Tỳ vị là gì? Biểu hiện tỳ vị hư hàn và cách chăm sóc bồi bổ tỳ vị. Người xưa thường nói “người sống dựa vào khá thở”, nhưng mọi người ko biết rằng thật ra chữ “khí’ ở đây lại xuất phát từ tỳ vị.
Tỳ vị là gì?
Vị được sách cổ diễn đạt là một cơ quan rỗng, trên tiếp với thực quản, dưới thông với tiểu trường. Thức ăn từ mồm qua thực quản rồi vào vị, được vị làm chín nhừ, vì vậy vị là loại kho to, loại “ bể chứa món ăn ” .
Tỳ là một cơ quan đặc nằm bên trái của vị sở hữu công dụng thu nhận và luân chuyển chất dinh dưỡng, Đông y gọi là sở hữu công suất vận hóa. Vận – tức là chuyển vận, vận tải ; hoá – tức là tiêu hoá thu nhận. Tỳ và vị hợp tác với nhau để triển khai xong tính năng tiêu hóa, thu nhận thức ăn và chuyển vận chất dinh dưỡng .
Với thể hiểu chúng chỉ là 2 loại tên sử dụng để chỉ 2 hệ thống cấu trúc – chức năng của thân thể trong mối liên hệ hữu cơ với những hệ thống khác. Từ đó sở hữu thể thấy chức năng của từng bộ máy phẫu thuật như hô hấp, tiêu hóa, tuần hoàn… ko lệ thuộc duy nhất vào một tạng tượng nào, trái lại chức năng của tất cả những tạng tượng đều góp phần thực hiện chức năng của những bộ máy trên.
Ví dụ : công dụng tiêu hóa của cỗ máy tiêu hóa cần phải sở hữu vị để thu nạp làm ngấu nhừ thức ăn, sở hữu tỳ dễ thu nhận, chuyển vận, sở hữu đại trường để truyền tống chất cặn bã, sở hữu tâm để cung ứng nhiệt, sở hữu thận để dự trữ … Tương tự, body toàn thân chứ ko phải từng tạng tượng cùng phối hợp thống nhất triển khai những tính năng của cỗ máy phẫu thuật học .
Tỳ vị sinh khí
Sách y cổ “ Hoàng đế nội kinh ” sở hữu ghi chép : “ Khí của người thường nằm ở “ vị ”, “ vị ” là nơi sinh ra khí ở người thường. Người ko sở hữu vị khí thì gọi là nghịch, mà nghịch thì sẽ chết. ” Thông thường những người sở hữu tỳ vị ko khỏe thì hoàn toàn sở hữu thể nhìn thấy được từ bộc lộ bên ngoài. Với thể liên tục gặp được những người bệnh như thế này ở bệnh viện : Sắc mặt trắng bệch, môi tái, sở hữu người rất gầy như thể gió thổi là sẽ ngã ngay, sở hữu người lại rất mập, trông khung hình to to, nhưng lại ko tráng kiện chút nào. Còn sở hữu người nói chuyện sở hữu tiếng mà ko sở hữu sức, niềm tin ko tỉnh táo, còn trẻ chưa già mà đã sớm suy yếu .
Vậy làm thế nào để biết tỳ vị của bạn sở hữu khỏe hay ko ? 4 phòng ban khung hình dưới đây sẽ cho bạn biết :
Môi
Những người sở hữu tỳ vị yếu, môi thường tái, ko sở hữu màu hồng, rất khô, dễ bị lột da, nứt môi. Những triệu chứng như mồm hôi, nướu sưng đau phần to sở hữu tương quan tới năng lực tiêu hóa kém của tỳ vị. Ngoài ra, chảy nước miếng lúc ngủ cũng là một biểu lộ của việc thiếu tỳ khí .
Mũi
Khô mũi, khứu giác kém nhạy, chảy nước mũi, chảy máu mũi phần to đều là do tỳ vị yếu gây ra. Những người bị đỏ mũi đa phần là do vị bị nhiệt, đầu mũi đau cũng cho thấy tính năng tỳ vị ko ổn .
Mắt
Tỳ vị yếu dễ bị thiếu máu, từ đó tác động tác động tới gan, gan biểu lộ ở mắt, do đó mắt dễ bị mỏi, nhìn ko rõ. Ngoài ra, tỳ và việc hấp thụ của khung hình sở hữu quan hệ mật thiết, nếu mắt tiếp tục bị đỏ, mặt bị sưng cũng hoàn toàn sở hữu thể là do yếu tố ở tỳ .
Tai
Tỳ vị yếu sẽ dẫn tới thận khí ko đủ, thường sẽ biểu lộ ở triệu chứng ù tai hay thậm chí còn là điếc. Ngoài ra, sở hữu nhiều người tỳ vị ko khỏe do quá căng thẳng mỏi mệt hay tâm trạng ko tốt gây nên. Đặc trưng là vào mùa xuân, gan hỏa tăng cao làm cho tất cả chúng ta dễ tức giận. Những người sở hữu tỳ vị yếu sẽ thường cảm thấy ko sở hữu sức, thủ công lạnh sở hữu lúc sẽ bị đau bụng vào mùa xuân .
