Kỷ niệm 76 năm Cách mạng Tháng Tám [19/8/1945-19/8/2021] và Quốc khánh [02/9/1945-02/9/2021]
---
Cách mạng Tháng Tám, năm 1945-Bước ngoặt vĩ đại
Cách đây 76 năm, từ ngày 14 đến 19/8/1945, dưới sự lãnh đạo của Đảng ta và Lãnh tụ Hồ Chí Minh, toàn dân tộc Việt Nam nhất tề vùng lên tiến hành tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám, đập tan ách thống trị của thực dân, phong kiến, giành toàn bộ chính quyền về tay nhân dân. Sau thắng lợi vẻ vang của Cách mạng Tháng Tám, ngày 2/9/1945, tại Quảng Trường Ba Đình lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh trịnh trọng đọc Bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Từ đây, lịch sử Việt Nam đã sang trang mới, nhân dân ta từ thân phận nô lệ, trở thành người tự do; đất nước và dân tộc bước vào kỷ nguyên độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.
Dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân cả nước đồng loạt đứng lên tham gia, chỉ trong vòng 15 ngày cuối tháng 8/1945, cuộc Tổng khởi nghĩa đã giành thắng lợi hoàn toàn. Thành công của cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là kết quả của 15 năm đấu tranh kiên cường, hy sinh, gian khổ của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng, trải qua 3 cuộc tổng diễn tập, đó là cao trào cách mạng 1930-1931; cuộc vận động dân chủ, dân sinh 1936-1939; cuộc vận động giải phóng dân tộc 1939-1945.
Cách mạng Tháng Tám thành công nhanh chóng và ngoạn mục do nhiều nguyên nhân, trước hết là nhờ có sự lãnh đạo đúng đắn và sáng suốt của Đảng cộng sản việt Nam, là kết quả của sự vận dụng sáng tạo Chủ nghĩa Mác-Lênin trong điều kiện cụ thể của nước ta. Đặc biệt là Đảng ta đã chớp thời cơ lịch sử để chỉ đạo và tổ chức khởi nghĩa giành thắng lợi trọn vẹn trong cả nước.
Cuộc Tổng khởi nghĩa là thành quả tuyệt vời của tinh thần, ý chí trí tuệ con người Việt Nam được phát huy và nâng tầm cao mới sau 15 năm đấu tranh quật cường dưới sự lãnh đạo của một Đảng Mác-xít chân chính.
Cách mạng Tháng Tám thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, mở ra kỷ nguyên mới: Độc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội. Đó là bước ngoặt mang tầm lịch sử lớn lao. Với thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám, nhân dân ta đã đập tan xiềng xích áp bức của thực dân trong gần một thế kỷ, lật nhào chế độ quân chủ chuyên chế, nhân dân trở thành người chủ của một nước độc lập. Đảng ta từ một Đảng hoạt động bí mật, trở thành một Đảng cầm quyền. Từ đây là tiền đề cho đất nước, xã hội Việt Nam có những biến đổi lớn lao và sâu sắc.
Quần chúng cách mạng và tự vệ chiến đấu Hà Nội chiếm Phủ Khâm sai [Bắc Bộ phủ], ngày 19/8/1945 [Ảnh: dangcongsan.vn]
Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám là thắng lợi của Chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối cách mạng của Đảng ta là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh của thời đại. Đây còn là quá trình phát triển tất yếu của lịch sử dân tộc, là sức mạnh cố kết cộng đồng, tầm cao trí tuệ của dân tộc, hòa quyện với những tư tưởng, xu thế của thời đại vì hòa bình, dân chủ và tiến bộ xã hội.
Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám khẳng định trong điều kiện trào lưu của cách mạng vô sản, cuộc cách mạng do một Đảng của giai cấp công nhân lãnh đạo không chỉ có thể thành công ở một nước tư bản phát triển, mà còn có thể thành công ở một nước thuộc địa nửa phong kiến lạc hậu và đi lên theo con đường của chủ nghĩa xã hội. Đây là sự phát triển, vận dụng đầy sáng tạo lý luận Mác-Lênin vào điều kiện cụ thể của nước ta.
Thành quả to lớn của Cách mạng Tháng Tám góp phần làm sụp đổ một mảng thành trì của chủ nghĩa thực dân cũ, mở ra kỷ nguyên cho dân tộc Việt Nam: Độc lập tự do và chủ nghĩa xã hội.
