Phần tích ý nghĩa trò chơi dân gian
|
Sau những giờ học căng thẳng trên lớp, trò chơi dân gian (TCDG) trong trường học sẽ là những “món ăn” bồi bổ tinh thần sảng khoái cho học sinh.TCDG là một sinh hoạt văn hóa do nhân dân sáng tạo trong quá trình lao động, sản xuất và được lưu truyền tự nhiên, rộng rãi trong cộng đồng Hướng đến mục tiêu “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”, việc đưa TCDG vào trường học mang nhiều ý nghĩa thiết thực.Nó không chỉ góp phần rèn luyện sức khỏe, kỹ năng ứng xử hợp lý với các tình huống trong cuộc sống, thói quen và kỹ năng làm việc, sinh hoạt theo nhóm mà còn giúp học sinh rèn khả năng ứng xử văn hóa, không ra vào những games trực tuyến bạo lực vô bổ đang tràn lan và các tệ nạn xã hội. Đặc điểm chung của TCDG được triển khai trong trường học là đơn giản, dễ chơi, dễ hòanhập. Dù bất cứ nơi đâu, trong gia đình, tại trường học hay trên đường làng đều có thể tổ chức được các TCDG phù hợp. Nếu sân nhà nho nhỏ thì các em chơi ô ăn quan, chơi cờ, đánh chuyền, chặt cây dừa chừa cây mận, bắt ve… Nếu diện tích rộng hơn thì có thể chơirồng rắn lên mây, đá cầu, trốn tìm, bịt mắt bắt dê… Ở những bãi cỏ lớn thì có thể tổ chức các trò cướp cờ, đánh đu, đá gà, chồng bông sen, cờ chém… Xét về chức năng giáo dục, TCDG có thể chia thành bốn nhóm: Loại trò chơi vận động như tập tầm vông, dung dăng dung dẻ, lò cò, bịt mắt bắt dê… giúp tăng cường sức khỏe, thể chất cho học sinh; loại trò chơi học tập, điển hình là chơi ô ăn quan giúp phát triển trí tuệ của trẻ em, dạy cho trẻ biết quan sát, tính toán; loại trò chơi sáng tạo là những trò chơimà học sinh có thể tự làm nên những đồ vật bằng vật liệu trong thiên nhiên như làm chong chóng bằng lá dừa, nặn con trâu bằng đất sét, xếp lá dừa thành con châu chấu… Những trò chơi này giúp trẻ khéo tay, phát huy sáng kiến, năng khiếu thẩm mỹ cần thiết cho hiện tại và cả tương lai sau này. Cuối cùng, loại trò chơi mô phỏng là những trò chơi mà trẻ bắt chước cách sinh hoạt của người lớn như làm nhà, nấu ăn, mua bán… Trong khichơi, trẻ thi nhau xem ai làm đúng, làm đẹp, làm nhanh hơn và thật sự hóa thân, nhập vai.Nhờ đó, trẻ học được cách ứng xử của người lớn để chuẩn bị làm người sau này… Vấn đề đặt ralà các trường học cần phải nghiên cứu, tìm tòi biện pháp nhằm khơi gợi sự hứng thú cho các em khi đến với các TCDG. Do có khoảng cách về lịch sử nên nhiều TCDG tuy được khôi phục song các em sẽ chưa thể thật sự hiểu hết ý nghĩa của chúng. Vì vậy, nhiệm vụ của các nhà giáo dục, của các thầy cô không chỉ sưu tầm, vận dụng TCDG vào trường học, mà quan trọng hơn là phải biết cách tổ chức sao cho các em thật sự hứng thú và tích cực hưởng ứng. Mặt khác, việc tổ chức TCDG trong trường học phải phù hợp với thời gian, chỗ chơi cũng như số người tham gia. Để trò chơi thật sự hấp dẫn các em, người quản trò nên quantâm đến yếu tố thi đua giữa các nhóm với nhau và động viên kịp thời trong khi các em vui chơi. Với ý nghĩa to lớn của việc đưa TCDG vào trường học, vai trò của lãnh đạo nhà trường, các đoàn thể là hết sức quan trọng. Phải biết lựa chọn, phối hợp hướng dẫn việc tổ chức đưa các trò chơi, các loại hình văn hóa nghệ thuật dân gian vào trong nhà trường cho phù hợp với điều kiện cụ thể của địa phương và lứa tuổi học sinh phổ thông. Các chi đoàn,Tổng phụ trách đội, phụ trách chi đội (giáo viên chủ nhiệm), Ban chỉ huy liên – chi độicác trường tổ chức và hướng dẫn cho học sinh các TCDG vào giờ ra chơi, trong sinh hoạt Đoàn, Đội, hoạt động ngoại khóa trong và ngoài nhà trường, tại các khu di tích, danhlam thắng cảnh. Qua đó, góp phần biến những giờ sinh hoạt thành những buổi giải trí đúng nghĩa sau những ngày học tập căng thẳng. TCDG được tổ chức hợp lý sẽ thỏa mãn nhu cầu vui chơi, nhu cầu vận động của học sinhtrong nhà trường, có ý nghĩa lớn trong việc triển khai phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” hiện nay. Trò chơi dân gian là một loại hình trò chơi do người dân lao động sáng tạo ra dựa trên hoạt động lao động thường ngày, dưới hình thức mô phỏng lại những hoạt động đó. Trò chơi dân gian gắn liền với cuộc sống của người dân, những trò chơi đơn giản, dễ chơi với những bài đồng dao âm điệu nhịp nhàng hoà quyện với những trò chơi, tạo nhịp điệu, làm cho trò chơi trở lên sống động, vui tươi, nhí nhảnh. Trò chơi dân gian trẻ em có ý nghĩa luyện kỹ năng. Nó góp phần phát triển toàn diện cho trẻ về các mặt: Đức – trí – lao - thể - mỹ. Trò chơi dân gian không những giúp trẻ phát triển tư duy mà còn là phương tiện làm phong phú đời sống tinh thần của trẻ, đáp ứng nhu cầu giao tiếp giữa trẻ và mọi người xung quanh. Ngay từ đầu năm học, nhà trường đã chỉ đạo tới toàn thể giáo viên đưa trò chơi dân gian vào trong các hoạt động học tập, vui chơi, lễ hội của trẻ tại trường, lớp. Nhận biết được tầm quan trọng của trò chơi dân gian đối với trẻ mầm non nên lớp 5-6 tuổi A3 thường xuyên tổ chức cho trẻ chơi các trò chơi dân gian trong các hoạt động hàng ngày của trẻ. Sau đây là một số hình ảnh trẻ chơi trò chơi dân gian
Các bé rất thích chơi trò chơi cắp cua
Trò chơi ô ăn quan
Trò chơi bịt mắt bắt dê được trẻ hưởng ứng nhiệt tình
Trẻ ham mê miệt mà khi chơi trò chơi "Cờ lúa ngô"
Trò chơi rồng rắn lên mây thật là vui
 Chúng mình rất thích chơi”Trồng nụ trồng hoa” Sự phấn khởi hiện rõ trên từng gương mặt của trẻ khi được tham gia các trò chơi dân gian điều đó thôi thúc các cô tích cực tìm tòi, sưu tầm các trò chơi mới lạ hấp dẫn hơn để nụ cười tỏa sáng mãi trên môi các bé
Từ khóa: Kỹ năng vận động, phát triển, trẻ mầm non, trò chơi dân gian I. Đặt vấn đề Giáo dục mầm non từ lứa tuổi nhà trẻ và mẫu giáo tổ chức thực hiện việc nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trẻ em từ ba tháng tuổi đến sáu tuổi. Đây là bước đệm đầu tiên cho các cấp học, giúp trẻ có điều kiện hình thành và phát tiển nhân cách cũng như trí tuệ. Có rất nhiều phương tiện để giáo dục kỹ năng vận động cho trẻ và trò chơi dân gian là một trong những phương tiện đó. Bởi thông qua trò chơi dân gian trẻ được tiếp xúc với cuộc sống và xã hội của con người, giúp trẻ lĩnh hội được những kinh nghiệm lịch sử xã hội của nền văn hóa loài người. Đây chính là môi trường để rèn luyện các kỹ năng, tập cho trẻ biết ứng xử