1. Phủ định biện chứng và phủ định siêu hình
a. Phủ định
Là xóa bỏ sự tồn tại của một sự vật, hiện tượng nào đó.
- Ví dụ 1: Đốt rừng làm nương rẫy [phủ định siêu hình].
- Ví dụ 2: Cây đậuphủ định hạt đậu[phủ định biện chứng].
b. Phủ định siêu hình
- Là sự phủ định được diễn ra do sự can thiệp, sự tác động từ bên ngoài, cản trở hoặc xóa bỏ sự tồn tại và phát triển tự nhiên của sự vật.
- Ví dụ: gió bão làm đổ cây cối, động đất làm sập nhà.
c. Phủ định biện chứng
- Là sự phủ định được diễn ra do sự phát triển của bản thân sự vật và hiện tượng, có kế thừa những yếu tố tích cực của sự vật và hiện tượng cũ để phát triển sự vật và hiện tượng mới.
- Đặc điểm:
- Tính khách quan: vì nguyên nhân của sự phủ định nằm ngay trong bản thân sự vật, hiện tượng, đó là kết quả của quá trình giải quyết mâu thuẫn của bản thân sự vật, hiện tượng.
- Tính kế thừa: phủ định biện chứng chỉ gạt bỏ những yếu tố tiêu cực, lỗi thời của cái cũ, đồng thời giữ lại những yếu tố tích cực còn thích hợp để phát triển cái mới, đảm bảo cho các sự vật, hiện tượng phát triển liên tục.
Phát triển là gì?
Phát triển là sự vận động từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp của một sự vật, hiện tượng nào đó trong Triết học Mác – Lenin.
Quá trình phát triển có thể diễn ra từ từ hoặc diễn ra nhanh chóng [hay còn gọi là nhảy vọt] để sinh ra những sự vật, hiện tượng mới thay thế cho những sự vật, hiện tượng cũ.
Sự phát triển là quá trình vận động, thay đổi về lượng dẫn đến những thay đổi về chất. Chu kỳ này diễn ra theo hình xoắn ốc, nghĩa là đi hết một chu kỳ thì quá trình phát triển sẽ quay lại mức ban đầu và tiếp tục vấn động để có sự thay đổi về lượng dẫn đến thay đổi về chất [nhưng ở một cấp độ cao hơn chu kỳ ban đầu].
Vận động và phát triển là gì?
Trước tiên đi vào lý giải thì cần phải hiểu định nghĩa về vận động và phát triển.
Vận động là gì?
Vận động chính là những biến đổi của các sự vật và hiện tượng xảy ra trong tự nhiên của đời sống. Vận động còn được hiểu theo nghĩa chung nhất là tổng hòa của mọi sự thay đổi và quá trình đang diễn ra trong vũ trụ. Nó được tính từ sự thay đổi vị trí cho đến tư duy.
Vận động trong phương thức tồn tại của giới vật chất
Vật chất được biết đến tồn tại thông qua cách thức vận động và sự vận động. Khi ấy sự vật, hiện tượng thể hiện rõ sự tồn tại cũng như đặc tính của mình. Nói theo cách khác vận động là thuộc tính vốn có ở vật chất. Có thể coi như phương thức tồn tại của sự vật và hiện tượng tự nhiên – xã hội.
Hình thức vận động
Triết học Mác – Lê Nin đã khái quát thành 5 hình thức cơ bản của thế giới vật chất từ thấp đến cao. Giữa các hình thức có những điểm riêng biệt. Đương nhiên chúng cũng có mối quan hệ hữu cơ với nhau. Ở điều kiện nhất định chúng còn có những chuyển hóa lẫn nhau.
Phát triển là gì?
Phát triển chính là khái niệm sử dụng khái quát những vận động theo chiều hướng tiến lên từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp. Cái mới xuất hiện sẽ thay thế cho cái cũ còn cái tiến bộ sẽ thay thế hoàn toàn cho những cái lạc hậu.
Phát triển được cho là khuynh hướng tất yếu của thế giới vật chất. Quá trình phát triển sự vật, hiện tượng sẽ không diễn ra một cách đơn giản. Nó sẽ là đường thẳng chứ không diễn ra quanh co, phức tạp nhưng có đôi lúc tạm thời tụt lùi.