Truyện cổ tích thường kể về kiểu nhân vật nào

1. Truyện cổ tích là một loại truyện dân gian, thường có yếu tố hoang đường, thể hiện ước mơ và niềm tin của nhân dân về chiến thắng của cái thiện đối với cái ác, cái tốt đối với cái xấu, sự công bằng đối với sự bất công,... Truyện cổ tích thường kể về cuộc đời của một số kiểu nhân vật: nhân vật bất hạnh [người mồ côi, người con riêng, người em út, người có hình dạng xấu xí,...] ; nhân vật dũng sĩ và nhân vật có tài năng kì lạ ; nhân vật thông minh và nhân vật ngốc nghếch, nhân vật là động vật [con vật biết nói năng, có hoạt động và tính cách như con người],...

Người ta chỉa truyện cổ tích làm ba loại :

- Truyện cổ tích về loài vật có nhân vật chính là các con vật, nhằm giải thích các đặc điểm hoặc thói quen, quan hệ của các con vật,... từ đó đúc kết những kinh nghiệm về thế giới loài vật và các vấn đề đạo đức, kinh nghiệm sống của con người.

- Truyện cổ tích thần kì có nhiều yếu tố tưởng tượng, thần kì kể về người em út, người mang lốt xấu xí, người mồ côi, người dũng sĩ, người có tài năng kì lạ,...

- Truyện cổ tích sinh hoạt kể về sự thông minh sắc sảo, tài phân xử của các nhân vật gắn với đời thực, có ít hoặc không có yếu tố thần kì.

2. Sọ Dừa thuộc kiểu truyện người mang lốt xấu xí - một trong những kiểu truyện phổ biến ở Việt Nam, Đông Nam Á và một số nước trên thế giới. Nhân vật của kiểu truyện này có ngoại hình xấu xí, dị dạng, thường mang lốt con vật, bị mọi người xem thường... nhưng có tài năng đặc biệt và sau đó trút bỏ lốt vật, kết duyên cùng người đẹp, sống hạnh phúc. Do vậy, có thể nói : Kiểu truyện về người mang lốt xấu xí giàu tinh thần dân chủ và nhân đạo của người xưa.

II - HƯỚNG DẪN ĐỌC - HlỂU VĂN BẢN

1. Sự ra đời của Sọ Dừa có những đặc điểm khác thường :

- Sự mang thai của bà mẹ khác thường: uống nước mưa ở cái sọ dừa bên gốc cây to.

- Hình dạng khi ra đời khác thường: không chân không tay, tròn như một quả dừa.

- Tuy hình dạng khác thường nhưng Sọ Dừa biết nói như người. Lớn lên “vẫn không khác lúc nhỏ, cứ lăn lông lốc trong nhà, chẳng làm được việc gì”

Kể về sự ra đời của Sọ Dừa, nhân dân thể hiện sự cảm thông với nhân vật có số phận thấp hèn trong xã hội xưa - đó là nhân vật mang lốt xấu xí. Chính sự ra đời khác thường ấy bao hàm khả năng mở ra những tình huống khác thường để phát triển cốt truyện.

2. Những chi tiết thể hiện sự tài giỏi của Sọ Dừa :

- chăn bò rất giỏi;

- thổi sáo rất hay;

- tự tin [chăn bò, giục mẹ hỏi con gái phú ông làm vợ và lo đủ sính lễ theo điều kiện phú ông đặt ra];

- thông minh [thi đỗ trạng nguyên];

- có tài dự đoán tương lai chính xác [khi đi sứ, đưa cho vợ một hòn đá lửa, một con dao và hai quả trứng gà, dặn vợ phải luôn giắt trong người].

Hình thức bề ngoài dị dạng [tròn như một quả dừa] của nhân vật đối lập với phẩm chất bên trong [thông minh, tài giỏi]. Sự đối lập này khẳng định giá trị bản chất và chân chính của con người, đồng thời thể hiện ước mơ mãnh liệt về một sự đổi đời của người xưa.

3. Cô út bằng lòng lấy Sọ Dừa vì:

- Cô út nhận biết được thực chất, vẻ đẹp bên trong của Sọ Dừa "không phải người phàm trần".

- Cô út yêu Sọ Dừa chân thành "có của ngon vật lạ đều giấu đem cho chàng".

Một số nhận xét về nhân vật cô út:

- Cô út "hiền lành, tính hay thương người, đối đãi với Sọ Dừa rất tử tế" ; khác với hai cô chị "ác nghiệt, kiêu kì, thường hắt hủi Sọ Dừa".

- Cô út thông minh, biết xử trí kịp thời để thoát nạn [đâm chết cá khoét bụng cá chui ra, cọ đá vào nhau bật lửa, nướng cá sống qua ngày, chờ có thuyền đi qua thì gọi vào cứu".

