Căn cứ Mục I Phụ lục I Hướng dẫn chẩn đoán phản vệ được ban hành kèm theo Thông tư 51/2017/TT-BYT quy định về chẩn đoán phản vệ:
Chẩn đoán phản vệ:
1. Triệu chứng gợi ý
Nghĩ đến phản vệ khi xuất hiện ít nhất một trong các triệu chứng sau:
a] Mày đay, phù mạch nhanh.
b] Khó thở, tức ngực, thở rít.
c] Đau bụng hoặc nôn.
d] Tụt huyết áp hoặc ngất.
e] Rối loạn ý thức.
2. Các bệnh cảnh lâm sàng:
1. Bệnh cảnh lâm sàng 1: Các triệu chứng xuất hiện trong vài giây đến vài giờ ở da, niêm mạc [mày đay, phù mạch, ngứa...] và có ít nhất 1 trong 2 triệu chứng sau:
a] Các triệu chứng hô hấp [khó thở, thở rít, ran rít].
b] Tụt huyết áp [HA] hay các hậu quả của tụt HA [rối loạn ý thức, đại tiện, tiểu tiện không tự chủ...].
2. Bệnh cảnh lâm sàng 2: Ít nhất 2 trong 4 triệu chứng sau xuất hiện trong vài giây đến vài giờ sau khi người bệnh tiếp xúc với yếu tố nghi ngờ:
a] Biểu hiện ở da, niêm mạc: mày đay, phù mạch, ngứa.
b] Các triệu chứng hô hấp [khó thở, thở rít, ran rít].
c] Tụt huyết áp hoặc các hậu quả của tụt huyết áp [rối loạn ý thức, đại tiện, tiểu tiện không tự chủ...].
d] Các triệu chứng tiêu hóa [nôn, đau bụng...].
3. Bệnh cảnh lâm sàng 3: Tụt huyết áp xuất hiện trong vài giây đến vài giờ sau khi tiếp xúc với yếu tố nghi ngờ mà người bệnh đã từng bị dị ứng:
a] Trẻ em: giảm ít nhất 30% huyết áp tâm thu [HA tối đa] hoặc tụt huyết áp tâm thu so với tuổi [huyết áp tâm thu < 70mmHg].
b] Người lớn: Huyết áp tâm thu < 90mmHg hoặc giảm 30% giá trị huyết áp tâm thu nền.
Như vậy, chẩn đoán phản vệ qua các triệu chứng gợi ý sau:
- Mày đay, phù mạch nhanh.
- Khó thở, tức ngực, thở rít.
- Đau bụng hoặc nôn.
- Tụt huyết áp hoặc ngất.
- Rối loạn ý thức.
Chẩn đoán phản vệ có thể chẩn đoán qua các bệnh cảnh lâm sàng như sau:
- Bệnh cảnh lâm sàng 1: Các triệu chứng xuất hiện trong vài giây đến vài giờ ở da, niêm mạc [mày đay, phù mạch, ngứa...] và có ít nhất 1 trong 2 triệu chứng sau:
+ Các triệu chứng hô hấp [khó thở, thở rít, ran rít].
+ Tụt huyết áp [HA] hay các hậu quả của tụt HA [rối loạn ý thức, đại tiện, tiểu tiện không tự chủ...].
- Bệnh cảnh lâm sàng 2: Ít nhất 2 trong 4 triệu chứng sau xuất hiện trong vài giây đến vài giờ sau khi người bệnh tiếp xúc với yếu tố nghi ngờ:
+ Biểu hiện ở da, niêm mạc: mày đay, phù mạch, ngứa.
+ Các triệu chứng hô hấp [khó thở, thở rít, ran rít].
+ Tụt huyết áp hoặc các hậu quả của tụt huyết áp [rối loạn ý thức, đại tiện, tiểu tiện không tự chủ...].
+ Các triệu chứng tiêu hóa [nôn, đau bụng...].
- Bệnh cảnh lâm sàng 3: Tụt huyết áp xuất hiện trong vài giây đến vài giờ sau khi tiếp xúc với yếu tố nghi ngờ mà người bệnh đã từng bị dị ứng:
+ Trẻ em: giảm ít nhất 30% huyết áp tâm thu [HA tối đa] hoặc tụt huyết áp tâm thu so với tuổi [huyết áp tâm thu < 70mmHg].