Ý nghĩa thời đại sâu sắc của Cách mạng Tháng Tám, năm 1945 là lần đầu tiên trong lịch sử hiện đại, cuộc Cách mạng thành công vang dội ở một nước thuộc địa nửa phong kiến, mở đầu cho công cuộc giải phóng của các dân tộc bị áp bức, bị nô dịch trên toàn thế giới. Việt Nam xứng đáng là đất nước tiên phong của sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc, xóa bỏ thuộc địa của chủ nghĩa thực dân, đế quốc.
Chính vì vậy, khi đánh giá về ý nghĩa của Cách mạng Tháng Tám, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “Chẳng những giai cấp lao động và những dân tộc bị áp bức khác cũng có thể tự hào rằng: Lần này là lần đầu tiên trong lịch sử cách mạng, một Đảng mới 15 tuổi đã lãnh đạo cách mạng thành công, đã nắm chính quyền toàn quốc…”
Tuấn Anh
QĐND - Cách mạng Tháng Tám thành công có nhiều nguyên nhân, trong đó, sự lãnh đạo sáng suốt, tài tình của Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhân tố có ý nghĩa quyết định.
Trong hơn 80 năm đấu tranh chống thực dân Pháp, hàng chục cuộc đấu tranh vũ trang oanh liệt của nhân dân ta nổ ra, nhưng vẫn không giành được thắng lợi. Nguyên nhân chủ yếu là do các cuộc đấu tranh đó chưa có một giai cấp tiền phong lãnh đạo, chưa có lý luận cách mạng soi đường, cũng như chưa có đường lối chiến lược, sách lược đúng đắn, đủ sức giành thắng lợi trước kẻ thù xâm lược.
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, yếu tố hết sức quan trọng là Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta đã đứng trên lập trường giai cấp công nhân, vận dụng sáng tạo lý luận của Chủ nghĩa Mác - Lê-nin vào hoàn cảnh Việt Nam, phát huy cao độ sức mạnh tổng hợp, nêu cao ngọn cờ độc lập dân tộc, chủ nghĩa yêu nước, tinh thần tự tôn, tự hào dân tộc, dũng khí đấu tranh anh hùng, bất khuất của nhân dân Việt Nam. Để có thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta đã vượt qua bao thử thách, cam go để từng bước hoàn thiện đường lối chiến lược, sách lược và có những quyết sách hết sức sáng tạo.
Trước hết, Đảng đã chuyển hướng chiến lược một cách kịp thời, đúng đắn, sáng tạo. Luận cương chính trị của Đảng tháng 10-1930 xác định, có đánh đổ đế quốc chủ nghĩa mới phá được giai cấp địa chủ và làm cách mạng thổ địa được thắng lợi; có phá tan chế độ phong kiến thì mới đánh đổ được đế quốc chủ nghĩa. Giai đoạn 1936-1939, trước nguy cơ phát xít, Đảng ta thành lập Mặt trận Dân chủ Đông Dương, nhằm kết hợp đấu tranh dân tộc với đấu tranh dân chủ để chống phát xít. Chiến tranh thế giới lần thứ hai bùng nổ tháng 9-1939, Đảng ta đã kịp thời chuyển hướng chỉ đạo chiến lược, nêu cao nhiệm vụ giải phóng dân tộc, tạm thời hạ thấp khẩu hiệu “phản phong”. Tại Hội nghị Trung ương 6, họp từ ngày 6 đến ngày 8-11-1939, Đảng ta chỉ rõ: “Đứng trên lập trường giải phóng dân tộc, lấy quyền lợi dân tộc làm tối cao, tất cả mọi vấn đề của cuộc cách mệnh, cả vấn đề điền địa cũng phải nhằm vào cái mục đích ấy mà giải quyết”. Chủ trương đó của Đảng đã tạo nên sức mạnh đoàn kết toàn dân đấu tranh chống phát xít xâm lược; dấy lên làn sóng cách mạng phản đế, tiêu biểu là ba cuộc khởi nghĩa: Bắc Sơn, Nam Kỳ, Đô Lương, làm cho bộ máy thực dân hoang mang, dao động.
