Bài thơ Đáng sống bao nhiêu một ngày vì cách mạng

"Mình về mình có nhớ ta?Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng. Mình về mình có nhớ không?

Nhìn cây nhớ núi, nhìn sông nhớ nguồn.

Tiếng ai tha thiết bên cồnBâng khuâng trong dạ, bồn chồn bước đi Áo chàm đưa buổi phân ly

Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay...

Mình đi, có nhớ những ngàyMưa nguồn suối lũ, những mây cùng mù? Mình về, có nhớ chiến khuMiếng cơm chấm muối, mối thù nặng vai? Mình về, rừng núi nhớ aiTrám bùi để rụng, măng mai để già Mình đi, có nhớ những nhàHắt hiu lau xám, đậm đà lòng son Mình về, còn nhớ núi nonNhớ khi kháng Nhật, thuở còn Việt Minh Mình đi, mình có nhớ mình

Tân Trào, Hồng Thái, mái đình cây đa?

Ta với mình, mình với taLòng ta sau trước mặn mà đinh ninh Mình đi, mình lại nhớ mìnhNguồn bao nhiêu nước nghĩa tình bấy nhiêu... Nhớ gì như nhớ người yêuTrăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương

Nhớ từng bản khói cùng sương

Sớm khuya bếp lửa người thương đi về. Nhớ từng rừng nứa bờ treNgòi Thia sông Ðáy, suối Lê vơi đầy Ta đi, ta nhớ những ngày

Mình đây ta đó, đắng cay ngọt bùi...

Thương nhau, chia củ sắn lùiBát cơm sẻ nửa, chăn sui đắp cùng Nhớ người mẹ nắng cháy lưngÐịu con lên rẫy bẻ từng bắp ngô Nhớ sao lớp học i tờÐồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan Nhớ sao ngày tháng cơ quanGian nan đời vẫn ca vang núi đèo. Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều

Chày đêm nện cối đều đều suối xa...

Ta về, mình có nhớ taTa về ta nhớ những hoa cùng người Rừng xanh hoa chuối đỏ tươiÐèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng. Ngày xuân mơ nở trắng rừngNhớ người đan nón chuốt từng sợi giang Ve kêu rừng phách đổ vàngNhớ cô em gái hái măng một mình Rừng thu trăng rọi hoà bình

Nhớ ai tiếng hát ân tình thuỷ chung.

Nhớ khi giặc đến giặc lùngRừng cây núi đá ta cùng đánh Tây Núi giăng thành luỹ sắt dàyRừng che bộ đội rừng vây quân thù Mênh mông bốn mặt sương mù

Ðất trời ta cả chiến khu một lòng.

Ai về ai có nhớ không?Ta về ta nhớ Phủ Thông, đèo Giàng Nhớ sông Lô, nhớ phố RàngNhớ từ Cao-Lạng nhớ sang Nhị Hà... Những đường Việt Bắc của taÐêm đêm rầm rập như là đất rung Quân đi điệp điệp trùng trùngÁnh sao đầu súng bạn cùng mũ nan Dân công đỏ đuốc từng đoànBước chân nát đá, muôn tàn lửa bay. Nghìn đêm thăm thẳm sương dàyÐèn pha bật sáng như ngày mai lên. Tin vui chiến thắng trăm miềmHoà Bình, Tây Bắc, Ðiện Biên vui về Vui từ Ðồng Tháp, An Khê

Vui lên Việt Bắc, đèo De, núi Hồng.

Ai về ai có nhớ không?Ngọn cờ đỏ thắm gió lồng cửa hang. Nắng trưa rực rỡ sao vàngTrung ương, Chính phủ luận bàn việc công Ðiều quân chiến dịch thu đôngNông thôn phát động, giao thông mở đường Giữ đê, phòng hạn, thu lương

Gửi dao miền ngược, thêm trường các khu...

Ở đâu u ám quân thùNhìn lên Việt Bắc: Cụ Hồ sáng soi Ở đâu đau đớn giống nòiTrông về Việt Bắc mà nuôi chí bền. Mười lăm năm ấy ai quênQuê hương cách mạng dựng nên Cộng hoà Mình về mình lại nhớ ta

Mái đình Hồng Thái cây đa Tân Trào.

Nước trôi nước có về nguồnMây đi mây có cùng non trở về? Mình về, ta gửi về quêThuyền nâu trâu mộng với bè nứa mai Nâu này nhuộm áo không phaiCho lòng thêm đậm cho ai nhớ mình Trâu về, xanh lại Thái Bình

Nứa mai gài chặt mối tình ngược xuôi.

Nước trôi, lòng suối chẳng trôiMây đi mây vẫn nhớ hồi về non Ðá mòn nhưng dạ chẳng mònChàm nâu thêm đậm, phấn son chẳng nhoà. Nứa mai mình gửi quê nhàNước non đâu cũng là ta với mình Thái Bình đồng lại tươi xanh

Phên nhà lại ấm, mái đình lại vui...

