Đánh giá tiêu dùng bền vững năm 2024

Nằm trong chuỗi sự kiện “Thúc đẩy sản xuất, tiêu dùng bền vững trong hệ thống phân phối hiện đại” thuộc Chương trình hành động quốc gia về sản xuất và tiêu dùng bền vững giai đoạn 2021-2030, ngày 1-8, tại Hà Nội, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, Văn phòng Sản xuất và Tiêu dùng bền vững (Bộ Công Thương) phối hợp với Đài Truyền hình Kỹ thuật số VTC (Đài Tiếng nói Việt Nam) tổ chức diễn đàn “Thúc đẩy sản xuất, tiêu dùng bền vững trong hệ thống phân phối hiện đại”.

Tại diễn đàn, Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia Lê Triệu Dũng cho biết, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế, vấn đề phát triển bền vững, cụ thể là sản xuất và tiêu dùng bền vững luôn được Việt Nam quan tâm, duy trì và thúc đẩy phát triển.

Khảo sát năm 2023 của Nielsen IQ cho thấy, 49% người tiêu dùng mang túi riêng, sử dụng túi tái chế; 47% chỉ mua đồ cần thiết, tránh lãng phí; 45% người tiêu dùng có ý thức phân loại rác tái chế và tiết kiệm điện. Nghiên cứu cũng chỉ rõ, sự kỳ vọng của người tiêu dùng với doanh nghiệp về những sáng kiến và hành động thiết thực nhằm cải thiện môi trường. Theo đó, 38% người tiêu dùng đánh giá sáng kiến và hành động thiết thực của doanh nghiệp nhằm cải thiện môi trường là cực kỳ quan trọng.

Còn khảo sát về xu hướng tiêu dùng xanh từ góc nhìn của người tiêu dùng Hà Nội và TP Hồ Chí Minh của Intage Việt Nam cũng cho thấy, tiêu dùng xanh đang trở thành vấn đề tất yếu. Họ nhận thức được sự cần thiết của các hoạt động bảo vệ môi trường và thay đổi hành vi, thói quen để có các tác động tích cực và bảo vệ môi trường.

Thời gian qua, để thúc đẩy sản xuất và tiêu dùng bền vững, Bộ Công Thương đã trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 889/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình hành động quốc gia về sản xuất và tiêu dùng bền vững giai đoạn 2021-2030. Trong đó nhấn mạnh việc thúc đẩy quản lý, khai thác và sử dụng hiệu quả, bền vững tài nguyên, khuyến khích phát triển nguyên vật liệu và sản phẩm thân thiện môi trường, có thể tái tạo, tái sử dụng và tái chế; thúc đẩy sản xuất và tiêu dùng bền vững trên nền tảng đổi mới và phát triển các mô hình sản xuất và tiêu dùng bền vững hướng đến phát triển nền kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam. Bên cạnh đó, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) mới được Quốc hội thông qua vào tháng 6-2023, trong đó bổ sung quy định, chính sách về thúc đẩy sản xuất và tiêu dùng bền vững.

Tuy nhiên, việc thúc đẩy sản xuất và tiêu dùng bền vững vẫn còn một số hạn chế về sản xuất, phân phối sản phẩm thân thiện môi trường đến với người tiêu dùng, về duy trì thói quen, hành vi tiêu dùng bền vững từ người tiêu dùng...

Tin, ảnh: VŨ DUNG

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Kinh tế xem các tin, bài liên quan.

Hướng tới thương mại điện tử xanh

Báo cáo 6 tháng đầu năm 2023 của Cục Thương mại điện tử và Kinh tế cho biết, doanh thu thương mại điện tử bán lẻ tại Việt Nam ước đạt 10,3 tỷ USD, tăng khoảng 25% so với cùng kỳ, chiếm 7,7% doanh thu hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cả nước.

Phát triển giao thông xanh

Phát triển giao thông xanh đang là xu thế tất yếu ở các đô thị trên thế giới. Với Việt Nam, giao thông xanh cũng là yêu cầu cấp thiết để xây dựng đô thị xanh và đô thị thông minh.

Thu hút đầu tư tư nhân cho tăng trưởng xanh

Phát triển kinh tế theo hướng tăng trưởng xanh, bền vững đang là mục tiêu mà mọi quốc gia hướng tới. Việt Nam đang đặt ra những mục tiêu rất cao, đó là đến năm 2050 giảm phát thải ròng carbon bằng 0; quy mô nền kinh tế xanh từ 6,7 tỷ USD năm 2020 lên đến 300 tỷ USD trong tổng GDP quốc gia vào năm 2050. Để hiện thực hóa mục tiêu này, Việt Nam cần nhiều bước đi đột phá, đặc biệt thu hút sự đồng hành của khu vực kinh tế tư nhân.

Có thể thấy tiêu dùng bền vững chính là chìa khóa cho công cuộc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, nâng cao chất lượng cuộc sống và đảm bảo an sinh xã hội. Vậy đâu là chiến lược để phát triển tiêu dùng bền vững?

