khiến dịch trong lòng mạch thoát ra ngoài. Đồng thời, sự hoạt hóa men lipase tụy làm ly giải mô mỡ xung quanh tuyến tụy. Tình trạng nặng hơn có thể gây ly giải mô mỡ ở các cơ quan khác.
Triệu chứng viêm tụy cấp
Triệu chứng chính của cơn viêm tụy cấp là đau bụng dữ dội vùng bùng trên hoặc lệch phải. Cơn đau ngày càng tăng và có thể lan ra sau lưng. Cúi người về phía trước hoặc nằm cuộn tròn là tư thế có thể khiến người bệnh giảm đau. Nằm ngửa thường khiến cơn đau tăng hơn.
Một số triệu chứng khác của viêm tụy cấp bao gồm:
- Buồn nôn, nôn mửa.
- Tiêu chảy.
- Sốt [ > 38 độ]
- Vàng da và mắt [vàng da]
- Nhịp tim nhanh.
Viêm tụy cấp do sỏi mật thường khởi phát sau khi ăn một bữa ăn lớn [bữa ăn thịnh soạn]. Viêm tụy cấp do rượu, cơn đau thường khởi phát từ 6 đến 12 giờ sau khi uống một lượng rượu quá mức.
Vì sao có hiện tượng hạ canxi máu trong viêm tụy cấp
Theo Hiệp hội Tiêu hóa Hoa Kỳ, có rất nhiều giả thuyết về hiện tượng hạ canxi máu trong viêm tụy cấp. Chẳng hạn như:
- Giảm nồng độ PTH trong máu.
- Giảm độ nhạy của PTH với thụ thể ở cơ quan đích.
- Giảm sự phản ứng của cơ thể trong việc tiết PTH để đáp ứng với tình trạng hạ canxi máu.
Tuy nhiên vẫn chưa có giả thuyết nào được giải thích chính xác hoàn toàn cho hiện tượng này. Nhưng hiện nay có hai giả thuyết được đồng tình nhiều nhất đó là:
Phản ứng xà phòng hóa của ion canxi với axit béo tự do
Trong viêm tụy cấp, sự hoạt hóa men lypase tụy làm ly giải mô mỡ quanh tụy. Điều này làm giải phóng rất nhiều axit béo tự do trong cơ thể. Các axit béo này có khả năng liên kết với ion canxi tự do trong máu. Từ đó làm hạ canxi máu.
Hạ canxi máu trong viêm tụy cấp do protein huyết tương bị thất thoát
Trong viêm tụy cấp, hoạt động của các men protease và phản ứng viêm gây phá hủy các mạch máu xung quanh. Điều này làm cho dịch trong lòng mạch bị thoát ra ngoài làm mất protein huyết tương. Từ đó làm mất canxi gắn với protein huyết tương làm hạ canxi máu.
Điều trị viêm tụy cấp như thế nào?
Khía cạnh quan trọng nhất trong điều trị viêm tụy cấp là chăm sóc hỗ trợ. Nghĩa là cần bù dịch và điện giải cho bệnh nhân. Nếu có hạ canxi máu trong viêm tụy cấp thì cần hỗ trợ qua chế độ dinh dưỡng.
Điều trị nội khoa
Trước đây người ta sử dụng các thuốc làm ức chế sự bài tiết các enzim tuyến tụy [somatostatin, glucagon]. Nhưng việc này đã không còn hữu ích trong việc thay đổi diễn biến cấp tính của bệnh nhân viêm tụy cấp.
Sau này các bác sĩ sử dụng các thuốc ức chế men protease. Đây là phương pháp có hiệu quả trong các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm. Tuy nhiên vẫn không có hiệu quả trên lâm sàng.
Điều trị ngoại khoa
Phẫu thuật là phương pháp điều trị chủ yếu trong viêm tụy cấp. Trường hợp viêm nhẹ có thể theo dõi thêm mà không cần chỉ định phẫu thuật khẩn.
Trường hợp viêm tụy cấp nặng có thể cần phải phẫu thuật cắt bỏ mô hoại tử và rửa phúc mạc. Phương pháp này cũng áp dụng đối với viêm tụy cấp tiến triển hoặc có ổ áp xe. Cắt túi mật đã được chứng minh là có hiệu quả ở những bệnh nhân viêm tụy cấp tái phát và sỏi mật nhỏ.
Phẫu thuật tạo hình cơ vòng là một cách tiếp cận thay thế cho phẫu thuật cắt cơ vòng qua nội soi ở những bệnh nhân có rối loạn chức năng cơ thắt. Phẫu thuật tạo hình cơ vòng của nhú tá bé được chỉ định cho những trường hợp cắt cơ vòng nhú tá bé bằng nội soi không thành công hoặc thất bại ở những bệnh nhân bị u tuyến tụy.
Trên đây là bài viết tổng quan về hiện tượng hạ canxi máu trong viêm tụy cấp. Việc điều trị viêm tụy cấp thường là bù dịch và điện giải. Nếu nhận thấy có những triệu chứng nghi ngờ viêm tụy cấp, bạn nên đến bệnh viện khám ngay.