Phì đại tiền liệt tuyến [BHP – Benign prostatic hyperplasia] có các tên gọi khác như u xơ tiền liệt tuyến, tăng sản lành tính tuyến tiền liệt, phì đại tuyến tiền liệt lành tính, phì đại nhiếp tuyến.
Tiền liệt tuyến là một tuyến nhỏ kích thước khoảng 10-20 gr chỉ có ở nam giới, nằm sát dưới cơ bàng quang bao quanh lấy đoạn niệu đạo chỗ nối với cổ bàng quang. Tiền liệt tuyến có chức năng chính là sản xuất ra chất dịch giúp cho quá trình sinh sản của nam giới, ngoài ra tiền liệt tuyến còn giữ độc tố, vi khuẩn, hóa chất không để đi vào đường tiết niệu.
Phì đại tiền liệt tuyến là sự gia tăng kích thước của tuyến tiền liệt ở độ tuổi trung niên và già, chèn ép vào niệu đạo và bàng quang gây ra rối loạn tiểu tiện như: tiểu khó, bí tiểu, tiểu nhiều lần, tiểu gấp, tiểu ngập ngừng, tiểu không hết bãi và các biến chứng như nhiễm trùng tiết niệu, suy giảm chức năng thận,… ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
Phì đại tiền liệt tuyến bắt đầu xuất hiện ở độ tuổi 30 tuy nhiên sau độ tuổi 50 mới xuất hiện các triệu chứng của bệnh. Một số ít xuất hiện ở người trẻ tuổi. Bệnh ngày càng gia tăng theo độ tuổi, hơn 50% nam giới trên 50 tuổi mắc bệnh này.
Phì đại tiền liệt tuyến là bệnh lành tính có thể chữa khỏi hoàn toàn không dẫn đến ung thư tiền liệt tuyến. Tuy nhiên ung thư tiền liệt tuyến có thể phát hiện đồng thời cùng với phì đại tiền liệt tuyến.
Nguyên nhân gây bệnh chưa thực sự rõ ràng. Theo một số nghiên cứu chỉ ra rằng do về già chức năng sinh dục yếu dần đi mất cân bằng hormone sinh dục: giảm testosterol và tăng estrogen gây phì đại tiền liệt tuyến.
- Tiểu nhiều lần trong ngày nhất là về ban đêm gây mất ngủ, đột ngột buồn đi tiểu, không nhịn được tiểu quá vài phút.
- Tiểu khó, phải rặn mới đi tiểu được, tiểu ngắt quãng, tia tiểu yếu, đái xong vẫn còn vải giọt nước tiểu rỉ ra làm ướt quần.
- Tiểu xong không thoải mái vẫn còn cảm giác tiểu chưa hết.
- Khoảng cách giữa 2 lần đi tiểu ngắn lại.
- Bí đái: đột ngột không đi tiểu được mặc dù đã rặn hết sức gây căng tức vùng bụng dưới rất khó chịu phải nhập viện ngay.
Các triệu chứng phì đại tiền liệt tuyến như trên xuất hiện từ từ tăng dần có thể không tỉ lệ thuận với kích thước khối u, một số trường hợp triệu chứng kín đáo tuy nhiên kích thước khối u đã lớn vì vậy cần được khám phát hiện sớm
- Nam giới trên 50 tuổi
- Gia đình có người mắc phì đại tiền liệt tuyến
- Béo phì, ít luyện tập thể dục thể thao
- Chủng tộc: người da trắng và da đen có nguy cơ cao hơn
- Lối sống lạm dụng rượu bia, hút thuốc lá chất kích thích, uống ít nước, ăn nhiều chất béo.
- Rối loạn chức năng cương dương
- Mắc các bệnh như đái tháo đường, bệnh tim, sử dụng thuốc chẹn beta
- Một số yếu tố khác: môi trường làm việc ô nhiễm, thường xuyên stress, từng mắc bệnh về đường tiết niệu,…
Nam giới từ 50 tuổi trở lên có triệu chứng về rối loạn tiểu tiện cần được khám đúng chuyên khoa và điều trị kịp thời.
- Thăm dò trực tràng: phát hiện khi tiền liệt tuyến to đáng kể, ước lượng kích thước tương đối của khối u
- Siêu âm: Đánh giá kích thước, khối lượng tiền liệt tuyến.