7 cách chăm sóc tỳ vị
Ăn lá tần so bì để làm ấm tỳ vị
Những người tỳ vị bị lạnh và yếu hoàn toàn sở hữu thể ăn lá tần so bì. Theo “ Bản thảo cương mục ” ghi chép, tần so bì hoàn toàn sở hữu thể chữa hàn, làm tiêu những chất tích tụ, thông tam tiêu, làm ấm tỳ vị, sở hữu lợi so với tỳ vị yếu và lạnh .
Lá tần so bì hoàn toàn sở hữu thể làm rau trộn, đun lấy nước, xào, rán, gói bánh chẻo. Đơn thuần nhất là làm rau trộn, trước lúc ăn nên trụng qua nước 1 lần để làm mất mùi, sau đó cho thêm muối, nước tương, dấm, tỏi, gừng, hành, tiêu, trộn đều và bày ra đĩa .
Chăm sóc tỳ vị bằng việc ấn huyệt Công Tôn
Huyệt Công Tôn là một trong những huyệt sở hữu liên quan tới tỳ ở chân, huyệt này nằm ở cạnh bên của bàn chân, khoảng 5 cm phía sau mắt cá, ấn mạnh vào xương ngón chân sau mắt cá, nếu cảm thấy đau hoặc tức thì tức là đã tìm đúng vị trí. Huyệt này sở hữu hiệu quả rất tốt với những vấn đề sở hữu liên quan tới tỳ vị.
Xem thêm: Lếu Lều là gì, Đỏ mặt với ý nghĩa bản dịch của “người to” !
Huyệt Côn Tôn hoàn toàn sở hữu thể ức chế axit trong dạ dày, nếu bị nôn ra nước chua thì hãy nhanh gọn xoa huyệt Công Tôn một lúc sẽ đỡ. Huyệt Công Tôn hoàn toàn sở hữu thể tăng nhu động của ruột non, tăng cười năng lực tiêu hóa, sau lúc ăn xong mà khó tiêu cũng hãy xoa huyệt này thì sẽ nhanh gọn tiêu. Huyệt Công Tôn là “ thuốc chữa tỳ vị ” trên chính khung hình, là cách coi sóc tỳ vị rất tốt .
Ăn hoài sơn [củ mài] bổ tỳ vị
Hoài sơn là một thứ rất tốt, vừa hoàn toàn sở hữu thể coi sóc sức khỏe thể chất lại vừa sở hữu công dụng làm đẹp. Nhưng tốt nhất là nên sắm thân hoài sơn, sở hữu nhiều gai và cứng, hoàn toàn sở hữu thể hấp hoặc xào hay nấu cháo, rất sở hữu hiệu suất cao bổ tỳ vị .
Hoài sơn khác với những thực phẩm tẩm bổ khác ở chỗ nó bổ mà ko ngán, những thực phẩm khác bổ âm nhiều sẽ gây ẩm và sinh nhiệt. Nó ko nóng, ko khô, đặc trưng quan yếu là sở hữu tính năng rất tốt trong việc bồi bổ ngũ tạng yếu. Do đó, hoài sơn thường được sử dụng để chữa những triệu chứng như tỳ vị yếu, stress, chán ăn v.v.
Ăn cơm rượu lúc tỳ vị ko khỏe
Những người tỳ vị bị yếu nên ăn một tẹo ít canh cơm rượu trứng gà, tốt nhất nên nấu cùng vài quả táo tàu. Ăn một chén lúc còn ấm, sở hữu công dụng làm dịu tỳ vị, vị ngọt cũng sẽ tạo xúc cảm thèm ăn .
Bạn hoàn toàn sở hữu thể tự làm cơm rượu lúc thời tiết đang trở lạnh. Nấu chín gạo nếp, hòa men rượu với nồng độ vừa phải vào nước ấm ; tạo một lỗ nhỏ ở giữa phần gạo nếp đã chín và đổ dung dịch men rượu vào, hai ngày sau, cơm rượu sở hữu vị ngọt là hoàn toàn sở hữu thể sử dụng được .
Bắp xào hạt thông giúp bổ tỳ, thèm ăn
Thực phẩm tốt nhất vào mùa thu là bắp, bắp hoàn toàn sở hữu thể bổ tỳ thấm ẩm, điều hòa tạo xúc cảm thèm ăn, ăn vào mùa thu còn hoàn toàn sở hữu thể làm mất xúc cảm khô nóng. Ngoài ra, trong bắp sở hữu chứa chất béo ko no, vitamin, nhân tố vi lượng và nhiều axit amin v.v.