- Đây là con người bằng tình thương, tình yêu con người để đi đến hạnh phúc, nên xứng đáng được hưởng hạnh phúc. Cùng với nhân vật Sọ Dừa, nhân vật cô út cũng thể hiện ước nguyện của nhân dân.

4. Trong truyện, Sọ Dừa có hình dạng xấu xí nhưng cuối cùng đã được trút bỏ lốt, cùng cô út hưởng hạnh phúc, còn hai cô chị thì phải bỏ nhà trốn đi. Qua kết cục này, người lao động thể hiện những mơ ước :

- Mơ ước về sự đổi đời : Sọ Dừa từ thân phận thấp kém, xuất thân trong một gia đình đi ở, dị hình xấu xí... trở thành người đẹp đẽ thông minh tài giỏi và được hưởng hạnh phúc.

- Mơ ước về sự công bằng : người thông minh, tài giỏi thì được hưởng hạnh phúc, kẻ tham lam, độc ác thì bị trừng trị đích đáng.

5. Những ý nghĩa chính của truyện Sọ Dừa :

- Truyện đề cao giá trị thực chất, ca ngợi vẻ đẹp bên trong của con người, Từ đó, truyện nêu một bài học kinh nghiệm khi đánh giá con người : phải xem xét toàn diện, không chỉ dừng lại ở biểu hiện bề ngoài. Đó là ý nghĩa nhân .bản, thể hiện đạo lí truyền thống của nhân dân.

- Truyện đề cao lòng nhân ái: "Thương người như thể thương thân". Chính lòng nhân ái sẽ đem lại hạnh phúc cho con người.

- Truyện khẳng định niềm tin vào chiến thắng cuối cùng của sự công bằng đối với bất công, của tình yêu chân chính với sự tham lam, độc ác.

Ill - HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP

1. Bên cạnh việc tham khảo phần Đọc thêm, có thể đọc các truyện Chàng Chuối, Người lấy Cóc, Chàng Bầu [của dân tộc Mường], Nàng tiên khỉ [của dân tộc Hmông], Chàng Rùa [của dân tộc Xê-đăng],...

2. Để có thể kể diễn cảm truyện Sọ Dừa, cần lưu ý thể hiện đúng giọng kể và giọng đối thoại của các nhân vật:\

- Giọng van nài của nhân vật Sọ Dừa : "Mẹ ơi, con là người đấy...tội nghiệp".

- Giọng than phiền của người mẹ : "Con nhà người ta...chẳng được tích sự gì".

- Giọng thuyết phục của Sọ Dừa : "Gì chứ chăn bò... đến ở chăn bò".

- Giọng mỉa mai, kẻ cả của phú ông : "ừ, được... sang đây".

- Giọng chống chế và khinh miệt của phú ông : "Để ta hỏi...không đã".

Ngoài việc thể hiện chất giọng, việc ngắt lời, ngừng nghỉ để chuyển đoạn và tình huống truyện cũng là yếu tố giúp cho việc kể diễn cảm.

1. Thể loại: Truyện cổ tích

Có đôi vợ chồng nghèo hiếm muộn con, đi ở cho nhà phú ông. Bà vợ một lần đi hái củi, uống nước trong cái sọ dừa, về nhà có mang, ít lâu sau đẻ ra một đứa bé kì dị không chân không tay, tròn như một quả dừa. Thấy đứa bé biết nói, thương con, bà giữ lại nuôi và đặt tên là Sọ Dừa.

Lớn lên, để cho mẹ thấy mình không phải là đứa "vô tích sự", Sọ Dừa nhận chăn đàn bò nhà phú ông. Cậu chăn bò rất giỏi, con nào cũng béo mượt. Ba cô con gái nhà phú ông thay nhau đưa cơm cho Sọ Dừa. Hai cô chị kênh kiệu thường hắt hủi Sọ Dừa, chỉ có cô út đối đãi với cậu tử tế.

Phát hiện ra vẻ đẹp bên trong hình dáng kì dị của Sọ Dừa, cô út đem lòng thương yêu cậu. Cuối mùa ở, Sọ Dừa nhờ mẹ đến nhà phú ông hỏi vợ. Phú ông thách cưới thật lo nhưng thấy Sọ Dừa mang đủ đồ thách cưới đến, đành phải gả con gái cho chàng, mà trong ba cô, chỉ có cô út nhận lời lấy Sọ Dừa. Ngày cưới, Sọ Dừa hiện nguyên hình là một chàng trai trẻ đẹp khiến hai cô chị vô cùng ghen tức.