+ Người lớn: Huyết áp tâm thu < 90mmHg hoặc giảm 30% giá trị huyết áp tâm thu nền
Ngoài ra, tại Mục II Phụ lục I Hướng dẫn chẩn đoán phản vệ được ban hành kèm theo Thông tư 51/2017/TT-BYT quy định chẩn đoán phản vệ phân biệt như sau:
- Các trường hợp sốc: sốc tim, sốc giảm thể tích, sốc nhiễm khuẩn.
- Tai biến mạch máu não.
- Các nguyên nhân đường hô hấp: COPD, cơn hen phế quản, khó thở thanh quản [do dị vật, viêm].
- Các bệnh lý ở da: mày đay, phù mạch.
- Các bệnh lý nội tiết: cơn bão giáp trạng, hội chứng carcinoid, hạ đường máu.
- Các ngộ độc: rượu, opiat, histamin.
Tài liệu hướng dẫn chẩn đoán và xử trí phản vệ?[Hình từ Internet]
Phản vệ có bao nhiêu mức độ?
Căn cứ Phụ lục II Hướng dẫn chẩn đoán mức độ phản vệ được ban hành kèm theo Thông tư 51/2017/TT-BYT quy định phản vệ chia làm 4 mức độ sau:
Mức độ 1: Nhẹ [độ I]
Chỉ có các triệu chứng da, tổ chức dưới da và niêm mạc như mày đay, ngứa, phù mạch.
Mức độ 2: Nặng [độ II]
Có từ 2 biểu hiện ở nhiều cơ quan:
- Mày đay, phù mạch xuất hiện nhanh.
- Khó thở nhanh nông, tức ngực, khàn tiếng, chảy nước mũi.
- Đau bụng, nôn, ỉa chảy.
- Huyết áp chưa tụt hoặc tăng, nhịp tim nhanh hoặc loạn nhịp.
Mức độ 3: Nguy kịch [độ III]
Biểu hiện ở nhiều cơ quan với mức độ nặng hơn như sau:
- Đường thở: tiếng rít thanh quản, phù thanh quản.
- Thở: thở nhanh, khò khè, tím tái, rối loạn nhịp thở.
- Rối loạn ý thức: vật vã, hôn mê, co giật, rối loạn cơ tròn.
- Tuần hoàn: sốc, mạch nhanh nhỏ, tụt huyết áp.
Mức độ 4: Ngừng tuần hoàn [độ IV]
Biểu hiện ngừng hô hấp, ngừng tuần hoàn.
Lưu ý: mức độ phản vệ có thể nặng lên rất nhanh và không theo tuần tự.
Cách xử trí cấp cứu phản vệ được hướng dẫn như thế nào?
Căn cứ Phụ lục III Hướng dẫn xử trí cấp cứu phản vệ được ban hành kèm theo Thông tư 51/2017/TT-BYT quy định cách cấp cứu xử trí phản vệ như sau:
Nguyên tắc chung
- Tất cả trường hợp phản vệ phải được phát hiện sớm, xử trí khẩn cấp, kịp thời ngay tại chỗ và theo dõi liên tục ít nhất trong vòng 24 giờ.
- Bác sĩ, điều dưỡng, hộ sinh viên, kỹ thuật viên, nhân viên y tế khác phải xử trí ban đầu cấp cứu phản vệ.
- Adrenalin là thuốc thiết yếu, quan trọng hàng đầu cứu sống người bệnh bị phản vệ, phải được tiêm bắp ngay khi chẩn đoán phản vệ từ độ II trở lên.
- Ngoài hướng dẫn này, đối với một số trường hợp đặc biệt còn phải xử trí theo hướng dẫn tại Phụ lục IV Hướng dẫn xử trí phản vệ trong một số trường hợp đặc biệt ban hành kèm theo Thông tư này.
Hướng dẫn xử trí cấp cứu phản vệ
Xử trí phản vệ nhẹ [độ I]: dị ứng nhưng có thể chuyển thành nặng hoặc nguy kịch
- Sử dụng thuốc methylprednisolon hoặc diphenhydramin uống hoặc tiêm tùy tình trạng người bệnh.
- Tiếp tục theo dõi ít nhất 24 giờ để xử trí kịp thời.
Xử trí phản vệ mức nặng và nguy kịch [độ II, độ III]
Phản vệ độ II có thể nhanh chóng chuyển sang độ III, độ IV. Vì vậy, phải khẩn trương, xử trí đồng thời theo diễn biến bệnh:
- Ngừng ngay tiếp xúc với thuốc hoặc dị nguyên [nếu có].