Bạn hoàn toàn sở hữu thể hấp rồi ăn, hoặc làm món bắp xào hạt thông. Trước tiên nướng hạt thông với lửa nhỏ, sau đó xào bắp và ớt chuông rồi nêm muối, đường. 3 phút sau cho hạt thông vào, xào lửa to là được. Màu sắc đẹp mắt, dinh dưỡng rộng rãi chủng loại .
Cháo củ từ, táo tàu bổ tỳ vị
Củ từ giúp bổ tỳ, sở hữu công dụng tương hỗ cho phổi, thận, sở hữu lợi cho việc tiêu hóa thu nhận của tỳ vị, là một trong những loại thực phẩm làm thuốc sở hữu tính năng bổ tỳ vị. Táo tàu ích khí, bổ tỳ vị, hoàn toàn sở hữu thể sử dụng để chữa tỳ yếu, ăn ít, sở hữu tính năng giúp thèm ăn, chữa tiêu chảy .
Tỳ vị yếu nên ăn trần so bì
Đối với những người sở hữu tỳ vị yếu, tốt nhất trong nhà bếp nên sở hữu trần so bì [vỏ quýt để lâu năm].
Xem thêm: Cơm chó là gì? Ý nghĩa thú vị của cụm từ ăn cơm chó? | Hidanz
Tục ngữ sở hữu câu “ một lạng trần so bì một lạng vàng ”, trần so bì là vị thuốc đông y thường sử dụng, sở hữu công dụng lưu thông khí huyết, điều hòa, tiêu chất nhầy v.v., thường được sử dụng để chữa những triệu chứng tỳ vị yếu .
Vì thế cho một lượng nhỏ trần so bì vào món ăn, vừa hoàn toàn sở hữu thể mượn mùi vị của trần so bì để làm mất mùi tanh của thịt, tăng mùi thơm của món ăn, giúp thèm ăn, lại vừa phát huy được hiệu quả điều hòa khí huyết, tạo mùi thoải mái và dễ chịu, trị ẩm tiêu nhầy, làm giảm tai hại của chất nhầy và chất béo so với tỳ vị .
Source: //hongvlogs.com
Category: Là gì
Cơ sở hậu thiên bát quái
Theo Y học cổ truyền phương Đông, Tạng Tỳ ứng với quẻ Khôn. Quẻ Khôn có tượng là đất. Vạn vật đều được đất nuôi dưỡng, do đó Tỳ cũng có chức năng nuôi dưỡng các tạng phủ, khí quan khác trong nhân thể.
Y học cố truyền Đông phương cho rằng phủ Vị ứng với quẻ Cấn và được giải thích như sau:
Quẻ Cấn là núi. Ta biết rằng đất thì bằng phẳng, núi thì cao sừng sững. Nhưng núi là do đất biến động mà thành. Có nghĩa là tạng Tỳ và phủ Vị có mối liên quan với nhau.
Quẻ Cấn là nơi vạn vật hoàn thành kết thúc mọi việc, như đóng lại bằng bức tường cao như núi, bảo vệ cho đất. Ý nói phủ Vị là nơi kết thúc, hoàn thành mọi vật. Do đó nếu Tỳ nuôi dưỡng vạn vật thì Vị là hoàn thành mọi vật. Tỳ Vị có cùng một chức năng.
Cũng theo cách giải thích trên thì núi là bức tường cao bảo vệ cho đất. Do đó, phủ Vị đóng vai trò che chở cho tạng Tỳ. Suy rộng ra là ngoại tà xâm nhập gây bệnh cho Tỳ trước hết phải qua phủ Vị.
Cơ sở nội kinh
Tỳ Vị được ví như một ông quan trông coi quản lý lương thực. Tất cả vị khí tinh ba của ngũ tạng đều từ đó mà có. Thiên Linh Lan bí điển luận viết: “Tỳ Vị giã, thương lẫm chi quan, ngũ vị xuất yên”. Thiên Ngũ vị, Linh khu nhấn mạnh thêm: “Lục phủ, ngũ Tạng giai bẩm khí vu Vị”.
Về mối quan hệ giữa Tỳ Vị, thiên Quyết luận, Tố vấn nói: “Tỳ chủ vi Vị, hành kỳ tân dịch”, và được Trình Hạnh Hiên giải thích là đồ ăn uống vào Vị nhờ Tỳ khí hấp dẫn giúp sức cho Vị làm việc, tinh hoa ở lại, cặn bã ra ngoài.
Chức năng tạng Tỳ:
Tạng Tỳ chịu ảnh hưởng của thấp Thổ từ trời và đất và có những biểu hiện ra ngoài ở bắp thịt, màu vàng, vị ngọt, sự tư lự hoặc khi bất thường thì biểu hiện bằng sự nôn ói hay ca hát. * Thiên Âm dương ứng tượng đại luận viết: “Kỳ tại thiên vi thấp, tại địa vi thổ, tại thể vi nhục, tại tạng vi Tỳ, tại sắc vi hoàng, tại thanh vi ca, tại biến đông vi uế, tại khiếu vi khẩu, tại vị vi cam, tại chí vi tư”.