1. Sự quan trọng của tiêu dùng bền vững đối với con người

Nhu cầu của con người đang ngày càng gia tăng, và theo nhận định từ Chương trình Môi trường của Liên hợp quốc (United Nations Environment Program – UNEP), nhu cầu của con người đang vượt quá sức cung của thị trường. Trong vòng 9 tháng, thế giới tiêu thụ nhiều nguồn tài nguyên thiên nhiên hơn trái đất có thể sản xuất trong 01 năm, và tỷ lệ này sẽ còn tăng trong tương lai. Thêm vào đó, các chuyên gia ước tính trước năm 2050 sẽ có thêm khoảng 2 – 3 tỷ người tiêu dùng trung lưu, làm tăng thêm gánh nặng cho các nguồn tài nguyên thiên nhiên của trái đất. Mặc dù vậy, vẫn có 1,2 tỷ người có mức sống chỉ 1,25$/ngày (tương đương 28.000 đồng/ngày) và 1,5 tỷ ngưởi nghèo đa chiều (UNEP).

Có thể thấy con người đang phải đối mặt với một mâu thuẫn lớn: nhu cầu tiêu dùng thì càng tăng trong khi các nguồn tài nguyên thiên nhiên ngày càng cạn kiệt. Điều này gây ra rất nhiều bất ổn như: khoảng cách giàu – nghèo ngày càng lớn; chất lượng môi trường đi xuống đồng nghĩa với chất lượng sống suy giảm; diễn biến của biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp gây ảnh hưởng lớn tới đời sống người dân,… UNEP cho rằng trong bối cảnh đó, phương án tối ưu nhất để giải quyết những bất ổn này là tiêu dùng bền vững. Tiêu dùng bền vững được hiểu là việc sử dụng các sản phẩm và dịch vụ đáp ứng các nhu cầu thiết yếu giúp nâng cao chất lượng cuộc sống trong khi giảm thiểu tối đa việc sử dụng các nguồn tài nguyên thiên nhiên và nguyên liệu độc hại; đồng thời hạn chế phát thải các chất ô nhiễm trong suốt vòng đời của sản phẩm với mục tiêu không gây nguy hại cho các thế hệ tương lai. Như vậy, tiêu dùng bền vững không chỉ là hoạt động “mua” mà còn là phong cách sống của người tiêu dùng, và người tiêu dùng là một định nghĩa rộng bao gồm cả chính phủ, doanh nghiệp và người tiêu dùng cuối cùng (tức cá nhân và hộ gia đình).

2. Hành vi người tiêu dùng quyết định tiêu dùng bền vững

Có thể thấy tiêu dùng bền vững chính là chìa khóa cho công cuộc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, nâng cao chất lượng cuộc sống và đảm bảo an sinh xã hội. Vậy đâu là chiến lược để phát triển tiêu dùng bền vững? Các nhà hoạch định chính sách trên thế giới đã đưa ra rất nhiều công cụ pháp lý để phát triển tiêu dùng bền vững như: (i) các quy định như tiêu chuẩn, quy chuẩn, lệnh cấm; (ii) các hình thức khuyến khích kinh tế như thuế, trợ giá; (iii) các hình thức tuyên truyền như nhãn môi trường, chiến dịch marketing,… Những hình thức này đã đem lại một số thành công nhất định, tuy nhiên, thực tế cũng ghi nhận một số chính sách không hiệu quả (như việc tăng giá năng lượng nhằm giảm cầu).

Trong khi đó, UNEP đã ghi nhận, yếu tố thiết yếu và cốt lõi để đạt được tiêu dùng bền vững lại thuộc về chính người tiêu dùng, đó là hành vi cũng như phong cách sống của họ. UNEP cho biết, một hành vi đơn lẻ của một người tiêu dùng có thể nhỏ bé, nhưng hàng triệu hành vi nhỏ của tất cả người dân trên thế giới lại có ảnh hưởng vô cùng lớn tới môi trường. Từ việc chọn mua thực phẩm, sử dụng điều hòa, sử dụng điện, nước cho đến lựa chọn phương tiện giao thông,… tất cả đều tác động đến môi trường sống của người tiêu dùng. Hiểu được điều đó sẽ cho ta thấy, việc điều chỉnh hành vi người tiêu dùng sẽ là yếu tố cốt lõi của tiêu dùng bền vững.

Để đạt được tiêu dùng bền vững thông qua thay đổi hành vi người tiêu dùng, UNEP đã nghiên cứu và thống kê một số rào cản liên quan đến hành vi người tiêu dùng như sau:

- Phần lớn lựa chọn tiêu dùng là thói quen của người tiêu dùng (Ví dụ: rất nhiều người biết việc ăn quá nhiều/uống rượu quá nhiều/không hoạt động thể chất gây ảnh hưởng xấu tới sức khỏe, nhưng 65% tỷ lệ người chết trên thế giới là do những bệnh gây ra bởi những thói quen trên, bao gồm ung thư, bệnh tim mạch, tiểu đường và các bệnh hô hấp)

