Có sự thay đổi trong cách xưng hô của hai nhân vật do vị thế của hai nhân vật có sự thay đổi, cách xưng hô cũng có sự thay đổi theo.
II. Luyện tập
Câu 1 [trang 39 sgk Văn 9 Tập 1]:
- Người học viên Châu Âu sử dụng nhầm từ ngữ xưng hô: "Chúng ta" phải thay bằng "Tôi - chúng tôi".
- Nguyên nhân:
+ Do chưa phân biệt được từ xưng hô.
+ Do ảnh hưởng thói quen sử dụng ngôn ngữ Châu Âu.
Câu 2 [trang 40 sgk Văn 9 Tập 1]:
Trong các văn bản khoa học, nhiều khi tác giả của văn bản chỉ là một người nhưng vẫn xưng chúng tôi chứ không xưng tôi vì:
- Để thể hiện tính khách quan của luận điểm.
- Thể hiện sự khiêm tốn của người viết.
Câu 3 [trang 40 sgk Văn 9 Tập 1]:
- Cậu bé xưng hô với mẹbằng từ chỉ quan hệ gia đình: mẹ
- Xưng hô với sứ giả dùng: ta
- ông. → cách xưng hô thể hiện cậu là một đứa bé khác thường.
→ Đối với bà mẹ, Gióng vẫn chỉ là một đứa trẻ nhưng đối với quốc gia, đất nước ông sẽ làm nên những chuyện lớn lao, phi thường.
Câu 4 [trang 40 sgk Văn 9 Tập 1]:
Địa vị của người học trò cũ đã thay đổi nhưng khi gặp lại thầy giáo đã dạy mình thuở bé, trong khi người thầy xưng hô là ngài, nhân vật danh tướng vẫn gọi thầy xưng con. Điều đó thể hiện sự tôn trọng, biết ơn đối với người thây giáo cũ.
Câu 5 [trang 40 sgk Văn 9 Tập 1]:
- Trước năm 1945, đất nước ta còn là đất nước thực dân nửa phong kiến, nhà vua người đứng đầu nhà nước xưng hô với dân chúng rất uy nghi, cách biệt: vua - trẫm.
- Cách xưng hô của Bác: tôi
- đồng bào vừa hể hiện mới mẻ đồng thời tạo cảm giác gần gũi, thân thiết đối với người nghe.
Câu 6 [trang 41 sgk Văn 9 Tập 1]:
Cách xưng hô trong đoạn trích trên được chị Dậu dùng với tên cai lệ. Tuy nhiên cách xưng hô có sự thay đổi.
Trong các văn bản khoa học, nhiều khi tác giả của văn bản chỉ là một người nhưng vẫn xưng chúng tôi chứ không xưng tôi. Giải thích vì sao?
- Việc dùng chúng tôi thay cho tôi trong các văn bản khoa học nhằm tăng thêm tính khách quan cho những luận điểm khoa học trong văn bản.
- Thể hiện sự khiêm tốn của tác giả.
Câu 3 Trang 40 SGK Ngữ Văn 9 - Tập 1
Đọc đoạn trích trong Thánh Gióng. Phân tích từ xưng hô mà cậu bé dùng để nói với mẹ mình và nói với sứ giả. Cách xưng hô như vậy nhằm thể hiện điều gì?
- Đứa bé gọi mẹ của mình theo cách gọi thông thường.
- Nhưng xưng hô với sứ giả thì sử dụng những từ ta - ông. Cách xưng hô như vậy cho thấy Thánh Gióng là một đứa bé khác thường.
- Mặt khác, điều đó báo trước, đối với người mẹ, Gióng chỉ là một đứa trẻ, nhưng đối với quốc gia, xã hội, Gióng sẽ là một người anh hùng.
Câu 4 Trang 40 SGK Ngữ Văn 9 - Tập 1
Phân tích cách dùng từ xưng hô và thái độ của người nói trong câu chuyện Chuyện kể, một danh tướng có lần đi ngang qua trường học cũ của mình, liền ghé vào thăm. Ông gặp lại người thầy từng dạy mình hồi nhỏ và kính cẩn thưa: - Thưa thầy, thầy còn nhớ con không? Con là… Người thầy giáo già hoảng hốt: - Thưa ngài, ngài là… - Thưa thầy, với thầy, con vẫn là đứa học trò cũ. Con có được những thành công hôm nay là nhờ sự giáo dục của thầy ngày nào…
- Vị tướng gọi thầy cũ của mình là thầy và xưng là em.