Mình về thành thị xa xôiNhà cao, còn thấy núi đồi nữa chăng? Phố đông, còn nhớ bản làngSáng đèn, còn nhớ mảnh trăng giữa rừng? Mình đi, ta hỏi thăm chừng

Bao giờ Việt Bắc tưng bừng thêm vui?

Ðường về, đây đó gần thôi!Hôm nay rời bản về nơi thị thành Nhà cao chẳng khuất non xanhPhố đông, càng giục chân nhanh bước đường. Ngày mai về lại thôn hươngRừng xưa núi cũ yêu thương lại về Ngày mai rộn rã sơn khêNgược xuôi tàu chạy, bốn bề lưới giăng. Than Phấn Mễ, thiếc Cao BằngPhố phường như nấm như măng giữa trời Mái trường ngói mới đỏ tươi.Chợ vui trăm nẻo về khơi luồng hàng Muối Thái Bình ngược Hà GiangCày bừa Ðông Xuất, mía đường tỉnh Thanh Ai về mua vại Hương CanhAi lên mình gửi cho anh với nàng Chiếu Nga Sơn, gạch Bát TràngVải tơ Nam Ðịnh, lụa hàng Hà Ðông Áo em thêu chỉ biếc hồngMùa xuân ngày hội lùng tùng thêm tươi Còn non, còn nước, còn trời

Bác Hồ thêm khoẻ, cuộc đời càng vui!

Mình về với Bác đường xuôiThưa giùm Việt Bắc không nguôi nhớ Người Nhớ ông Cụ mắt sáng ngờiÁo nâu túi vải đẹp tươi lạ thường! Nhớ Người những sáng tinh sươngUng dung yên ngựa trên đường suối reo Nhớ chân Người bước lên đèo

Người đi rừng núi trông theo bóng Người...

Lòng ta ơn Ðảng đời đờiNgược xuôi đôi mặt một lời song song. Ngàn năm xưa nước non HồngCòn đây ơn Ðảng nối dòng dài lâu Ngàn năm non nước mai sau

Ðời đời ơn Ðảng càng sâu càng nồng.

Cầm tay nhau hát vui chung
Hôm sau mình nhé, hát cùng Thủ đô."

[10-1954]

Nội dung bài thơ: Chiến dịch Điện Biên Phủ kết thúc thắng lợi, tháng 7-1954, Hiệp định Genever về Đông Dương được kí kết. Hoà bình lập lại, miền Bắc nước ta được giải phóng và bắt tay vào sự nghiệp xây dựng cuộc sống mới. Một trang sử mới của đất nước được mở ra. Tháng 10-1954, những người kháng chiến từ cân cứ miền núi trở về miền xuôi, Trung ương Đảng và Chính phủ rời chiến khu Việt Bắc về lại thủ đô. Nhân sự kiện thời sự có tính lịch sử ấy, Tố Hữu sáng tác bài thơ Việt Bắc. Bài thơ có hai phần: phần đầu tái hiện những kỉ niệm cách mạng và kháng chiến, phần sau gợi viễn cảnh tươi sáng của đất nước và ngợi ca công ơn của Đảng, Bác Hồ đối với dân tộc.

*Trích đoạn bài thơ này từ đầu tới câu “Mái đình Hồng Thái, cây đa Tân Trào” được sử dụng trong các chương trình SGK Văn học 12 giai đoạn 1990-2006, SGK Ngữ văn 12 từ 2007.

Nguồn:1. Việt Bắc, NXB Văn học, 1962

2. Thơ Tố Hữu, NXB Giáo dục, 2003

   Tố Hữu - cánh chim đầu đàn của thơ ca cách mạng Việt Nam - đã để lại cho đời nhiều tác phẩm thơ có giá trị. Thơ Tố Hữu được ví như “biên niên sử” bằng thơ. Con đường thơ ca của ông bắt đầu cùng lúc với con đường hoạt động cách mạng. Thơ của ông theo sát các nhiệm vụ chính trị của đất nước trong hai cuộc kháng chiến trường kì chống Pháp và chống Mỹ của dân tộc. Bao trùm lên toàn bộ sáng tác thơ của Tố Hữu là vì lý tưởng cách mạng, vì cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc, tự do và hạnh phúc cho nhân dân, vì lương tâm, chính nghĩa, công lý và lẽ phải trên đời.