và tham gia vào hoạt động cộng đồng với tư cách là con người xã hội. Trò chơi dân gian của trẻ em là hoạt động vui chơi giải trí lành mạnh, mang nét hồn nhiên của trẻ thơ. PGS.TS Nguyễn Văn Huy, Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam đã nói: “Cuộc sống đối với trẻ em không thể thiếu những trò chơi. Trò chơi dân gian không đơn thuần là một trò chơi của trẻ con mà nó chứa đựng cả nền văn hóa dân tộc Việt Nam độc đáo và giàu bản sắc. Trò chơi dân gian không chỉ chắp cách cho tâm hồn trẻ, giúp trẻ phát triển tư duy, sáng tạo, mà còn giúp các em hiểu về tình bạn, tình yêu gia đình, quê hương, đất nước. Ngày nay các em ở một xã hội công nghiệp, chỉ quen với máy móc và không có khoảng thời gian chơi cũng là một thiệt thòi. Thiệt thòi hơn khi các em không được làm quen và chơi những trò chơi dân gian của thiếu nhi ngày trước – đang ngày càng bị mai một và quyên lãng, không chỉ có ở thành phố mà còn ở các vùng quê. Vì thế giúp các em hiểu và quay về nguồn cội với các trò chơi dân gian là một việc làm cần thiết”. Việc sử dụng lồng ghép trò chơi dân gian vào chương trình giáo dục mầm non sẽ là cầu nối đưa trẻ em tiếp xúc với môi trường trải nghiệm đồng thời cũng là rèn kỹ năng vận động cho trẻ. II. Vai trò của của trò chơi dân gian đối với trẻ mầm non 2.1. Khái niệm trò chơi dân gian Trò chơi dân gian là những hoạt động vui chơi giải trí do quần chúng nhân dân Việt Nam sáng tạo ra và được lưu truyền tự nhiên qua nhiều thế hệ. Trò chơi dân gian diễn ra mọi lúc, mọi nơi, không hạn định về mặt thời gian, không gian và phản ánh đời sống tinh thần, văn hóa của dân tộc. 2.2. Đặc điểm của trò chơi dân gian Trò chơi dân gian xưa được xem là hình thức giáo dục đơn giản giúp hình thành nhân cách cũng như phát triển thể chất cho trẻ nhỏ, nó thường được thể hiện là hành vi bắt chước của trẻ nhỏ từ các hoạt động của người lớn hay là sự truyền dạy của người lớn cho trẻ nhỏ. Cứ như thế các trò chơi dân gian thường được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác như một di sản văn hóa dân tộc. Do không lệ thuộc vào hình thức lễ hội như trò chơi của người lớn nên trò chơi dân gian trẻ em có những nét đặc trưng cơ bản như: Trò chơi dân gian thường đơn giản, dễ chơi, phổ biến rộng rãi, không chịu sự ràng buộc một cách nghiêm ngặt về số lượng, không gian và thời gian. Nếu sân nhà nho nhỏ thì các em chơi ô ăn quan, chơi cờ, đánh chuyền, … Nếu diện tích rộng hơn thì có thể chơi trò Rồng rắn lên mây, đá cầu, trốn tìm, bịt mắt bắt dê… Ở những bãi cỏ lớn thì có thể tổ chức các trò cướp cờ, đánh đu, đá gà, chồng bông sen,…Ở trong trường mầm non tổ chức cho trẻ chơi ở trong phòng hoặc ngoài sân… tùy thuộc vào thời gian, lứa tuổi và chủ đề học để lựa chọn trò chơi cho phù hợp với sự phát triển kỹ năng vận động của trẻ. 2.3. Phân loại trò chơi dân gian Trò chơi dân gian ở Việt Nam có nhiều trò chơi dân gian cổ truyền dành cho trẻ em. Trò chơi dân gian trẻ em phong phú, không chỉ nhiều về số lượng mà còn đa dạng về thể loại. Để lựa chọn được trò chơi phù hợp với sự phát triển kỹ năng vận động của trẻ mầm non ở đây giới thiệu 4 thể loại