Nguyên nhân
Do gia súc ăn nhiều thức ăn dễ lên men, sinh hơi, thức ăn xanh chứa nhiều nước, những cây họ đậu, thân cây ngô non… Dạ cỏ chướng hơi phình to, ép vào cơ hoành làm trở ngại tới hô hấp và tuần hoàn. Hoặc gia súc ăn phải những thức ăn đang lên men dở như cây, cỏ, rơm mục. Gia súc ăn phải thức ăn có chứa chất độc như hợp chất Phốt pho hữu cơ. Gia súc làm việc quá sức hoặc do thời tiết thay đổi quá đột ngột làm ảnh hưởng tới bộ máy tiêu hóa. Bệnh phát sinh còn do kế phát từ bệnh liệt dạ cỏ, viêm dạ tổ ong, viêm phúc mạc, liệt thực quản, tắc thực quản hay do gia súc nằm liệt lâu ngày. Do kế phát từ một số bệnh truyền nhiễm như cúm, tụ huyết trùng… Do gia súc bị trúng độc Carbamid. Bê, nghé mắc bệnh thường do bú sữa không tiêu.
Bò bị chướng hơi dạ cỏ sẽ bị chết nhanh Ảnh: PTC
Bệnh gây ra chủ yếu vẫn do thức ăn lên men chứa nhiều nước làm hơi sản sinh nhiều, làm rối loạn tuần hoàn ở vách dạ cỏ và ức chế thần kinh ảnh hưởng đến sự nhai lại và ợ hơi, vách dạ cỏ bị thiếu máu, nhu động dạ cỏ giảm. Hơi tích lại làm thể tích dạ cỏ tăng lên đột ngột, ép lên cơ hoành làm gia súc ngạt thở, máu về tim bị trở ngại gây ứ huyết ở não và tĩnh mạch cổ, gan cũng bị dạ cỏ chèn ép gây thiếu máu làm cơ năng giải độc của gan giảm đồng thời những chất phân giải trong dạ cỏ kích thích vào vách dạ cỏ gây cho con vật những cơn co thắt. Đến cuối kì bệnh, dạ cỏ bị tê liệt, quá trình tống hơi ra ngoài hoàn toàn bị ngừng trệ nên gia súc lâm vào trạng thái trầm trọng, gia súc có thể chết do ngạt thở và do tuần hoàn trở ngại.
Triệu chứng
Bệnh xuất hiện rất nhanh sau khi ăn 30 phút đến 1 giờ. Bệnh mới phát con vật tỏ ra không yên, bồn chồn, bụng trái ngày càng phình to và con vật có triệu chứng đau bụng luôn ngoảnh lại nhìn bụng, vẫy đuôi, cong lưng, hai chân thu vào bụng. Quan sát vùng bụng thấy vùng bụng trái sưng to, hõm hông trái căng phồng, có khi phồng cao hơn cột sống. Gõ vào bụng trái thấy âm trống chiếm ưu thế, âm đục và âm bùng hơi mất. Nghe vùng dạ cỏ thấy nhu động dạ cỏ lúc đầu tăng sau đó giảm dần rồi mất hẳn, chỉ nghe thấy tiếng nổ lép bép do thức ăn lên men. Bệnh càng nặng, gia súc đau bụng càng rõ rệt, mồ hôi, uể oải, hay sợ hãi, con vật ngừng ăn, ngừng nhai lại. Gia súc khó thở, tần số hô hấp tăng, dạng hai chân trước để thở, hoặc thè lưỡi để thở và con vật chết do ngạt thở. Hệ thống tuần hoàn bị rối loạn, máu ở cổ và đầu không dồn về tim được nên tĩnh mạch cổ phồng to, tim đập nhanh [140 lần/phút], mạch yếu, huyết áp giảm, gia súc đi tiểu liên tục.
Điều trị
Nguyên tắc điều trị là tìm mọi biện pháp làm thoát hơi trong dạ cỏ, ức chế sự lên men, tăng cường nhu động dạ cỏ đồng thời chú ý trợ tim, trợ sức. Trường hợp chướng hơi quá cấp phải dùng Troca để chọc thoát hơi trong dạ cỏ, chú ý khi chọc phải để thoát hơi từ từ. Để gia súc đứng yên trên nền dốc đầu cao mông thấp, cho dễ thở, dùng tay xoa bóp dạ cỏ nhiều lần khoảng 10 – 15 phút. Dội nước lạnh vào nửa thân sau, hoặc dùng que ngáng ngang mồm để kích thích gia súc ợ hơi. Đưa tay vào trực tràng móc phân và kích thích bàng quang để gia súc đi tiểu.