- Xét nghiệm PSA là chất chỉ thị ung thư. bình thường PSA nhỏ hơn 4ng/ml. Nếu PSA trên 10ng/ml thì khả năng bị ung thư hơn là u xơ
- Các xét nghiệm khác: Công thức máu, xét nghiệm nước tiểu nếu nghi ngờ có nhiễm khuẩn, sinh thiết nếu nghi ngờ ung thư.
Điều trị nội khoa
Có thể điều trị phì đại tiền liệt tuyến bằng các thuốc: các nhóm thuốc này có tác dụng cải thiệu triệu chứng, chưa có thuốc nào được chứng minh làm nhỏ kích thước khối u.
Điều trị ngoại khoa
Phương pháp điều trị chủ yếu, điều trị nội khoa thất bại hoặc u gây biến chứng bao gồm: phẫu thuật mổ bóc u phì đại tiền liệt tuyến, cắt đốt nội soi qua niệu đạo. Ngoài ra còn có các phương pháp như: làm bốc hơi nước, mổ bằng laser, liệu pháp nhiệt vi sóng, tiêm ethanol.
Kích thước tuyến tiền liệt là một trong những yếu tố giúp chẩn đoán sức khỏe nam giới, bên cạnh các chỉ số xét nghiệm khác.
Bác sĩ Chuyên khoa I Phan Huỳnh Tiến Đạt, Trung tâm Tiết niệu Thận học, Bệnh viện đa khoa Tâm Anh TP.HCM, cho biết, tuyến tiền liệt là một phần của cơ quan sinh dục nam, giữ nhiều chức năng nhưng quan trọng nhất là hỗ trợ tạo ra tinh dịch, sản xuất hormone và điều chỉnh lưu lượng nước tiểu.
Có thể nói, tuyến tiền liệt là cơ quan duy nhất trong cơ thể vẫn còn tiếp tục phát triển khi nam giới già đi. Tuyến tiền liệt của nam giới trưởng thành khỏe mạnh có kích thước bằng quả óc chó, tương đương 20 gam. Khi bước qua tuổi 45-50, kích thước có chiều hướng tăng dần lên 30 gam.
Mức độ phát triển của tuyến tiền liệt ở mỗi người không giống nhau. Đôi khi, tuyến tiền liệt có thể tăng gấp 3 lần kích thước tiêu chuẩn và hầu hết đều thuộc nhóm nam giới lớn tuổi. Với các trường hợp tuyến tiền liệt nặng tới 100 - 200 gram và đó là bất thường. Hầu hết là có liên quan đến bệnh đường tiết niệu như tăng sinh lành tính tuyến tiền liệt, viêm tuyến tiền liệt, ung thư tuyến tiền liệt...
Tuyến tiền liệt được hình thành từ tuần thứ 7 của thai kỳ, có cấu tạo gồm 30% mô sợi collagen và 70% mô tuyến. Nhờ đó, tuyến tiền liệt có thể co bóp dễ dàng và hỗ trợ xuất tinh. Do đặc điểm giải phẫu học nằm sâu trong xương chậu nên nam giới khó nhận biết sự thay đổi kích thước tuyến tiền liệt trừ khi được thăm khám hoặc gặp các vấn đề về đường tiết niệu gây ảnh hưởng đến dòng chảy của nước tiểu.
Tuy vậy, bác sĩ Tiến Đạt khuyên quý ông không nên căng thẳng khi kích thước tuyến tiền liệt tăng, bởi riêng kích thước chưa đủ nói lên tình hình sức khỏe của nam giới. Để chẩn đoán các bệnh lý phức tạp khác, bác sĩ còn cần phải dựa vào nhiều chỉ số khác. Ngoài siêu âm qua ngả trực tràng, chụp cộng hưởng từ [MRI] để khảo sát hình thái học, bác sĩ còn có thể đánh giá trên thang điểm Gleason. Thang điểm này dựa trên 5 độ mô học của hình thể tuyến cộng với 2 độ mô học chiếm tỷ lệ cao nhất. Điểm số càng cao, độ ác tính càng lớn. Bác sĩ cũng chỉ số dựa vào kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt [PSA] để xác định nguy cơ ung thư. Khi chỉ số PSA bất thường, thăm khám bằng tay qua ngả trực tràng [DRE] cho kết quả nghi ngờ, bác sĩ sẽ chỉ định sinh thiết tuyến tiền liệt để khẳng định chẩn đoán.