như sau: - Trò chơi dân gian vận động: Bao gồm các trò chơi trẻ em vận động chân tay, chạy, nhảy như trò chơi “Rồng rắn lên mây”, “Trồng nụ trồng hoa”, “Kéo co”, “Cướp cờ”,... Những trò chơi này thường được chơi ở ngoài trời để tiếp xúc với thiên nhiên, nhằm tăng cường sức khỏe và các tố chất về thể lực cho trẻ. - Trò chơi trí tuệ: Đó là những trò chơi nhằm phát triển trí tuệ cho trẻ, dạy cho trẻ biết quan sát, tính toán. Như trò chơi “Cờ đi đường” “Ô ăn quan”, “Cờ lúa ngô”,… giúp phát triển trí tuệ cho trẻ. - Trò chơi sáng tạo: Là trò chơi giúp trẻ thông minh hơn như trò chơi “Ăn quả nhả hột” đây là trò chơi mới được sáng tạo do dựa vào trò chơi cũ là trò chơi “Cá sấu lên bờ”, “Ngũ long tranh đuôi” được sáng tạo từ trò chơi “Rồng rắn lên mây”,… tạo lên sự mới lạ và vui vẻ. - Trò chơi mô phỏng: Trong trò chơi này, trẻ hóa thân, nhập vai mà trẻ thích. Như trò chơi “Cắp cua”, “Mèo đuổi chuột”… 2.4. Vai trò của trò chơi dân gian đối với trẻ mầm non - Trò chơi được sử dụng như những quá trình đào tạo nhân cách văn hóa của mỗi con người từ tấm bé cho đến già vì thế ở mỗi lứa tuổi đều có trò chơi. Trò chơi dân gian nằm trong hoạt động vui chơi của trẻ, nó mang nhiều chức năng và mục đích giáo dục. Chức năng cơ bản nhất là thỏa mãn và phát triển nhu cầu, năng lực sáng tạo của trẻ. Mỗi thế hệ trẻ sinh ra đều được tiếp thu và chơi một hệ thống sẵn có các trò chơi do các thế hệ trước sáng tạo nên. Mỗi thế hệ lại chơi các trò chơi ấy theo cách riêng của mình. Những sáng tạo đó đã làm cho trò chơi có sự thay đổi và có tác dụng rèn luyện trí sáng tạo cho những người tham gia cuộc chơi. Tính sáng tạo của trẻ được phát triển mạnh mẽ trong việc đóng vai, tự quy ước, thay đổi, bổ sung luật lệ chơi cho phù hợp với điều kiện chơi của mình. - Trò chơi dân gian làm thỏa mãn nhu cầu vận động, nhu cầu tìm hiểu thế giới xung quanh, nhu cầu giao tiếp giữa con người với con người, giữa con người với thiên nhiên. - Trò chơi dân gian rèn luyện ý thức tổ chức kỉ luật trong khi chơi thông qua việc tuân thủ các luật chơi và quy định chơi. - Trò chơi dân gian trẻ em không chỉ đơn thuần là một trò chơi của trẻ mà nó còn chứa đựng cả nền văn hóa dân tộc Việt Nam độc đáo và giàu bản sắc. Qua từng thời kỳ phát triển của xã hội, các hình thức chơi của trẻ cũng thay đổi. Trẻ em được tiếp cận và trực tiếp tham gia chơi các trò chơi dân gian sẽ giúp cho trẻ sớm hình thành các thói quen hoạt động có hệ thống, tính tập thể giúp trẻ tự tin, linh hoạt hơn trong mọi hoạt động cũng như sự phát triển sau này của trẻ. III. Vận dụng trò chơi dân gian nhằm phát triển kĩ năng vận động cho trẻ mầm non Để vận dụng trò chơi dân gian vào phát triển kĩ năng vận động cho trẻ mầm non trước hết phải nắm được phương pháp và các hình thức thực hiện trò chơi dân gian đồng thời xác lập được các trò chơi nào nhằm phát triển kỹ năng vận động cho trẻ phù hợp với đặc điểm tâm – sinh lí từng độ tuổi mầm non. * Phương pháp tổ chức – hướng dẫn trò chơi dân gian nhằm phát triển vận động cho trẻ mầm non. - Chọn trò chơi và soạn giáo án tổ chức – hướng dẫn: + Xác định được mục đích yêu cầu