I. Mã di truyền
1. Khái niệm
Mã di truyền là trình tự sắp xếp các nucleotit trong gen [trong mạch khuôn] quy định trình tự sắp xếp các axit amin trong prôtêin
Trong ADN chỉ có 4 loại nu [A, T, G, X] nhưng trong prôtêin có khoảng 20 loại axit amin. Do đó mã di truyền phải là mã bộ ba [còn gọi là codon].
Mã di truyền gồm: bộ 3 mã gốc trên ADN, bộ 3 mã sao trên mARN và bộ 3 đối mã trên tARN. Ví dụ: mã gốc là 3’-TAX…-5’ --> mã sao là: 5’-AUG…-3’ --> mã đối mã là: UAX -->axit amin được qui định là Met
2. Đặc điểm chung
- Mã di truyền là mã bộ ba có tính đặc hiệu: cứ 3 Nu đứng kế tiếp nhau quy định 1 axit. Amin. Từ 4 loại nu A, T, G, X [trên gen - ADN] hoặc A, U, G, X [trên ARN] ta có thể tạo ra 43 = 64 bộ 3 khác nhau.
-Mã di truyền có tính liên tục: được đọc theo 1 chiều từ 1 điểm xác định trên mARN và liên tục từng bộ 3 Nu [không chồng lên nhau]
-Mã di truyền có tính thoái hóa [dư thừa]: có nhiều bộ ba khác nhau cùng mã hóa cho 1 axit amin
-Mã di truyền có tính phổ biến: tất cả các loài đều dùng chung bộ mã di truyền như nhau
-Bộ ba mở đầu AUG: quy định axit amin Metionin ở sinh vật nhân thực và formin metionin ở sinh vật nhân sơ
-Bộ ba UAA, UAG, UGA: 3 mã kết thúc [không quy định axit amin nào]
-Vậy trong 64 bộ 3 chỉ có 61 bộ 3 qui định axit amin
I. GEN
1. Khái niệm
-Gen là một đoạn phân tử ADN mang thông tin mã hóa cho một chuỗi pôlipeptit hay ARN.
Từ định nghĩa gen ta thấy: Gen có bản chất là ADN, trên một phân tử ADN chứa rất nhiều gen.
2. Cấu trúc chung của gen cấu trúc
Vùng điều hoà |
Vùng mã hoá |
Vùng kết thúc |
- Nằm ở đầu 3’ của mạch mã gốc - Có trình tự Nucleotit đặc biệt giúp ARN pôlimeraza có thể hận biết và liên kết để khởi động quá trình phiên mã, đồng thời là trình tự điều hoà. |
- Nằm ở giữa gen - Mang thông tin mã hoá các axit amin - Vùng mã hoá ở gen của sinh vật nhân sơ là vùng mã hoá liên tục [gen không phân mảnh], ở sinh vật nhân thực có vùng mã hoá không liên tục, xen kẽ các đoạn mã hoá axit min với các đoạn không mã hoá axit amin [gen phân mảnh] |
- Nằm ở đầu 5’ của mạch mã gốc - Mang tín hiệu kết thúc phiên mã. |