Bác sĩ Tiến Đạt trong một ca phẫu thuật tuyến tiền liệt. Ảnh: Bệnh viện cung cấp
Do đó, ngoài quan tâm đến kích thước tuyến tiền liệt, nam giới nên chú ý đến những biểu hiện bất thường của đường tiết niệu. Cụ thể như: thường xuyên mắc tiểu, tiểu gấp, tiểu khó, tiểu yếu... Với trường hợp nghiêm trọng như bí tiểu, nam giới nên đi khám ngay. Đặc biệt chú ý các biểu hiện: đau sau khi tiểu hoặc xuất tinh, đau dương vật hoặc vùng giữa bìu và hậu môn, nặng bụng, tiểu máu, nước tiểu có mùi bất thường, ớn lạnh, đau mỏi cơ, sốt...
Để đảm bảo sức khỏe, chức năng tình dục và khả năng sinh sản, nam giới được khuyến khích khám tuyến tiền liệt định kỳ hàng năm khi bước vào tuổi 50. Những người thuộc nhóm nguy cơ cao như trực hệ về phía nam như ông nội, ông ngoại, cha, anh em ruột... có người bị ung thư tuyến tiền liệt, người da đen nên tầm soát sớm hơn, từ 45 tuổi.
Tuyến tiền liệt to bất thường tiềm ẩn các bệnh lý đường tiết niệu. Ảnh: Shutterstock
Bác sĩ Tiến Đạt cho hay, không có biện pháp nào có thể giúp trì hoãn việc tăng kích thước tuyến tiền liệt. Bởi đây là quá trình phát triển tự nhiên của cơ thể, khi nồng độ hormone trong cơ thể giảm đi do yếu tố tuổi tác.
Tuy nhiên, việc duy trì lối sống lành mạnh được đánh giá là có lợi cho việc kiểm soát sức khỏe của tuyến tiền liệt. Nam giới nên hạn chế rượu bia và nước có gas, tránh các chất làm ngọt nhân tạo, tập thể dục thường xuyên và uống ít nước vào buổi tối. Bác sĩ có thể kê thuốc làm giảm kích thước tuyến tiền liệt và nếu tình trạng không chuyển biến tích cực có thể phẫu thuật khi người bệnh có triệu chứng từ trung bình cho đến nặng, bác sĩ Tiến Đạt chia sẻ thêm.
Tuyến tiền liệt bị phì đại do đầu?
Do rối loạn nội tiết tố sinh dục nam; do lối sống như: uống ít nước, ăn nhiều chất béo, sử dụng nhiều chất kích thích [thuốc lá, cà phê...]. Ngoài ra, những người sống trong môi trường ô nhiễm, người mắc bệnh đường tiết niệu [viêm bàng quang], đái tháo đường , tiền sử gia đình có người bị phì đại tuyến tiền liệt...
Ăn gì để tốt cho tuyến tiền liệt?
2.1 Thực phẩm tốt cho tuyến tiền liệt là vừng. ... .
2.3 Bông cải xanh. ... .
2.4 Quả mọng cũng là thực phẩm tốt cho tuyến tiền liệt. ... .
2.5 Cà rốt. ... .
2.6 Giá đỗ - Thực phẩm tốt cho tuyến tiền liệt. ... .
2.7 Nước lựu. ... .
2.8 Cá hồi. ... .
2.9 Đậu xanh..
Khi nào cần phẫu thuật tuyến tiền liệt?
Thông thường, phương pháp mổ được chỉ định khi u phì đại tuyến tiền liệt gây biến chứng như: Bí đái cấp tính; bí đái mãn tính; suy thận do nhiễm trùng ngược dòng; nhiễm khuẩn tiết niệu; đái máu; đái đục; túi thừa bàng quang; sỏi bàng quang, ung thư hóa…
Tuyến tiền liệt là gì?
Ở nam giới, tuyến tiền liệt là tuyến nằm phía dưới bàng quang, phía trước trực tràng và bao quanh niệu đạo [ống dẫn nước tiểu và tinh dịch thoát ra ngoài].