   Bài thơ “Từ ấy” được Tố Hữu sáng tác vào tháng 7/1938- nhan đề bài thơ trở thành tên tập thơ đầu của ông. Đây là thời điểm nhà thơ Tố Hữu được vinh dự đứng trong hàng ngũ của Đảng Cộng sản Đông Dương tranh đấu cho lí tưởng cách mạng. “Từ ấy” do đó trở thành một dấu mốc quan trọng, có tính chất bước ngoặt trong con đường đời, đường thơ của thi sĩ. Cánh cửa “Từ ấy” trở nên kì diệu, thiêng liêng, bởi nó mở ra những điều mới mẻ, lạ lẫm, bất ngờ, chưa từng có trước đó. Nó trở thành thời điểm có ý nghĩa “khai sinh”, “bước ngoặt”. Và nếu như “Năm 20 của thế kỉ 20” là “Từ ấy” để cái tên Nguyễn Kim Thành có mặt trong cuộc đời này, thì 18 năm sau “Từ ấy” của đời cách mạng, đời thơ đã chính thức “khai sinh” cho chúng ta một thi sĩ lớn. Dễ hiểu vì sao “Từ ấy” đã trở thành tứ của bài thơ một cách tự nhiên và nhuần nhuyễn. Và đó cũng là nhan đề Tố Hữu chọn cho tập thơ đầu tay. Còn nếu không có Từ ấy ? Nhà thơ Tố Hữu đã từng tự trả lời : “Không biết tôi sẽ trở thành thế nào, may lắm là một người vô tội” [Câu chuyện về thơ].

   Ở bài thơ này, Tố Hữu đã bày tỏ cảm xúc mãnh liệt đột ngột, cảm xúc thực của một trái tim đang khao khát được giác ngộ, để đi theo chân lí cách mạng, để tìm ra một hướng đi cho tương lai. “Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ” - Tố Hữu đã rất tinh tế khi dùng câu thơ này để diễn tả một cái tôi bản ngã của một chàng thanh niên mới 19 tuổi đã băn khoăn đứng giữa cuộc đời.  Đó không phải là tâm trạng của riêng mình nhà thơ mà là chung cho cả một hệ trẻ lúc bấy giờ vừa rời ghế nhà trường liền va đập ngay với những cảnh trớ trêu. Họ bi quan, không xác định cho mình một hướng đi, hay một lí tưởng dứt khoát :“Bâng khuâng đứng giữa hai dòng nước/ Chọn một dòng hay để nước trôi đi”. “Từ ấy” khép lại chuỗi ngày dằn vặt, đau khổ, bóng tối, mở ra một cuộc sống đầy hứa hẹn. Nó toát lên từ sức sống mạnh mẽ bên trong, từ sự thức tỉnh kì diệu. “Mặt trời chân lí” là hình ảnh ẩn dụ chỉ lí tưởng Đảng, nó có sức mạnh vừa cảm hóa, lay động vừa thức tỉnh không chỉ nhận thức, lí trí mà cả tình cảm, con người của nhà thơ. Niềm vui sướng thật sự dâng trào khi tâm hồn nhà thơ có cuộc sống mới tươi vui, rộn rã: “Hồn tôi là một vườn hoa lá/ Rất đậm hương và rộn tiếng chim”. Sau những phút giây sung sướng nhận ra lí tưởng cao cả cần đi, người chiến sĩ cộng sản phải xác định một tâm thế, một hành động cho xứng đáng. Đó trước hết là ý thức trách nhiệm trước cuộc đời. Nhà thơ thay lời cái tôi chiến sĩ nói lên tâm nguyện, khát vọng ấy: “Tôi buộc lòng tôi với mọi người/ Để tình trang trải với trăm nơi/ Để hồn tôi với bao hồn khổ/ Gần gũi nhau thêm mạnh khối đời”. Con người cá nhân đến đây đang tan biến dần nhường chỗ cho cái tôi rộng lớn - cái tôi hướng đến cuộc đời và mọi người. Những ích kì, hẹp hòi ngăn cách cái tôi đến với mọi người không còn nữa, con đường hoà nhập rộng mở thênh thang. Khổ thơ cuối tiếp tục nhấn mạnh ý thức trách nhiệm của con người cụ thể trước cuộc đời rộng lớn. 

   Đến đây phẩm chất của người cách mạng được soi sáng. Tâm hồn, nhận thức, quan hệ đều được soi chiếu nhờ ánh sáng lí tưởng Đảng. Không có sự tri nghiệm, người cộng sản - nhà thơ không thể có những đổi thay lớn lao như vậy. “Từ ấy” là bản đàm đạo khúc vui đầu tiên, là tuyên ngôn về lẽ sống của người cộng sản khi gặp lí tưởng của Đảng. Đó là lúc tâm hồn được hồi sinh, trí tuệ bừng sáng, nhận thức trách nhiệm lớn lao với cuộc đời. Thơ Tố Hữu hay khi kết hợp sâu sắc lí tưởng cộng sản, tình thương yêu con người và niềm vui hướng về tương lai. “Từ ấy” đã kết tinh cái hay ấy và tạo nên sức hút lớn đối với những con người chân chính đã và đang đi theo lí tưởng của mình. Nhà thơ khơi lên lòng nhiệt huyết, quyết tâm của biết bao thế hệ để họ hôm nay và mai sau thực hiện ước nguyện xây dựng cuộc sống tốt đẹp hơn.

    Lan Anh