Máu bảo quản được bao lâu

Xin cho biết quy trình xử lý và bảo quản máu từ khi lấy máu của người hiến máu cho đến khi truyền máu cho người bệnh?

* Xin cho biết quy trình xử lý và bảo quản máu từ khi lấy máu của người hiến máu cho đến khi truyền máu cho người bệnh?

Vũ Kim Thanh, Lý Nhân, Hà Nam

Theo quy định hiện nay của ngành Y tế thì: Những túi máu [máu toàn phần] sau khi lấy từ người hiến máu sẽ được bảo quản ở nhiệt độ lạnh và nhanh chóng được vận chuyển về ngân hàng máu. Tại ngân hàng máu, những túi máu toàn phần đó sẽ được kiểm tra các xét nghiệm, gồm nhóm máu, HIV, virut viêm gan B, virut viêm gan C, giang mai, sốt rét…

Máu và các chế phẩm máu sau đó sẽ được lưu trữ và bảo quản trong các tủ bảo quản lạnh của kho máu theo thời gian. Khi có người bệnh đang cấp cứu hoặc điều trị cần phải truyền máu, tùy thuộc vào tình trạng lâm sàng hoặc tùy từng loại bệnh mà bác sĩ có chỉ định truyền máu hay các chế phẩm máu cho phù hợp.

Trước khi truyền máu cho người bệnh, các đơn vị sẽ được định lại nhóm và kiểm tra xem có hòa hợp với máu người bệnh hay không. Việc truyền những túi máu cùng nhóm và hòa hợp với máu người bệnh là một việc rất quan trọng để đảm bảo an toàn cho người bệnh nhận máu.

Túi máu được chuyển đến phòng điều chế để thực hiện các kỹ thuật như ly tâm tách các thành phần của máu như huyết tương, hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu ra độc lập với nhau.

Huyết tương có thời gian bảo quản lâu nhất, lên tới một năm ở nhiệt độ âm 25oC. Tiểu cầu với thời gian bảo quản 3-5 ngày ở nhiệt độ 20-24oC dùng để truyền cho bệnh nhân sốt xuất huyết, giảm tiểu cầu. Hồng cầu có thời hạn sử dụng 42 ngày ở nhiệt độ 2-4oC dùng truyền cho bệnh nhân thiếu máu.

Với điều kiện bảo quản như vậy nên chỉ giữ được hồng cầu tối đa 42 ngày, sau đó tự bản thân tế bào sẽ phân hủy.

* Tôi thường hay nghe người bạn theo đạo Phật kể chuyện về hạt xá lợi. Tôi muốn hỏi GS hạt xá lợi là gì? Từ đâu mà có? Xá lợi với xá lị có phải là một hay không?

Phạm Ngọc Hồng, Hòa An, Cao Bằng

Xá-lị hay xá-lợi là những hạt nhỏ có dạng viên tròn hình thành sau khi thi thể được hỏa táng hoặc thân cốt sau khi chết của các vị cao tăng Phật giáo.

"Xá-lị" còn có nghĩa là những hạt nhỏ trông giống ngọc trai hay pha lê được tìm thấy trong tro hỏa táng của một số vị cao tăng Phật giáo, mà khoa học hiện đại chưa giải thích thuyết phục được nguyên lí hình thành của các hạt này.

Đây là các bảo vật của thế giới Phật giáo. Trước đó nói đến Xá Lợi, người ta nghĩ đến Xá Lợi của Đức Phật. Tất cả những đồ dùng là di tích của Phật và các vị Thánh Tăng như y, bình bát, tích trượng..., đều gọi là Xá Lợi.

Hiện nay ở Myanma, người ta còn thờ tóc và móng tay của Đức Phật khi ngài còn sống đã cắt cho hai vị đệ tử tại gia đầu tiên. Trong kinh tạng Pali thường đề cập đến Xá Lợi Xương, Xá Lợi Răng và Ngọc Xá Lợi.

* Tại sao khi chạm tay vào đá trong tủ lạnh tay lại có cảm giác dính như bị hút vào đá?

Đặng Đức Thanh, Quế Võ, Bắc Ninh

Có thể là do bề mặt cục nước đá lúc đó rất lạnh, dưới 0 độ C. Tay bạn lại luôn ẩm, khi bạn bám vào hay để tay vào cục nước đá nước trên da bạn bị đóng băng ngay lập tức và có cảm giác là bị dính vào cục nước đá lạnh cóng đó.

* Tay chiêu là tay gì? Có phải những người tay chiêu thường khéo tay và thông minh hơn người bình thường đúng không?

Nguyễn Tấn Trung, Ninh Hòa, Khánh Hòa

Thuận tay chiêu tức là thuận tay trái hơn tay phải. Người thuận tay trái là người dùng tay trái để làm những công việc chính như hái lượm đồ vật, sử dụng dụng cụ như viết, cầm đũa ăn cơm, cắt xén...