- Cách xưng hô đó thể hiện thái độ kính cẩn và lòng biết ơn của vị tướng đốì với thầy giáo của mình.
Câu 5 Trang 40 SGK Ngữ Văn 9 - Tập 1
Đọc đoạn trích từ Những năm tháng không thể nào quên [Võ Nguyên Giáp kể]. Phân tích tác động của việc dùng từ xưng hô trong câu nói của Bác. [Chú ý so sánh: Trước năm 1945, người đứng đầu nhà nước có xưng hô với người dân của mình như vậy không?]
Bác xưng là tôi và gọi dân chúng là đồng bào tạo cho người nghe cảm giác gần gũi, thân thiết với người nói, đánh dấu một bước ngoặt trong quan hệ giữa lãnh tụ và nhân dân trong một đất nước dân chủ.
Câu 6 Trang 41 SGK Ngữ Văn 9 - Tập 1
Đọc đoạn trích Tức nước vỡ bờ, chú ý những từ ngữ in đậm.
Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của người hút nhiều xái cũ:
- Thằng kia! Ông tưởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? Nộp tiền sưu! Mau!
Hoảng quá, anh Dậu vội để bát cháo xuống phản và lăn đùng ra đó, không nói được câu gì. Người nhà lí trưởng cười một cách mỉa mai:
- Anh ta lại sắp phải gió như đêm qua đấy!
Rồi hắn chỉ luôn vào mặt chị Dậu:
- Chị khất tiền sưu đến chiều mai phải không? Đấy! Chị hãy nói với ông cai, để ông ấy ra đình kêu với con cho! Chứ ông lí tôi thì không cso quyền dám cho chị khất thêm một giờ nào nữa.
Chị Dậu run run:
- Nhà cháu đã túng lại phải đóng cả suất sưu của chú nó nữa, nên mới lôi thôi như thế. Chứ cháu có dám bỏ bễ tiền sưu của nhà nước đâu? Hai ông làm phúc nói với ông lí cho cháu khất...
Cai lệ không để cho chị được nói hết câu, trợn ngược hai mắt, hắn quát:
- Mày định nói cho cha mày nghe đấy à? Sưu của nhà nước mà dám mở mồm xin khất?
Chị Dậu vẫn thiết tha:
- Khốn nạn! Nhà cháu đã không có, dẫu ông có chửi mắng cũng đến thế thôi. Xin ông trông lại!
Cai lệ giọng vẫn hầm hè:
- Nếu không có tiền nộp sưu cho ông bây giờ, thì ông sẽ dỡ cả nhà mày đi, chửi mắng thôi à!
Rồi hắn quay ra bảo anh người nhà lí trưởng:
- Không hơi đâu mà nói với nó, trói cổ thằng chồng nó lại, điệu ra đình kia!
Người nhà lí trưởng hình như không dám hành hạ một người ốm nặng, sợ hoặc xảy ra sự gì, hắn cứ lóng ngóng, ngơ ngác, muốn nói mà không dám nói. Đùng đùng, cai lệ giật phắ cái thừng trong tay anh này và chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu.
Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn:
- Cháu van ông, nhà cháu vừa mới tỉnh được một lúc, ông tha cho!
- Tha này! Tha này!
Vừa nói hắn vừa bịch luôn vào ngực chị Dậu mấy bịch rồi lại sấn đến để trói anh Dậu.
Hình như tức quá không thể chịu được nữa, chị Dậu liều mạng cự lại:
- Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ!
Cai lệ tát vào mặt chị một cái đánh bốp, rồi cứ nhảy vào cạnh anh Dậu.
Chị Dậu nghiến hai hàm răng:
- Mày trói chồng bà đi, bà cho mày xem!
[Ngô Tất Tố, Tắt đèn]
Các từ ngữ xưng hô trong đoạn trích trên được ai dùng và dùng với ai? Phân tích vị thế xã hội, thái độ, tính cách của từng nhân vật qua cách xưng hô của họ. Nhận xét sự thay dổi cách xưng hô của chị Dậu và giải thích lí do của sự thay đổi đó.