Đầu năm 1941, đồng chí Nguyễn Ái Quốc về nước, chỉ đạo Hội nghị Trung ương 8 [họp từ ngày 10 đến ngày 19-5-1941 ở Pác Bó, Cao Bằng]. Tại hội nghị này, Đảng đã hoàn thiện việc chuyển hướng chỉ đạo chiến lược, thay khẩu hiệu “phản đế” bằng khẩu hiệu “cứu quốc”. Nghị quyết hội nghị chỉ rõ: “Cuộc cách mạng Đông Dương trong giai đoạn hiện tại là một cuộc cách mạng dân tộc giải phóng”. Chính sách của Đảng khi đó là chính sách cứu quốc, nên mục đích của các hội quần chúng cũng xoay về việc cứu quốc là cốt yếu. Mặt trận Việt Minh ra đời, các đoàn thể cứu quốc phát triển rộng khắp cả ở Bắc Kỳ, Trung Kỳ, Nam Kỳ. Như vậy, chiến lược cách mạng của Đảng ngày càng được hoàn thiện và luôn đi đôi với những sách lược cách mạng mềm dẻo, thêm bạn bớt thù. Chiến lược, sách lược đó phù hợp với yêu cầu cách mạng và nguyện vọng của quần chúng nhân dân, được cụ thể hoá trong “Chương trình cứu nước” của Mặt trận Việt Minh. Chương trình được các đảng viên tích cực tuyên truyền, đã thấm sâu vào quần chúng nhân dân, tạo nên cao trào tiền khởi nghĩa rộng lớn, tiến tới Tổng khởi nghĩa thành công.
Cùng với quyết sách nêu trên, Đảng ta đã thực thi quyền dân tộc tự quyết của ba nước Đông Dương. Quyền dân tộc tự quyết là vấn đề quan trọng trong chiến lược cách mạng và trong quan hệ quốc tế. Tại Hội nghị Trung ương 8, tháng 5-1941, dưới sự chỉ đạo của đồng chí Nguyễn Ái Quốc, Đảng ta quyết định thành lập ba Đảng với ba mặt trận của ba nước Việt Nam, Lào và Cam-pu-chia. Các sách lược mềm dẻo của Đảng đã tranh thủ được nhiều nhân vật thuộc hoàng gia và thân sĩ yêu nước vào Mặt trận Cứu quốc, góp thêm sức mạnh cho cách mạng. Với tinh thần dân tộc tự quyết, sự phát triển song song của cách mạng ba nước Đông Dương từ đó trở đi ngày càng thu được những thành tựu to lớn. Đảng ta từ chỗ xác định tiến hành song song hai nhiệm vụ “phản đế” và “phản phong”, đến chỗ xác định rõ nhiệm vụ trước mắt là giải phóng dân tộc. Điều đó chứng tỏ, quyết sách chiến lược trên thể hiện tư duy hết sức đúng đắn, sáng tạo, sáng suốt của Đảng ta, góp phần trực tiếp đến Tổng khởi nghĩa Tháng Tám thành công.
Một nhân tố quyết định, trực tiếp nữa là lãnh tụ Hồ Chí Minh và Đảng ta đã xây dựng căn cứ địa, phát triển lực lượng và có phương châm chiến lược cách mạng đúng đắn. Đầu tháng 5-1945, lãnh tụ Hồ Chí Minh từ Cao Bằng về Tuyên Quang, chọn Tân Trào làm căn cứ địa cách mạng. Người lập ra các căn cứ địa, các chiến khu cách mạng và chỉ thị thành lập Khu giải phóng, chuẩn bị triệu tập Hội nghị toàn quốc của Đảng và Đại hội Quốc dân Việt Nam. Theo đó, Tổng bộ Việt Minh triệu tập hội nghị ngày 4-6-1945, tuyên bố thành lập Khu giải phóng Việt Bắc và thi hành 10 chính sách lớn của Việt Minh. Đó là những chủ trương, quyết sách rất sáng suốt, kịp thời của lãnh tụ Hồ Chí Minh và Đảng ta, tạo điều kiện thúc đẩy phong trào cách mạng của nhân dân trên cả nước phát triển mạnh mẽ, góp phần cho Tổng khởi nghĩa thành công.