- Tiêm hoặc truyền adrenalin [theo mục IV dưới đây].
- Cho người bệnh nằm tại chỗ, đầu thấp, nghiêng trái nếu có nôn.
- Thở ô xy: người lớn 6-10 l/phút, trẻ em 2-4 l/phút qua mặt nạ hở.
- Đánh giá tình trạng hô hấp, tuần hoàn, ý thức và các biểu hiện ở da, niêm mạc của người bệnh.
+ Ép tim ngoài lồng ngực và bóp bóng [nếu ngừng hô hấp, tuần hoàn].
+ Đặt nội khí quản hoặc mở khí quản cấp cứu [nếu khó thở thanh quản].
- Thiết lập đường truyền adrenalin tĩnh mạch với dây truyền thông thường nhưng kim tiêm to [cỡ 14 hoặc 16G] hoặc đặt catheter tĩnh mạch và một đường truyền tĩnh mạch thứ hai để truyền dịch nhanh.
- Hội ý với các đồng nghiệp, tập trung xử lý, báo cáo cấp trên, hội chẩn với bác sĩ chuyên khoa cấp cứu, hồi sức và/hoặc chuyên khoa dị ứng [nếu có].
Phác đồ sử dụng adrenalin và truyền dịch
Mục tiêu: nâng và duy trì ổn định HA tối đa của người lớn lên ≥ 90mmHg, trẻ em ≥ 70mmHg và không còn các dấu hiệu về hô hấp như thở rít, khó thở; dấu hiệu về tiêu hóa như nôn mửa, ỉa chảy.
- Thuốc adrenalin 1mg = 1ml = 1 ống, tiêm bắp:
+ Trẻ sơ sinh hoặc trẻ < 10kg: 0,2ml [tương đương 1/5 ống].
+ Trẻ khoảng 10 kg: 0,25ml [tương đương 1/4 ống].
+ Trẻ khoảng 20 kg: 0,3ml [tương đương 1/3 ống].
+ Trẻ > 30kg: 0,5ml [tương đương 1/2 ống].
+ Người lớn: 0,5-1 ml [tương đương 1/2-1 ống].
- Theo dõi huyết áp 3-5 phút/lần.
- Tiêm nhắc lại adrenalin liều như khoản 1 mục IV 3-5 phút/lần cho đến khi huyết áp và mạch ổn định.
- Nếu mạch không bắt được và huyết áp không đo được, các dấu hiệu hô hấp và tiêu hóa nặng lên sau 2-3 lần tiêm bắp như khoản 1 mục IV hoặc có nguy cơ ngừng tuần hoàn phải:
+ Nếu chưa có đường truyền tĩnh mạch: Tiêm tĩnh mạch chậm dung dịch adrenalin 1/10.000 [1 ống adrenalin 1mg pha với 9ml nước cất = pha loãng 1/10]. Liều adrenalin tiêm tĩnh mạch chậm trong cấp cứu phản vệ chỉ bằng 1/10 liều adrenalin tiêm tĩnh mạch trong cấp cứu ngừng tuần hoàn. Liều dùng:
Người lớn: 0,5-1 ml [dung dịch pha loãng 1/10.000=50-100µg] tiêm trong 1-3 phút, sau 3 phút có thể tiêm tiếp lần 2 hoặc lần 3 nếu mạch và huyết áp chưa lên. Chuyển ngay sang truyền tĩnh mạch liên tục khi đã thiết lập được đường truyền.
Trẻ em: Không áp dụng tiêm tĩnh mạch chậm.
+ Nếu đã có đường truyền tĩnh mạch, truyền tĩnh mạch liên tục adrenalin [pha adrenalin với dung dịch natriclorid 0,9%] cho người bệnh kém đáp ứng với adrenalin tiêm bắp và đã được truyền đủ dịch. Bắt đầu bằng liều 0,1 µg/kg/phút, cứ 3-5 phút điều chỉnh liều adrenalin tùy theo đáp ứng của người bệnh.
+ Đồng thời với việc dùng adrenalin truyền tĩnh mạch liên tục, truyền nhanh dung dịch natriclorid 0,9% 1.000ml-2.000ml ở người lớn, 10-20ml/kg trong 10-20 phút ở trẻ em có thể nhắc lại nếu cần thiết.
- Khi đã có đường truyền tĩnh mạch adrenalin với liều duy trì huyết áp ổn định thì có thể theo dõi mạch và huyết áp 1 giờ/lần đến 24 giờ.