- Hệ quả của tiêu dùng thường khó nhận ra (Ví dụ: khi sử dụng hoang phí điện, nước trong hộ gia đình thì không bị tính phí ngay mà phải đến khi có hóa đơn – thường là tháng sau. Điều này dẫn tới việc sử dụng điện, nước quá mức cần thiết trong gia đình)

- Người tiêu dùng không quan tâm đến việc tham gia xây dựng môi trường tiêu dùng bền vững, cho rằng hành vi của mình không liên quan trực tiếp đến tiêu dùng bền vững (Ví dụ: người tiêu dùng hiểu rõ về biến đổi khí hậu nhưng không nghĩ rằng hành vi hàng ngày của mình rất quan trọng đối với biến đổi khí hậu/mình không bị ảnh hưởng trực tiếp bởi biến đổi khí hậu)

- Hành vi của người tiêu dùng bị ảnh hưởng bởi số đông (Ví dụ: khi được phát tờ rơi trên đường, nếu có người vứt ngay xuống đường thì những người khác sẽ có xu hướng làm theo thay vì bỏ vào thùng rác)

- Các hành vi tiêu dùng bền vững thường khó duy trì (Ví dụ: người tiêu dùng được vận động dùng túi giấy hoặc túi tái chế thay cho túi ni-lông, nhưng có khả năng cao sẽ quay trở lại dùng túi ni-lông vì một số lý do như sở thích, tiện lợi,…)

UNEP cho biết, xác định và khắc phục được những rào cản này đồng nghĩa với con đường đến với tiêu dùng bền vững sẽ trở nên dễ dàng hơn rất nhiều. Điều đó có nghĩa, tiêu dùng bền vững không phải là một đích đến quá xa vời, phải thực hiện qua luật pháp, lệnh cấm, thuế,… - những biện pháp tiêu tốn rất nhiều nguồn lực. Một môi trường sống tốt, ít ảnh hưởng đến tài nguyên thiên nhiên, đảm bảo an sinh xã hội được hình thành dựa trên các hành vi tiêu dùng nhỏ của mọi đối tượng tiêu dùng trên thế giới.

3. Kết luận

Hành vi của người tiêu dùng đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển xu hướng tiêu dùng. Tuy nhiên, thay đổi hành vi người tiêu dùng là một thách thức rất lớn cho chính phủ vì nhiều khi ý định và hành động của con người không nhất quán. Điều này đặt ra yêu cầu mới cho những nhà hoạch định chính sách, đó là đưa những kiến thức về khoa học hành vi vào các chính sách phát triển tiêu dùng bền vững. Hiện nay, các nhà khoa học trên thế giới đã thành công trong việc thay đổi hành vi người tiêu dùng trong một số lĩnh vực như (ví dụ thực tiễn được thống kê bởi UNEP): Nước, Năng lượng, Phương tiện giao thông, Thực phẩm và Rác thải, theo đó, tập trung vào thay đổi hành vi người tiêu dùng thông qua các biện pháp đánh giá; các chương trình vận động thu hút sự chú ý của người tiêu dùng vào các sản phẩm bền vững; các chiến dịch giúp người tiêu dùng lên kế hoạch cụ thể trước khi mua hàng,… Bằng các phương thức này, UNEP cho biết hệ quả của tiêu dùng đã trở nên tích cực hơn nhiều. Vì vậy, thay đổi hành vi người tiêu dùng chính là chìa khóa dẫn tới tiêu dùng bền vững, một trong những trụ cột thiết yếu của phát triển bền vững.

Tại sao phải tiêu dùng bền vững?

1.2 Tầm quan trọng của tiêu dùng bền vững Tiêu dùng bền vững là một phong cách tiêu dùng hướng đến giảm thiểu tác động xấu đến môi trường, hỗ trợ công bằng xã hội, và thúc đẩy sự phát triển bền vững. Điều này bao gồm việc lựa chọn sản phẩm có nguồn gốc bền vững, giảm lượng rác thải, và hỗ trợ các doanh nghiệp xã hội.

Sản phẩm tiêu dùng là gì?

Theo tiểu mục 2.2 Mục 2 Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 10578:2014 (ISO 10377:2013) thì sản phẩm tiêu dùng (consumer product) là sản phẩm được thiết kế và sản xuất chủ yếu cho, nhưng không giới hạn, cá nhân sử dụng, bao gồm các thành phần, các bộ phận, các hướng dẫn và bao bì của nó.

Người tiêu dùng xanh là gì?

Tiêu dùng xanh là việc sử dụng các sản phẩm và dịch vụ có tác động ít đến môi trường, giúp giảm thiểu lượng rác thải và tiêu tốn tài nguyên. Các tác động tích cực của tiêu dùng xanh đến môi trường sống bao gồm giảm lượng khí thải, tiết kiệm năng lượng, bảo vệ đa dạng sinh học và giảm ô nhiễm môi trường.

Sản xuất bền vững là gì?

Khái niệm. Sản xuất và tiêu dùng bền vững trong tiếng Anh được gọi là Sustainable production and consumption. - Sản xuất bền vững là việc khai thác các nguồn tài nguyên một cách kinh tế và hiệu quả hơn, giảm lượng chất thải và bảo vệ môi trường.