Khi tình thế cách mạng có sự chuyển biến mau lẹ, đối tượng cách mạng thay đổi, lãnh tụ Hồ Chí Minh và Đảng ta đã đề ra các quyết sách chiến lược đúng đắn. Đó là nhận thức rõ các mâu thuẫn chủ yếu, mâu thuẫn thứ yếu trong xã hội, xác định rõ kẻ thù chính, kẻ thù phụ và hậu bị quân của chúng để sắp xếp Tiền phong quân, Hậu bị quân trực tiếp, Hậu bị quân gián tiếp của cách mạng Việt Nam. Với sách lược này, ở trong nước đã thu hút được các lực lượng dân chủ chống phát xít đều là bạn đồng minh, tạo nên thế chính nghĩa cho Việt Minh trong sự nghiệp kháng Nhật, cứu nước. Khi giành được chính quyền từ tay phát xít Nhật, cách mạng Việt Nam đã có thế hợp pháp là đứng vào hàng ngũ đồng minh chống phát xít để ra Tuyên ngôn Độc lập và tiếp đón quân Đồng minh vào giải giáp quân Nhật. Như vậy, cả Pháp và Tưởng dù có ý đồ tái xâm lược Việt Nam cũng không thể phủ nhận được chân lý này.
Đảng ta đã thực thi phương châm chiến lược “kết hợp chặt chẽ đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang”, từ khởi nghĩa từng phần tiến tới Tổng khởi nghĩa. Hình thức đấu tranh này đã diễn ra từ Cao trào Xô-viết Nghệ Tĩnh [1930-1931] và Phong trào Mặt trận Dân chủ [1936-1939]. Đến cuộc vận động cách mạng những năm 1939-1945, hình thức đấu tranh chính trị được vận dụng một cách phổ biến và phát triển mạnh mẽ trong quần chúng nhân dân cả nước. Ngoài công, nông, còn vận động được cả tiểu thương, tiểu chủ, cai ký, đốc công cùng tham gia chống độc tài, phát xít. Năm 1945, phát xít Nhật, đế quốc Pháp tăng cường vơ vét lương thực cho chiến tranh, gây nên thảm họa 2 triệu người Việt Nam bị chết đói, làm cho nhân dân ta càng căm phẫn kẻ thù xâm lược. Từ đó, Đảng ta đã phát động một cao trào đấu tranh kết hợp chính trị với vũ trang: Mít tinh, biểu tình đòi quyền sống, đi đôi với vũ trang phá kho thóc của Nhật để cứu đói. Đây là lần tập dượt phát động quần chúng nhân dân cả nước tiến hành khởi nghĩa từng phần, thành lập chính quyền cách mạng ở các địa phương. Như vậy, việc lãnh đạo xây dựng, phát triển căn cứ địa, thế trận và lực lượng cách mạng của Đảng ta là phù hợp với yêu cầu khách quan, với phương châm chiến lược, đã phát động được đông đảo quần chúng nhân dân cả nước nổi dậy, từ khởi nghĩa từng phần tiến tới Tổng khởi nghĩa giành chính quyền, ít phải đổ máu.
Một nhân tố hết sức quan trọng, quyết định là Đảng ta đã nắm chắc thời cơ, kịp thời phát động quần chúng nổi dậy giành chính quyền. Phân tích, nắm chắc thời cơ, giành thế chủ động chiến lược, kịp thời phát động quần chúng trong cả nước nổi dậy giành chính quyền, thể hiện sự nhạy bén, sáng tạo của lãnh tụ Hồ Chí Minh và Đảng ta. Ngay sau khi Nhật đảo chính Pháp ngày 9-3-1945, tối hôm đó, Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương mở rộng họp tại Đình Bảng [Từ Sơn, Bắc Ninh], do đồng chí Tổng Bí thư Trường Chinh chủ trì [họp từ ngày 9-3 đến 12-3-1945], đã nhận định tình hình, khẳng định thời cơ cách mạng đã chín muồi và ra Chỉ thị: “Nhật-Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. Bản chỉ thị lịch sử này là một bằng chứng thể hiện sự lãnh đạo sáng suốt, kịp thời, trí tuệ và năng lực tư duy chính trị nhạy bén của lãnh tụ Hồ Chí Minh và Đảng ta. Bản chỉ thị đã trở thành kim chỉ nam cho hành động của Đảng, Mặt trận Việt Minh và nhân dân cả nước trong phong trào kháng Nhật cứu nước, góp phần quyết định trực tiếp đối với cao trào khởi nghĩa và giành thắng lợi trong Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám.