Bản Thần thiên, Linh khu viết: “Tỳ tàng doanh, doanh giả thủy cốc, chi tinh khí giã”. Ý nói Tỳ tàng chứa doanh, mà doanh là tinh khí của thủy cốc hóa thành.
Tỳ sinh huyết. Tứ Thập Nhị nạn nêu: “Tỳ chủ của huyết”. Ý nói Tỳ bao bọc phần huyết dịch.
Thiên Âm dương ứng tượng đại luận, Tố vấn: “Tỳ chủ cơ nhục, tứ chi”. Ngũ Thắng Sinh thành thiên và Lục Tiết Tạng tượng luận, Tố vấn viết rằng: “Tỳ chi hợp nhục giã, kỳ vinh thần giã. Tỳ Vị kỳ ba tại thần tứ bạch”. Ý nói Tỳ Vị cùng với cơ nhục biểu lộ sự vinh nhuận tốt đẹp ra đôi môi.
Tuyên minh ngũ khí thiên, Tố vấn: “Ngũ tạng sở tàng, Tỳ tàng ý, Tỳ khai khiếu ra miệng. Tỳ khí thông ra miệng. Tỳ hòa ắt miệng sẽ nếm biết được ngũ vị”. Kim quỹ chân ngôn luận, Tố vấn và Mạch độ thiên, Linh khu cũng nói như vậy.
Tuyên minh ngũ khí, Tố vấn viết: “Ngũ tạng sở ố, Tỳ ố thấp”.
Vị là cái bể chứa và làm chín nhừ đồ ăn thức uống. Tính của Vị là phải chứa đựng, phải giáng xuống. Thiên Hải luận, Linh khu viết: “Vị thủy cốc chi hải, chủ hư thực, chủ nạp, chủ giáng”. Thức ăn vào vị, tinh khí quy vào can, khí dư thừa quy về Can, chất đục quy về Tâm, chất tinh dư thừa quy về mạch, mạch lưu hành theo kinh, kinh lưu hành về Phế, Phế là nơi hội tụ của trăm mạch… Kinh mạch biệt luận, Tố vấn viết: “Thực khí nhập Vị, tán tinh vu Can, dâm khí vu cân, trọc khí qui Tâm, dâm tinh vu mạch, mạch khí lưu kinh, kinh khí quy vu Phế, Phế triều bách mạch…”. Thức uống vào Vị, tinh khí quy về Tỳ, Tỳ tán tinh lên Phế.
Ý nói mọi đồ ăn thức uống sau khi qua giai đoạn tiêu hóa của Vị sẽ được Tỳ vận hành về các tạng phủ và kinh mạch. Thiên Ngọc bản, Linh khu nhấn mạnh: “Sự cung cấp tinh khí từ ăn uống lúc đầu phải qua giai đoạn chín nhừ của Vị”.
Nói tóm lại, qua các đoạn kinh văn nói trên cũng như dựa vào cơ sở Hậu thiên bát quái ta có 1 khái niệm về Tỳ Vị như sau:
Tỳ Vị có chức năng nuôi dưỡng làm trưởng thành các tạng phủ và cơ thể, do đó mà Tỳ được xem như là Hậu thiên khi so sánh với Thận là Tiên thiên [có chức năng sinh ra các tạng phủ và cơ thể]. Trong đó, Vị với hình dáng uốn khúc co duỗi, dài 2 xích 6 thốn, to 1 xích 5 thốn, có công năng là thu nạp đồ ăn thức uống và tiêu hóa chúng dưới sự điều hành của tạng Tỳ để rồi phân bố tinh khí về cho các tạng mà ở đây sự vận hóa tinh khí của thủy cốc phải theo hướng Vị chủ giáng, Tỳ chủ thăng. Còn riêng chức năng Tỳ, ngoài việc vận hóa thủy cốc, Tỳ còn tàng chức doanh [tinh khí của ngũ cốc] và bao bọc phần huyết dịch nên người sau còn xem Tỳ có chức năng sinh huyết và thống nhiếp huyết [giữ huyết chạy trong mạch].
Mối quan hệ giữa Tỳ Vị: Tỳ giúp Vị tiêu hóa thủy cốc và vận hóa tinh khí của thủy cốc đến các tạng. Do đó khi có những triệu chứng ăn vào đầy bụng khó tiêu hoặc thậm chí táo bón thì người xưa sẽ chữa ở Tỳ hoặc khi thương thực dẫn đến tiêu chảy phân sống thì lại Kiện Vị.
Mối quan hệ giữa Tỳ Thổ với Can Mộc đó là mối quan hệ tương khắc [Can Mộc khắc Tỳ Thổ]. Vì 1 lý do nào đó mà Can Mộc vượng lên hoặc Tỳ Thổ suy yếu thì sẽ sinh ra can Tỳ [Vị] bất hòa.