Nhờ chăm chỉ đèn sách, Sọ Dừa thi đỗ trạng nguyên và được nhà vua cử đi sứ. Trước khi đi, chàng đưa cho vợ một hòn đá lửa, một con dao và hai quả trứng gà để đề phòng tai hoạ. Trong lúc Sọ Dừa đi vắng, hai người chị tìm cách hãm hại cô út, đẩy cô xuống biển hòng cướp chồng của em. Nhờ có các đồ vật chồng đưa cho, cô út thoát chết, được chồng cứu trên đường đi sứ về. Hai vợ chồng đoàn tụ. Hai cô chị xấu hổ bỏ nhà đi biệt tích.

3. Kiểu truyện cổ tích và nhân vật

• Sọ Dừa thuộc kiểu truyện cổ tích về người mang lốt xấu xí.
• Nhân vật chính của loại truyện cổ tích này có hình hài dị dạng, thường mang lốt vật, bị mọi người xem thường, coi là "vô tích sự". Nhưng đây là nhân vật có phẩm chất, tài năng đặc biệt. Cuối cùng nhân vật trút bỏ lốt vật, kết hôn cùng người đẹp, sống cuộc đời hạnh phúc.

4. Chủ đề

Truyện đề cao giá trị chân chính của con người và tình thương đối  với người bất hạnh.

NỘI DUNG [edit]

1. Sự ra đời kì lạ của Sọ Dừa

• Sự ra đời của Sọ Dừa có nhiều nét khác thường:

        - Bà mẹ mang thai khác thường: uống nước mưa ở cái sọ dừa bên gốc cây to.

        - Hình dạng: không chân không tay, tròn như một quả dừa. Lớn lên "vẫn không khác lúc nhỏ, cứ lăn lông lốc trong nhà", "chẳng làm được việc gì".

• Điều nhân dân muốn thể hiện qua việc kể về sự ra đời của Sọ Dừa:

        - Sọ Dừa thuộc kiểu nhân vật mang lốt xấu xí.

        - Nhân dân quan tâm đến một loại người đau khổ nhất, số phận thấp hèn nhất; đau khổ, thấp hèn đến nỗi từ dáng vẻ bề ngoài đã không ra con người , bị coi là "vô tích sự". Chi tiết gợi ở người nghe sự thương cảm đối với nhân vật.

        - Những chi tiết kể về sự ra đời của Sọ Dừa như thế còn có ý nghĩa mở ra tình huống khác thường để cốt truyện tiếp tục phát triển.

2. Sự tài giỏi của Sọ Dừa

• Sự tài giỏi của Sọ Dừa thể hiện qua những chi tiết:

        - Chăn bò rất giỏi

        - Thổi sáo rất hay

        - Tự biết khả năng của mình [giục mẹ hỏi con gái phú ông làm vợ và lo đủ sính lễ theo điều kiện phú ông đặt ra]

        - Thông minh [thi đỗ trạng nguyên]

        - Có tài dự đoán tương lai chính xác [khi đi sứ, đưa cho vợ một hòn đá lửa, một con dao và hai quả trứng gà, dặn vợ phải luôn giắt trong người].

• Mối quan hệ giữa hình dạng bên ngoài và phẩm chất bên trong của nhân vật Sọ Dừa.

        - Có sự đối lập, trái ngược đến mức cực đoan giữa hình dạng bên ngoài và phẩm chất bên trong ở nhân vật Sọ Dừa: bề ngoài dị dạng, kì quái, vô dụng; dưới cái lốt ngoài đó, Sọ Dừa lại có vẻ đẹp thân hình và tài năng, phẩm chất tuyệt vời.

        - Sự đối lập giữa hình thức bên ngoài và thực chất bên trong của nhân vật Sọ Dừa là sự khẳng định tuyệt đối về con người người bên trong và sự đề cao giá trị chân chính của con người.

        - Sự biến đổi kì diệu từ một cậu bé có bề ngoài dị hình dị dạng, thân phận thấp kém, trở thành chàng trai tuấn tú, thông minh, đỗ đạt, tài giỏi mà tên gọi thì vẫn là Sọ Dừa thể hiện ước mơ mãnh liệt về một sự đổi đời của người lao động trong xã hội xưa. Đó cũng là một biểu hiện của tinh thần dân chủ rất trong sáng, ngây thơ ở dạng thức dân gian.

        - Truyện cổ tích không kể về những chuyện thường tình mà kể về những chuyện khác thường. Sự trái ngược rất đặc biệt giữa cái "lốt" ngoài và thực chất ở nhân vật Sọ Dừa là yếu tố chi phối toàn bộ kết cấu tác phẩm. Từ đó mở ra tình huống khác thường để câu chuyện tiếp tục phát triển, dẫn đến ý nghĩa nhân sinh của tác phẩm.