Dùng thuốc:
– Dùng thuốc thải trừ chất chứa ở dạ cỏ: MgSO4 hoặc Na2SO4 [trâu, bò 200 – 300 g/con bê, nghé 100 – 200 g/con]. Hòa nước cho uống một lần trong cả quá trình điều trị.
– Dùng thuốc ức chế sự lên men sinh hơi ở dạ cỏ.
– Dùng thuốc trợ sức, trợ lực: Cafein natribenzoat 20%; Vitamin B1 2,5%.
[Trâu, bò 10 – 15 ml; Bê, nghé 5 – 10 ml]. Tiêm dưới da ngày 1 lần.
Phòng bệnh
Loại trừ những nguyên nhân gây chướng hơi dạ cỏ, hạn chế cho gia súc ăn quá nhiều thức ăn xanh, non [nhất là về vụ đông – xuân], trước khi chăn thả nên cho trâu bò ăn một ít rơm, cỏ khô.
Ở nước ta, bệnh chướng hơi dạ cỏ hay xảy ra vào mùa đông và mùa xuân. Đây là bệnh phổ biến ở loài nhai lại như: như trâu, bò, dê cừu…
1. Nguyên nhân
Bệnh xảy ra do gia súc ăn nhiều thức ăn dễ lên men, sinh ra nhiều hơi tích trong dạ cỏ, làm cho thể tích dạ cỏ tăng lên quá mức bình thường chèn ép các khí quan trong xoang bụng, làm giảm khả năng giải độc của gan. Đồng thời làm giảm thể tích xoang ngực, cản trở hoạt động của tim, phổi làm cho con vật khó thở và thường bị chết nhanh do ngạt thở.
Bệnh thường xuất hiện sau khi ăn 2 – 3 giờ và tiến triển rất nhanh.
– Do gia súc ăn nhiều thức ăn dễ lên men sinh hơi:
+ Thức ăn xanh chứa nhiều nước như: cỏ non, thân cây đỗ, dây khoai lang, thân cây ngô non…
+ Thức ăn có nhiều nhựa [saponin] như: lá cây râm bụt…
+ Thức ăn đang lên men dở như: cây, cỏ, rơm mục, bã bia, bã sắn…
+ Gia súc ăn cơm nguội, cháo
– Do gia súc ăn phải thức ăn có chứa chất HCN: măng tre, sắn hoặc có lẫn hoá chất độc hại như hợp chất photpho hữu cơ. Hoặc do trúng độc cacbamit.
– Do gia súc làm việc quá sức hoặc thời tiết thay đổi đột ngột làm ảnh hưởng đến bộ máy tiêu hoá.
– Do kế phát từ một số bệnh truyền nhiễm như: cúm, tụ huyết trùng, nhiệt thán… hoặc một số bệnh nội khoa như: bệnh liệt dạ cỏ, viêm dạ tổ ong, viêm phúc mạc, liệt thực quản, tắc thực quản hoặc do gia súc nằm liệt lâu ngày không ợ hơi được.
2. Triệu chứng
Bệnh xuất hiện nhanh [sau khi ăn 30 phút – 1 giờ], khi bệnh mới phát con vật thường có các biểu hiện:
Bụng bị phình to, con vật bị đau bụng, đứng nằm không yên, thường đi quanh cọc, lấy đuôi quất mạnh vào vùng bụng trái.
Gõ vào hõm hông bên trái thấy âm trống chiếm ưu thế, âm đục, âm bùng hơi mất.
Ấn tay vào vùng dạ cỏ có cảm giác căng như ấn tay vào quả bóng cao su chứa đầy hơi.
Nghe vùng dạ cỏ thấy nhu động dạ cỏ lúc đầu tăng sau đó giảm dần rồi mất hẳn, chỉ nghe thấy tiếng nổ lép bép do thức ăn lên men.
Khi bệnh tiến triển, các triệu chứng trên càng trầm trọng hơn:
– Bụng con vật ngày càng phình to, vùng hõm hông bên trái lồi lên có khi cao hơn cả mỏm ngoài xương cánh hông.
– Gia súc đau bụng rõ rệt, vã mồ hôi, uể oải, hay sợ hãi, con vật ngừng ăn, ngừng nhai lại.
– Gia súc khó thở, tần số hô hấp tăng, dạng 2 chân trước ra để thở, hoặc thè lưỡi ra để thở.
– Hệ thống tuần hoàn bị rối loạn, máu ở cổ và đầu không dồn về tim được nên tĩnh mạch cổ phồng to, tim đập nhanh [140 lần/phút], mạch yếu, huyết áp giảm.