Mối quan hệ giữa Tỳ Thổ và Tâm Hỏa là mối quan hệ tương sinh [Tâm Hỏa sinh Tỳ Thổ], đồng thời Tỳ còn sinh huyết dịch. Do đó khi Tỳ Thổ hư người ta sẽ bổ vào tâm và vì Tâm chủ huyết, tàng thần nên khi bị huyết hư, hay quên, mất ngủ người ta lại bổ Tỳ.
Mối quan hệ giữa Tỳ Thổ và Phế Kim là mối quan hệ tương sinh [Tỳ Thổ sinh Phế Kim] do đó nêu Phế khí hư sinh đoản khí, thiểu khí người ta sẽ Kiện Tỳ, ích khí.
Mối quan hệ giữa Tỳ Thổ và Thận Thủy là mối quan hệ tương khắc [Tỳ Thổ khắc Thận Thủy]. Do đó khi Tỳ Thổ hư, thủy thấp sẽ đình đọng gây tiêu chảy, phù nề, bụng trướng. Cúng như Thiên Thủy nhiệt huyệt luận, Tố vấn có nói: “Thận là cửa ngõ của Vị, cửa ngõ không thông thì thức ăn nước uống vào sẽ đình đọng mà sinh thủy trướng. Do đó phải tả thận thủy. Ngoài ra, trong Thận còn có Thận hỏa cũng tương trợ cho Tỳ Thổ. Do đó khi có thủy thấp đình đọng ở Tỳ Thổ sinh chướng bụng, tiêu chảy, cổ trướng người ta sẽ ôn thận hỏa. Thận nói chung còn có 1 chức năng là tàng tinh, do đó khí tinh ở Thận bị vơi kém vì phòng dục quá độ hoặc lao lực, người ta sẽ kiện Tỳ để sinh tinh. Một trong những nhân tố gây bệnh cho người chính là đờm ẩm, người ta sẽ kiện Tỳ để hóa đờm”.
Sau cùng thì sự sung mãn tươi tốt của Tỳ Vị đều được biểu hiện ở sự tươi nhuận ở đôi môi, sự đầy đặn nở nang của bắp thịt, sự ngon miệng và khi tỳ vị có rối loạn thì biểu hiện là hay ca hát, nôn ọe và vì Tỳ tàng ý và vốn tính thấp. Do đó hễ lo nghĩ nhiều hoặc ẩm thấp sẽ làm tổn thương Tỳ. Ngoài ra thấp cũng hóa nhiệt và hàn cũng sinh thấp. Do đó Tỳ không chịu được những thứ khí hậu hàn, thấp, nhiệt cũng như những thức ăn uống nóng, lạnh và quá ngọt.
Hội chứng bệnh tỳ vị
Tỳ khí hư - Tỳ bất kiện vận
Nguyên nhân:
Do lo lắng.
Lao lực.
Ăn uống không điều độ.
Bệnh sinh:
Tỳ khí hư bất kiện vận là chỉ công năng vận hóa thủy cốc của Tỳ Vị suy giảm:
Không vận hành tân dịch cho Vị, gây đầy tức bụng, nôn mửa.
Không vận hóa thủy cốc thành tinh khí dẫn đến bắp thịt teo nhão, đoản khí, thiếu khí.
Không vận hóa thủy thấp gây tiêu lỏng, huyết trắng, tứ chi nặng nề.
Triệu chứng lâm sàng:
Mệt mỏi, mất ngon miệng, sợ lạnh, sắc mặt vàng tái.
Đau vùng thượng vị, đi tiêu nhiều lần trong ngày. Buồn nôn, nôn mửa. Ăn kém với đầy tức bụng, sôi ruột.
Huyết trắng, tay chân nặng nề, gầy rốc, phù thũng.
Hô hấp ngắn, nói yếu.
Rêu trắng, lưỡi nhợt, bệu. Mạch trầm trì, vô lực, nhược.
Bệnh cảnh YHHĐ thường gặp:
Viêm gan mãn tồn tại hoặc tiến triển, sơ gan cổ trướng.
Viêm thận mãn.
Viêm dạ dày tá tràng mãn.
Các hội chứng kém hấp thu [spue tropical]. Tiêu chảy do tiểu đường. Thiếu men lactace.
Pháp trị:
Kiện Tỳ lợi thấp.
Phương dược:
Tứ quân tử thang gia Trư linh, Trạch tả.