Mặt khác, khi thời cơ đến, với tinh thần tích cực, chủ động, khẩn trương, kiên quyết, lãnh tụ Hồ Chí Minh và Thường vụ Trung ương Đảng họp quyết định lập tức Tổng khởi nghĩa trên toàn quốc. Hội nghị toàn quốc của Đảng họp từ ngày 13-8 đến ngày 15-8-1945 tại Tân Trào [Sơn Dương, Tuyên Quang]. Ngay đêm 13-8-1945, Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc được thành lập và ra Quân lệnh số 1, hạ lệnh Tổng khởi nghĩa: “Hỡi quân, dân toàn quốc! Giờ Tổng khởi nghĩa đã đến! Cơ hội có một cho quân, dân Việt Nam vùng dậy giành lấy quyền độc lập cho nước nhà”... Ngày 16-8-1945, Đại hội Quốc dân họp tại Tân Trào khẩn trương quán triệt đường lối Hội nghị toàn quốc của Đảng, chủ trương phát động toàn dân Tổng khởi nghĩa và thông qua lệnh Tổng khởi nghĩa, 10 chính sách lớn của Mặt trận Việt Minh, quyết định Quốc kỳ, Quốc ca, thành lập Ủy ban giải phóng dân tộc do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, hơn 20 triệu đồng bào ta đã nhất tề đứng lên, tiến hành Tổng khởi nghĩa. Việc Chính phủ cách mạng lâm thời Việt Nam nhân danh là người đứng về phía Đồng minh chống phát xít giành độc lập, đã khẳng định tài vận dụng chiến lược của cách mạng Việt Nam, nắm bắt đúng thời cơ, kịp thời nổi dậy Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cả nước.
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thắng lợi do Chủ tịch Hồ Chí Minh, Ðảng ta và nhân dân ta đã đoàn kết, phát huy sức mạnh tổng hợp, có đường lối đúng đắn, sáng tạo và phù hợp. Đảng ta từ chỗ phải hoạt động bí mật, bất hợp pháp trở thành một Đảng hoạt động công khai và cầm quyền. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám là sự kết hợp điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan, trong đó sự lãnh đạo sáng suốt, tài tình của Ðảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhân tố trực tiếp, quyết định.
Bài học về vai trò lãnh đạo của Ðảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh trong Cách mạng Tháng Tám vẫn còn nguyên giá trị, cần được phát huy, vận dụng sáng tạo trong công cuộc đổi mới đất nước và hội nhập quốc tế, trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, giữ vững mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta luôn kiên định Chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh; nắm chắc thời cơ, vượt qua thách thức, chủ động hợp tác quốc tế với phương châm “độc lập, tự chủ”, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, phát huy sức mạnh đại đoàn kết dân tộc, đưa nước ta tiếp tục phát triển trong kỷ nguyên mới. Một yếu tố hết sức quan trọng, mang tính sống còn, là phải tiếp tục xây dựng Đảng vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức; tăng cường giáo dục, định hướng tư tưởng cho cán bộ, đảng viên trước thời cơ và thách thức trong xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế và trước âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch, phản động, thực hiện chiến lược “diễn biến hòa bình”, từng bước “phi chính trị hóa” quân đội; quan tâm xây dựng đội ngũ đảng viên gắn với xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp; tăng cường giáo dục, rèn luyện đạo đức, lối sống, chống chủ nghĩa cá nhân…
Cùng với nâng cao tầm trí tuệ, Đảng cần chú trọng đổi mới phương thức lãnh đạo, tăng cường mối quan hệ gắn bó máu thịt với nhân dân, phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong tham gia xây dựng Đảng; tiếp tục thực hiện có hiệu quả Nghị quyết Trung ương 4 [khóa XI] về xây dựng Đảng và Chỉ thị số 03-CT/TW của Bộ Chính trị về “Tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”, gắn với đấu tranh phòng, chống tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, góp phần xây dựng tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh, để Đảng ta tiếp tục hoàn thành sứ mệnh, vai trò lãnh đạo và trách nhiệm cầm quyền đối với dân tộc, thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
TS DƯƠNG QUANG HIỂN
Bài 6: Tầm vóc thời đại của Cách mạng Tháng Tám
Bài 1: Xây dựng Nhà nước của dân, do dân và vì dân
Bài 2: Hội nhập kinh tế quốc tế
Bài 3: 70 năm xây dựng và phát triển văn hóa, con người ở nước ta
Bài 4: Quân đội nhân dân Việt Nam phát triển trong quá trình cách mạng