của trò chơi định chọn; + Chú ý đến trình độ và sức khỏe của trẻ, đặc điểm giới tính; + Địa điểm tổ chức chơi; + Soạn giáo án và tổ chức hướng dẫn từng bước . - Chuẩn bị địa điểm, phương tiện để tổ chức chơi + Về phương tiện: Chuẩn bị phương tiện cho phù hợp với trò chơi đã chọn. + Về địa điểm: Sạch sẽ, thoáng mát phù hợp với nội dung và mục đích của trò chơi. - Tổ chức đội hình cho trẻ chơi + Tập hợp trẻ theo các đội hình khác nhau phù hợp với trò chơi, đối tượng chơi và ổn định tổ chức; + Phân chia đội [nếu trò chơi phải chia đội]; phân vai chơi [nếu trò chơi đóng vai] + Chọn vị trí đứng của giáo viên để giải thích trò chơi và điều khiển trò chơi; + Chọn đội, những người tham gia đóng vai chính của cuộc chơi. - Giới thiệu và giải thích trò chơi Giới thiệu và giải thích trò chơi phụ thuộc vào tình hình thực tiễn. + Đối với trò chơi trẻ chưa biết, cần giới thiệu, giải thích, làm mẫu và chơi thử. + Đối với trò chơi trẻ đã biết và được chơi rồi thì cô nên cho trẻ nhắc lại cách chơi và luật chơi, nếu trẻ nhắc lại rõ ràng rồi thì giáo viên không cần giải thích lại nữa mà có thể nêu thêm một số yêu cầu cao hơn lần chơi trước. - Điều khiển trò chơi + Giáo viên điều khiển phải quyết định trong quá trình chơi, + Trong quá trình điều khiển giáo viên phải chú ý bảo hiểm cho trẻ và có biện pháp phòng ngừa chấn thương đối với trò chơi có dụng cụ. - Đánh giá kết quả cuộc chơi + Sau mỗi lần chơi cần nhận xét, đánh giá kết quả cuộc chơi; + Nêu được ưu điểm và nhược điểm của các đội chơi; cá nhân chơi, + Đánh giá cuộc chơi phải rõ ràng, công bằng. * Cách tiến hành Bước 1: Ổn định tổ chức, giới thiệu tên trò chơi, tác dụng của trò chơi, Bước 2: Phổ biến nội dung, cách chơi, luật chơi. Hướng dẫn cho trẻ cách chơi, luật chơi, Bước 3: Tổ chức cho trẻ chơi, Bước 4: Nhận xét quá trình chơi, kết quả chơi [khen thưởng đội thắng, khích lệ đội thua, lưu ý không nên chê trẻ]. IV. Kết luận Ở lứa tuổi mầm non, hoạt động vui chơi là hoạt động chủ đạo. Thông qua hoạt động vui chơi trẻ phát triển trí tuệ, thể chất, tình cảm, quan hệ, qua đó phát triển toàn diện nhân cách cho trẻ. Trong hoạt động vui chơi có rất nhiều các thể loại trò chơi và một bộ phận không thể nhắc đến đó là các trò chơi dân gian, đây là loại trò chơi mà khi được giáo viên hướng dẫn, tổ chức cho trẻ chơi, trẻ rất yêu thích. Vì vậy việc kết hợp trò chơi dân gian vào các thời điểm hoạt động của trẻ mang lại ý nghĩa to lớn trong việc rèn luyện và phát triển kĩ năng vận động cho trẻ và đặc biệt nó góp phần xây dựng nhân cách mang đậm văn hóa dân tộc Việt Nam cho trẻ ngay từ khi còn nhỏ. Để phát huy tốt vai trò của trò chơi dân gian vào phát triển kĩ năng vận động cho trẻ thì người giáo viên phải nghiên cứu lựa chọn, sưu tầm các trò chơi dân gian phù hợp với chủ đề và lứa tuổi của trẻ để trẻ yêu thích và tham gia tích cực khi được chơi. ThS Đào Thị Vương Trường Đại học Hạ Long TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Trương Kim Oanh – Phan Quỳnh Hoa [1994], Trò chơi dân gian cho trẻ em dưới 6 tuổi, Nhà xuất bản Giáo dục Viện nghiên cứu trẻ em trước tuổi học. Video liên quan |