– Con vật có thể bị hôn mê rồi chết nhanh do bị ngạt và trúng độc. Lỗ mũi, hậu môn có khi có máu tươi, có hiện tượng lòi dom
Do bệnh tiến triển rất nhanh, nên nếu không phát hiện sớm và điều trị kịp thời con vật sẽ chết do rối loạn hô hấp và tuần hoàn: ngạt thở, trúng độc toan và xuất huyết não.
3. Chẩn đoán
Cần căn cứ vào các đặc điểm và triệu chứng đặc trưng của bệnh để chẩn đoán:
– Bệnh xuất hiện và tiến triển nhanh, sau khi ăn 30 phút – 1 giờ.
– Vùng bụng trái căng phồng, gõ thấy âm trống chiếm toàn bộ vùng dạ cỏ.
– Ấn tay vào vùng dạ cỏ có cảm giác căng như ấn tay vào quả bóng cao su chứa đầy khí.
– Con vật bị khó thở rất nặng.
Trong quá trình chẩn đoán cần phân biệt với bệnh bội thực dạ cỏ: bệnh tiến triển chậm [xuất hiện sau khi ăn từ 6 – 9 giờ], khi gõ vùng dạ cỏ thấy xuất hiện vùng âm đục tuyệt đối, ấn tay vào vùng dạ cỏ để lại vết lõm sau khi bỏ tay ra.
4. Điều trị
Nguyên tắc điều trị: Để điều trị bệnh có hiệu quả cần tìm mọi cách để tháo hơi ra khỏi dạ cỏ, tẩy trừ thức ăn ra khỏi dạ cỏ, ức chế sự lên men sinh hơi thức ăn trong dạ cỏ, tìm mọi cách hục hồi và tăng cường nhu động dạ cỏ, tăng cường trợ sức, trợ lực cho con bệnh.
Hộ lý – Chăm sóc:
– Để gia súc đứng tư thế cao đầu, mông thấp.
– Tăng cường sự thoát hơi ra khỏi dạ cỏ:
+ Dùng tay kéo lưỡi bệnh súc theo nhịp thở.
+ Moi phân hết phân ở trực tràng ra.
+ Dùng cỏ khô, rơm trà sát vào vùng dạ cỏ ngày 2-3 lần, mỗi lần 10 – 15 phút.
– Nếu lượng hơi tích lại quá nhiều trong dạ cỏ, con vật có biểu hiện ngạt thở thì phải chọc troca để thoát hơi ra. [Nếu trâu, bò bị chướng hơi ở thể sủi bọt thì khi trọc troca các bọt khí sẽ vít lỗ kim, làm cản trở thoát khí ra ngoài. Khi đó chúng ta dùng 25 – 30g ZnO hoà với 100 – 150ml nước sạch rồi bơm vào dạ cỏ để phá vỡ các khí bào cho khí thoát ra].
– Khi con vật ăn được thì chỉ cho ăn loại thức ăn thô xơ như rơm và cỏ. Không cho ăn các loại thức ăn dễ lên men sinh hơi: cỏ non, cám, ngô, khoai,…
Dùng thuốc điều trị
Tăng cường thoát hơi ra khỏi dạ cỏ:
– Bôi MgSO4 hoặc Na2SO4 vào niêm mạc miệng.
Để thải trừ chất chứa ra khỏi dạ cỏ, có thể dùng một trong các loại thuốc sau:
– Magie sulfat hoặc natri sulfat. Liều lượng: Trâu, bò: 300 – 500 g, dê, cừu: 100 – 200 g. Cho uống ngày một lần duy nhất vào ngày đầu tiên điều trị.
– Hoặc dung dung dịch Magie sulfat 20% tiêm với liều 1ml/10kg thể trọng
Để ức chế sự lên men sinh hơi của vi sinh vật trong dạ cỏ, dùng:
– Cho uống dung dịch rượu tỏi: tỏi 3 – 4 củ giã nhỏ + 100ml rượu + 1lít nước sạch.
– Cho uống dung dịch dấm ăn: 500ml dấm + 1lít nước sạch. Hoặc dung chanh, khế chua vắt lấy nước cho bò uống
Để phục hồi và tăng cường nhu động dạ cỏ, chúng ta có thể dùng một trong các loại thuốc sau:
– Schychnin B1 hoặc schychnin sulfat 0,1% với liều: Trâu, bò: 20 – 30 ml, dê cừu: 5 – 10 ml. Tiêm bắp hoặc tiêm dưới da 2 – 3 lần, ngày tiêm 1 lần.
Chú ý: Không dùng Schychnin cho gia súc đang mang thai vì dễ gây xảy thai.
Thông tin tham khảo: Tạp chí chăn nuôi