Phân tách bài thuốc: [Pháp Bổ]
| Vị thuốc | Dược lý YHCT | Vai trò của các vị thuốc |
| Nhân sâm | Ngọt, hơi đắng, ôn, vào Phế Tỳ. | Quân |
| Bạch linh | Ngọt, bình vào Tâm, Tỳ, Phế, Thận. | Thần |
| Bạch truật | Ngọt, đắng ấm vào Tỳ Vị. Kiện Tỳ, táo thấp, chỉ hãn, an thần. | Thần |
| Trư linh | Ngọt, đạm, bình, vào Thận, Bàng quang. Lợi tiểu, thẩm thấp, chỉ tả, bổ âm chỉ khát. | Tá |
| Trạch tả | Ngọt, mặn, lạnh, vào Thận, Bàng quang. Lợi thủy, thẩm thấp, tả tướng hỏa. | Tá |
| Cam thảo | Ngọt ôn. Vào 12 kinh. | Sứ |
Công thức huyệt sử dụng:
| Tên huyệt | Cơ sở lý luận | Tác dụng điều trị |
| Tỳ du | Du huyệt của Tỳ | Kiện Tỳ. |
| Thái bạch | Nguyên huyệt của Tỳ | |
| Phong long | Lạc huyệt của Vị. | |
| Đại đô | Huỳnh hỏa huyệt của Tỳ | Bổ Tỳ thổ theo ngũ du huyệt trên 2 đường kinh |
| Thiếu phủ | Huỳnh hỏa huyệt của Tâm | |
| Quan nguyên | Cửa của nguyên khí, nguyên dương. Bồi Thận cố bản, bổ khí hồi dương | Chữa chứng Thận dương suy. Cấp cứu chứng thoát của trúng phong |
| Khí hải | Bể của khí. Bổ huyệt này giúp ích được cho chân tạng vãn hồi được sinh khí, ôn hạ nguyên, chấn được Thận dương. | |
| Chương môn Túc tam lý | Kinh nghiệm phối hợp các huyệt bên [Châm cứu tư sinh kinh] trị đau bụng, ăn uống kém. | Chữa chứng đầy bụng, ăn uống kém tiêu. |
| Trung quản | Mộ huyệt của Vị | Chữa chứng đầy trướng bụng. |
Tỳ khí hư hạ hãm
Nguyên nhân:
Do lo lắng.
Lao lực.
Ăn uống không điều độ.
Bệnh sinh:
Tỳ khí chủ thăng. Trong bệnh cảnh này chức năng “thăng” của Tỳ bị rối loạn dẫn đến:
Thăng khí không còn dẫn đến khí trệ: tạng phủ sa dãn.
Thăng thanh không còn, thanh trọc lẫn lộn: tiêu chảy, tiêu phân sống.
Triệu chứng lâm sàng:
Mệt mỏi. Sắc mặt vàng úa. Tiêu chảy, tiêu nhiều lần trong ngày. Ăn kém, đầy bụng, phân lỏng.
Sa tử cung. Sa trực tràng.
Thích uống nước nóng, tay chân lạnh, huyết trắng trong lỏng.
Hô hấp ngắn, tiếng nói yếu.
Lưỡi bệu, rêu lưỡi trắng ướt, nhợt. Mạch trì, nhu vô lực, nhược.
Bệnh cảnh YHHĐ thường gặp:
Viêm loét dạ dày tá tràng mãn.
Viêm đại tràng mãn.
Sa sạ dày, sa sinh dục.
Pháp trị:
Kiện Tỳ thăng đề.
Phương dược:
Bổ trung ích khí.
Phân tích bài thuốc: [Pháp Bổ]
| Vị thuốc | Dược lý YHCT | Vai trò của các vị thuốc |
| Nhân sâm | Ngọt, hơi đắng, ôn, vào Phế Tỳ. | Quân |
| Huỳnh kỳ | Ngọt ấm, vào Tỳ Phế. Bổ khí, thăng dương khí của Tỳ, chỉ hãn, lợi thủy. | Thần |
| Trần bì | Cay, đắng, ôn vào Vị, Phế. Hành khí, hào Vị, chỉ nôn, hóa đờm, táo thấp | Thần |
| Sài hồ | Đắng hàn vào Can đởm, Tâm bào, Tam tiêu. Tả nhiệt, giải độc, thăng đề | Thần |
| Thăng ma | Cay, ngọt, hơi đắng, tính hàn vào Phế, Vị, Tỳ, Đại trường. | Thần |
| Bạch linh | Ngọt, bình vào Tâm, Tỳ, Phế, Thận. | Tá |
| Bạch truật | Ngọt, đắng ấm vào Tỳ Vị. | Tá |
Công thức huyệt sử dụng:
| Tên huyệt | Cơ sở lý luận | Tác dụng điều trị |
| Tỳ du | Du huyệt của Tỳ | Kiện Tỳ |
| Thái bạch | Nguyên huyệt của Tỳ | |
| Phong long | Lạc huyệt của Vị. | |
| Đại đô | Huỳnh hỏa huyệt của Tỳ | Bổ Tỳ thổ theo ngũ du huyệt trên 2 đường kinh |
| Thiếu phủ | Huỳnh hỏa huyệt của Tâm | |
| Quan nguyên | Cửa của nguyên khí, nguyên dương. Bồi Thận cố bản, bổ khí hồi dương | Chữa chứng Thận dương suy. Cấp cứu chứng thoát của trúng phong |
| Khí hải | Bể của khí. Bổ huyệt này giúp ích được cho chân tạng vãn hồi được sinh khí, ôn hạ nguyên, chấn được Thận dương | |
| Chương môn Túc tam lý | Kinh nghiệm phối hợp các huyệt bên [Châm cứu tư sinh kinh] trị đau bụng, ăn uống kém | Chữa chứng đầy bụng, ăn uống kém tiêu |
| Trung quản | Mộ huyệt của Vị | Chữa chứng đầy trướng bụng |
Tỳ khí hư bất thống nhiếp huyết
Nguyên nhân:
Do lo lắng.