Khi leo trèo hoặc đấm đá thì người thuận tay trái sử dụng tay trái hay chân trái trước. Có một số người tuy thuận tay trái nhưng vì lý do xã hội hoặc truyền thống văn hoá, được hướng dẫn cầm viết bằng tay phải từ nhỏ.

Do vậy, tay cầm viết không hẳn luôn luôn là tay thuận của mọi người. Khoảng 8 – 15% người lớn thuận tay trái. Nam nhiều hơn nữ. So với người khác, những cặp sinh đôi giống nhau thuận tay trái nhiều hơn.

Bệnh nhân mắc phải những bệnh sau có tỉ số thuận tay trái cao hơn [động kinh, Hội chứng Down, tự kỷ, chậm phát triển tâm thần, loạn năng đọc...]. Không có bằng chứng nào xác nhận người thuận tay trái thông minh hơn người thuận tay phải.

Máu là bệnh phẩm quan trọng và được dùng nhiều nhất. Thông thường mẫu máu để phân tích các chỉ số hoá sinh là máu tĩnh mạch, cũng có khi là máu động mạch hoặc mao mạch. Từ máu ta thu được các loại nghiệm phẩm sau: Máu toàn phần: lấy máu cho vào ống nghiệm có chất chống đông sẽ có máu toàn phần

1. KỸ THUẬT LẤY, BẢO QUẢN BỆNH PHẨM LÀ MÁU

Máu là bệnh phẩm quan trọng và được dùng nhiều nhất. Máu đóng vai trò trung tâm trong quá trình vận chuyển nước và các chất hoà tan [chất dinh dưỡng, chất cặn bã]. Máu là môi trường nội môi của cơ thể. Cơ thể luôn đảm bảo sự hằng định nội môi, nghĩa là các thông số hoá sinh của máu luôn ở trạng thái ổn định động [chúng dao động trong giới hạn sinh lý nhất định]. Khi các trị số của một thông số nào đó vượt khỏi giới hạn sinh lý thì chúng phản ánh một bệnh lý nào đó.

Thông thường mẫu máu để phân tích các chỉ số hoá sinh là máu tĩnh mạch, cũng có khi là máu động mạch hoặc mao mạch. Từ máu ta thu được các loại nghiệm phẩm sau: Máu toàn phần: lấy máu cho vào ống nghiệm có chất chống đông sẽ có máu toàn phần Huyết tương: ly tâm máu toàn phần sẽ thu được huyết tương.Huyết thanh: lấy máu cho vào ống nghiệm không có chất chống đông, đợi 5- 10 phút cục máu đông sẽ hình thành và tiết ra huyết thanh.

1.1. Chuẩn bị dụng cụ:

Ống nghiệm 5ml, giá đựng ống nghiệm, bút ghi kính Bộ đồ lấy máu tĩnh mạch: bơm kim tiêm [3-5ml], dây garô, bông cồn, panh... Tất cả các dụng cụ phải sạch, khô, vô khuẩn.

1.2.Chuẩn bị bệnh nhân:

Nên lấy máu bệnh nhân vào buổi sáng sớm, lúc đói vì lúc đó nồng độ các chất trong máu phản ánh tương đối trung thực thông số thực của bệnh nhân, đồng thời tránh được các yếu tố có thể gây sai số. Nếu bệnh nhân mới đến cần cho nghỉ 15- 20 phút trước khi lấy máu. Cần giải thích cho bệnh nhân trước khi lấy máu để bệnh nhân không bị bất ngờ và sẽ hợp tác với nhân viên y tế. Trong một số xét nghiệm như như xét nghiệm khí máu [ phân tích các rối loạn thăng bằng acid, bazơ] cần giải thích kỹ cho bệnh nhân để bệnh nhân ở trạng thái bình tĩnh, tránh gây tăng thông khí phổi dân đến nhiễm kiềm hô hấp, các thông số cần định lượng sẽ bị sai lệch.

1.3.Cách lấy máu:

1.3.1. Lấy máu tĩnh mạch

Thường lấy ở tĩnh mạch khuỷu tay. Tư thế bệnh nhân nằm hoặc ngồi, tay duỗi thoải mái trên vật cứng. Dùng dây garô thắt ở vị trí trên khuỷu tay 2-3 cm, sát khuẩn, chọc kim vào tĩnh mạch, kéo nhẹ bơm tiêm để kiểm tra xem kim đã chắc chắn vào tĩnh mạch hay chưa. Bỏ dây garô rồi mới lấy máu để tránh hiện tượng ứ máu làm tăng lượng CO[sub]2[/sub], O[sub]2[/sub] có trong máu. Khi lấy máu cần chú ý:- Lấy đủ số lượng máu để làm, căn cứ vào số lượng test cần làm thường lấy từ 2- 5ml máu.- Không làm vỡ hồng cầu.