3. Hạnh phúc của Sọ Dừa

• Sọ Dừa chuẩn bị đầy đủ sính lễ đến và lấy cô út làm vợ. Cô út là người:

        - "Hiền lành, tính hay thương người, đối đãi với Sọ Dừa rất tử tế", khác với hai cô chị "ác nghiệt, kiêu kì, thường hắt hủi Sọ Dừa".

        - Cô út nhận được vẻ đẹp thực chất bên trong của Sọ Dừa "không phải người phàm trần", yêu Sọ Dừa chân thành "có của ngon vật lạ đều giấu đem cho chàng".

• Phép lạ đổi đời, bỏ lốt của Sọ Dừa dường như có được là nhờ sự gặp gỡ của cả hai yếu tố:

        - Dưới bề ngoài xấu xí, thực chất Sọ Dừa là chàng trai khôi ngô, tài giỏi.

        - Lòng thương người của cô út.

Chính lòng thương người giúp cô có dịp thấy được bên trong cái sọ dừa lăn lóc dị hình là một chàng trai khôi ngô, tài giỏi. Cô út trở thành bà trạng là phần thưởng quen thuộc mà truyện cổ tích vẫn dành cho những người nhân hậu. Nhưng xét ở một mặt khác, đây là phần thưởng cô út xứng đáng được hưởng vì cô thấy được giá trị thực chất bên trong của một con người.

Như vậy, ở truyện "Sọ Dừa", giá trị chân chính của con người không chỉ thể hiện ở nhân vật Sọ Dừa mà còn thể hiện ở nhân vật cô út. Nhờ cô út, giá trị của Sọ Dừa mới có thể phát lộ và thăng hoa.

4. Ý nghĩa kết thúc truyện

Truyện Sọ Dừa có những kết cục khác nhau dành cho các nhân vật: Sọ Dừa dị hình dị dạng nhưng cuối cùng được đổi đời xứng đáng, cô út được hưởng hạnh phúc, còn hai cô chị thì xấu hổ bỏ đi biệt xứ. Từ kết thúc đó, ta thấy toát lên những mơ ước của người lao động:

        - Thể hiện ước mơ của nhân dân về sự đổi đời: Sọ Dừa từ thân phận thấp kém, xuất thân trong một gia đình đi ở, xấu xí... trở thành người đẹp đẽ, thông minh tài giỏi và được hưởng hạnh phúc.

        - Thể hiện ước mơ của nhân dân về sự công bằng: người thông minh, tài giỏi thì được hưởng hạnh phúc, kẻ tham lam, độc ác thì bị trừng trị thích đáng.

Ý NGHĨA CỦA TRUYỆN [edit]

• Truyện ca ngợi, đề cao giá trị thực chất, vẻ đẹp bên trong của con người. Qua đó, truyện đưa ra bài học kinh nghiệm trong việc xét đoán và đánh giá con người: phải xem xét toàn diện, không chỉ dừng lại ở vẻ bề ngoài. Đây là ý nghĩa nhân bản của câu chuyện, cũng là đạo lí truyền thống của nhân dân ta.
• Truyện đề cao lòng nhân ái đối với người bất hạnh: "Thương người như thể thương thân".
• Truyện khẳng định niềm tin vào chiến thắng của sự công bằng và tình yêu chân chính: còn sống là con hi vọng, còn mơ ước, tin vào chiến thắng cuối cùng của sự công bằng, của lẽ phải, của lòng tốt đối với sự bất công, độc ác.

NGHỆ THUẬT [edit]

Để kể diễn cảm truyện cần sử dụng linh hoạt giọng kể và giọng đối thoại của nhân vật:

• Giọng van nài, thuyết phục của Sọ Dừa
• Giọng than phiền của người mẹ
• Giọng mỉa mai, khinh miệt của phú ông

MỞ RỘNG [edit]

Các truyện cổ tích thần kì khác:

• Của các dân tộc Việt Nam: Chàng Chuối, Người lấy Cóc, Chàng Bầu [dân tộc Mường], Nàng tiên khỉ [dân tộc Hmông], Chàng Rùa [dân tộc Xê-đăng],... 
• Của các nước Đông Nam Á và trên thế giới: Sọ Dừa [Cam-pu-chia], Chàng Ta - hoàng tử Rắn [Mi-an-ma], Chàng Ko Kho [Thái Lan], Chàng kị sĩ Nhái, Thần Ếch [Trung Quốc], I-xum-bô-xi - Chú bé ngón tay [Nhật Bản], Nàng công chúa Ếch [Nga], Con Nhái, Con sói trắng [Pháp],... [Theo Nguyễn Thị Huế, Nhân vật xấu xí mà tài ba trong truyện cổ tích Việt Nam]

Page 2

Page 3