Lao lực.
Ăn uống không điều độ.
Bệnh sinh:
Chức năng thống nhiếp huyết của Tỳ trong bệnh cảnh này bị suy giảm, do đó:
Chảy máu dưới da.
Rong kinh.
Nhục huyết, tiện huyết.
Triệu chứng lâm sàng:
Mệt mỏi, mất ngon miệng, khát nước. Sắc mặt nhợt, vàng.
Buồn nôn, ói máu, sẫm màu. Đi tiêu phân có máu, phân nhão.
Tiểu máu, rong kinh, tay chân lạnh, chảy máu mũi. Xuất huyết dưới da.
Lưỡi nhợt, mạch trầm.
Bệnh cảnh YHHĐ thường gặp:
Viêm đại tràng chảy máu.
Các rối loạn về đông máu.
Xơ gan.
Biểu hiện tiêu hóa của hội chứng tăng urê huyết.
Pháp trị:
Kiện Tỳ nhiếp huyết.
Phương dược:
Tứ quân tử + Trắc bá + Cỏ mực sao đen.
Phân tách bài thuốc: [Pháp Bổ]
| Vị thuốc | Dược lý YHCT | Vai trò của các vị thuốc |
| Nhân sâm | Ngọt, hơi đắng, ôn, vào Phế Tỳ. | Quân |
| Bạch linh | Ngọt, bình vào Tâm, Tỳ, Phế, Thận. | Thần |
| Bạch truật | Ngọt, đắng ấm vào Tỳ Vị. Kiện Tỳ, táo thấp, chỉ hãn, an thần | Thần |
| Cam thảo | Ngọt ôn. Vào 12 kinh. | Sứ |
| Trắc bá | Đắng, chát, hơi hàn. Vào kinh Phế, Can, Đại trường. Lương huyết, cầm máu, thanh huyết phận thấp nhiệt. | Tá |
| Cỏ mực | Ngọt, chua, mát. Vào kinh Can, Thận. Bổ Thận âm, chỉ huyết lỵ. | Tá |
Công thức huyệt sử dụng:
| Tên huyệt | Cơ sở lý luận | Tác dụng điều trị |
| Tỳ du | Du huyệt của Tỳ | Kiện Tỳ |
| Thái bạch | Nguyên huyệt của Tỳ | |
| Phong long | Lạc huyệt của Vị. | |
| Đại đô | Huỳnh hỏa huyệt của Tỳ | Bổ Tỳ thổ theo ngũ du huyệt trên 2 đường kinh |
| Thiếu phủ | Huỳnh hỏa huyệt của Tâm | |
| Quan nguyên | Cửa của nguyên khí, nguyên dương. Bồi Thận cố bản, bổ khí hồi dương | Chữa chứng Thận dương suy. Cấp cứu chứng thoát của trúng phong. |
| Khí hải | Bể của khí. Bổ huyệt này giúp ích được cho chân tạng vãn hồi được sinh khí, ôn hạ nguyên, chấn được Thận dương. | |
| Thái uyên | Hội của mạch | Tác dụng chỉ huyết |
Tỳ dương hư
Nguyên nhân:
Do lo lắng.
Lao lực.
Ăn uống không điều độ.
Do Thận dương hư
Bệnh sinh:
Bệnh cảnh bao gồm:
Công năng của Tỳ Vị suy giảm.
Kèm theo triệu chứng hàn [dương hư úy ngoại hàn]: sợ lạnh, tay chân lạnh, đau bụng, tiêu chảy khi gặp phải lạnh, giảm khi chườm nóng.
Triệu chứng lâm sàng:
Mệt mỏi, mất ngon miệng, sợ lạnh hoặc sợ gió.
Đau giảm với sức nóng, đau thượng vị khi gặp lạnh. Thích uống nước nóng, tay chân nặng, tay chân lạnh, hô hấp ngắn.
Bụng lạnh, phù thũng, lưỡi trắng nhợt, mạch hư hoãn.
Bệnh cảnh YHHĐ thường gặp:
Hội chứng kém hấp thu, hay tiêu chảy mãn do cắt dạ dày.
Viêm dạ dày mãn, viêm tụy mãn, thiếu men tiêu hóa ở ruột.
Sprue, Whipple.
Viêm thận mãn.
Pháp trị:
Ôn trung kiện Tỳ.