- Lựa chọn chất chống đông phù hợp. Chất chống đông là chất loại bỏ đi ion Ca[sup]++[/sup] vì thế làm cho máu không đông. Có rất nhiều loại chất chống đông như: EDTA [ muối ethylen diamin tetraacetic acid], kali oxalat, natri citrat, heparin....Trong đó EDTA thường dùng cho các xét nghiệm huyết học. Heparin thường dùng cho xét nghiệm hoá sinh. Để định lượng fibrinogen dùng chất chống đông là Natri citrat. Định lượng Ca toàn phần không dùng chất chống đông.

1.3.2.Cách tách huyết thanh

Lấy máu vào ống nghệm không có chất chống đông. Đợi đông: nếu muốn nhanh để ống nghiệm đựng máu ở tủ ấm cốt giữ cho máu đạt 30[sup]o[/sup]C để cục huyết thanh hình thành một cách tự nhiên và tiết ra huyết thanh nhiều nhất. Khi máu đã đông dùng que thuỷ tinh nhẹ nhàng tách phần cục huyết dính vào thành ống. Cục huyết dễ co lại và nhanh tiết ra huyết thanh. Đem ly tâm 2500v/15 phút hoặc 3000v/5phút, sau đó dùng pipep tự động hút lấy huyết thanh.

1.4.Cách bảo quản bệnh phẩm.

Huyết tương tách sớm trong vòng 1 giờ sau khi lấy máu, nhất là khi làm xét nghiệm điện giải để tránh sự khuyếch tán K[sup]+ [/sup]từ hồng cầu ra.Huyết thanh phải tách trước 2 giờ kể từ khi lấy máu. Để ở nhiệt độ phòng, đậy nút tránh bay hơi và nhiễm khuẩn.Huyết thanh và huyết tương cho phép được bảo quản < 4 giờ ở nhiệt độ phòng và 1- 2 ngày ở 2-8[sup]o[/sup]C. Muốn giữ lâu hơn cần phải để ở ngăn đá và đậy nút kín.Các xét nghiệm về enzym cần làm trên huyết tương hoăch huyết thanh tươi. Định lưọng glucose máu cần làm ngay vì sau 1 giờ nồng độ glucóe máu giảm 7%.Trong khi đó có những chất tương đối bền ở 20[sup]o[/sup]C trong thời gian dài như acid uric, cholesterol, triglycerid.

Bệnh phẩm để làm bilirubin máu phải bọc giấy đen để tránh chuyển thành biliverdin dưới tác dụng của ánh sáng mặt trời.

2. CÁCH LẤY VÀ BẢO QUẢN NƯỚC TIỂU. 

Nước tiểu là một dịch bài tiết quan trọng của cơ thể, có nhiệm vụ đào thải ra bên ngoài những chất độc, chất cặn bã sinh ra trong quá trình chuyển hoá các chất.
Sự thay đổi tính chất vật lý hoá học, thành phần của nước tiểu phản ánh rõ sự rối loạn chuyển hoá các chất và hoạt động của các cơ quan nội tạng như gan, thận, tuyến nội tiết. Mục đích của việc làm các xét nghiệm nước tiểu giúp chẩn đoán, theo dõi quá trình điều trị bệnh của các cơ quan kể trên.

2.1. Với xét nghiệm nước tiểu một lần

2.1.1.Dụng cụ:
Dùng ống nghiệm to hoặc lọ penicillin có nút. Tất cả phải sạch, khô, vô khuẩn. Tốt nhất nên dùng lọ nhựa, dùng một lần bỏ đi.

2.1.2.Cách lấy nước tiểu 
Thời điểm lấy: thường lấy vào buổi sáng sớm, lúc đói [khi bệnh nhân mới ngủ dậy]. Nước tiểu lúc này đậm đặc nhất vì được tích tụ lâu trong bàng quang và không phụ thuộc vào chế độ ăn uống cũng như hoạt động của cơ thể như ban ngày. Vì thế lấy nước tiểu lúc này làm xét nghiệm là tốt nhất. Trong một số trường hợp đặc biệt thì thời điểm lấy nước tiểu phù hợp nhất như sau: 
- Nghi ngờ có glucose niệu thì lấy nước tiểu sau bữa ăn. 
- Lấy nước tiểu 2 giờ / lần để xét nghiệm tìm urobilinogen trong bệnh tan máu, hoặc để soi căn Addis. 
- Viêm đường tiết niệu lấy nước tiểu buổi sáng sớm ngủ dậy. Với các xét nghiệm định tính thông thường dùng nước tiểu bất kỳ thời gian nào trong ngày. 
Cách lấy: lấy nước tiểu giữa dòng, bỏ phần đầu, phần cuối bãi [do dễ có tạp nhiễm bởi dịch nhày, tế bào bong, vi khuẩn]. 

2.1.3.Cách bảo quản 

2.2.2. Cách lấy 

2.2.3. Cách bảo quản