Phương dược:
Phụ tử lý trung thang [Chứng trị chẩn thằng].
Phân tích bài thuốc: [Pháp Bổ]
| Vị thuốc | Dược lý YHCT | Vai trò của các vị thuốc |
| Nhân sâm | Ngọt, hơi đắng, ôn, vào Phế Tỳ. | Quân |
| Phụ tử chế | Cay, ngọt đại nhiệt vào 12 kinh. | Thần |
| Bạch truật | Ngọt, đắng ấm vào Tỳ Vị. Kiện Tỳ, táo thấp, chỉ hãn, an thần | Thần |
| Can khương | Cay, ấm vào Tâm, Phế, Vị, Tỳ, Thận, Đại trường. | Thần |
| Cam thảo | Ngọt ôn. Vào 12 kinh. | Tá - Sứ |
Công thức huyệt sử dụng:
| Tên huyệt | Cơ sở lý luận | Tác dụng điều trị |
| Tỳ du | Du huyệt của Tỳ | Kiện Tỳ |
| Thái bạch | Nguyên huyệt của Tỳ | |
| Phong long | Lạc huyệt của Vị. | |
| Đại đô | Huỳnh hỏa huyệt của Tỳ | Bổ Tỳ thổ theo ngũ du huyệt trên 2 đường kinh |
| Thiếu phủ | Huỳnh hỏa huyệt của Tâm | |
| Quan nguyên | Cửa của nguyên khí, nguyên dương. Bồi Thận cố bản, bổ khí hồi dương. | Chữa chứng Thận dương suy. Cấp cứu chứng thoát của trúng phong |
| Khí hải | Bể của khí. Bổ huyệt này giúp ích được cho chân tạng vãn hồi được sinh khí, ôn hạ nguyên, chấn được Thận dương. | |
| Chương môn Túc tam lý | Kinh nghiệm phối hợp các huyệt bên [Châm cứu tư sinh kinh] trị đau bụng, ăn uống kém. | Chữa chứng đầy bụng, ăn uống kém tiêu |
| Trung quản | Mộ huyệt của Vị | Chữa chứng đầy trướng bụng |
Can tỳ vị bất hòa
Nguyên nhân:
Tình chí không thoải mái nên Can khí uất kết.
Tỳ thổ hư nên Can Mộc tương thừa.
Triệu chứng lâm sàng:
Bực dọc, bức rức.
Gắt gỏng, hay thở dài.
Đau hông sườn.
Đầy bụng, ợ chua, đau thượng vị.
Táo bón xen tiêu chảy.
Rêu vàng. Mạch huyền sác hữu lực.
Bệnh cảnh YHHĐ thường gặp:
Tiêu chảy do tâm lý.
Rối loạn vận động đường ruột.
Hội chứng ruột già kích ứng.
Pháp trị:
Sơ Can kiện Tỳ.
Phương dược:
Tiêu dao tán + Uất kim [Cục phương].
Phân tích bài thuốc: [Pháp Bổ]
| Vị thuốc | Dược lý YHCT | Vai trò của các vị thuốc |
| Sài hồ | Đắng hàn vào Can đởm, Tâm bào, Tam tiêu. Tả nhiệt, giải độc, thăng đề. | Quân |
| Bạch thược | Đắng, chát, chua vào Can, Tỳ, Phế. Nhuận gan, dưỡng huyết, liễm âm, lợi tiểu. | Thần |
| Uất kim | Cay, đắng, ôn vào Tỳ, Can. | Thần |
| Đương quy | Ngọt, cay, ấm vào Tâm, Can, Tỳ. | Thần |
| Bạch linh | Ngọt, bình vào Tâm, Tỳ, Phế, Thận. | Tá |
| Bạch truật | Ngọt, đắng ấm vào Tỳ Vị. Kiện Tỳ, táo thấp, chỉ hãn, an thần. | Tá |
| Cam thảo | Ngọt ôn. Vào 12 kinh. Bổ trung khí, hòa hoãn, hóa giải độc. | Tá - Sứ |
Công thức huyệt sử dụng:
| Tên huyệt | Cơ sở lý luận | Tác dụng điều trị |
| Trung quản Túc tam lý | Mộ huyệt của Vị. Kinh nghiệm người xưa phối hợp trung quản để kiện Vị | Chữa chứng đầy trướng bụng, đau bụng |
| Lãi câu | Lạc huyệt/Can | Tả Can khí thực |
| Hành gian | Huỳnh hỏa huyệt/Can | Bình can. |
| Thiếu phủ | Huỳnh hỏa huyệt/Tâm | |
| Thái xung | Du Thổ huyệt/Can | Thanh Can hỏa, giáng hỏa |
| Thần môn | Du Thổ huyệt/Tâm | |
| Nội quan | Giao hội huyệt của Tâm bào và Âm duy mạch → Đặc hiệu vùng ngực | Chữa chứng hồi hộp, đau ngực gây khó thở, ngăn ngực. |