Đã 86 năm [1936 - 2022] kể từ ngày học giả, nhà báo, nhà văn, dịch giả Nguyễn Văn Vĩnh đi vào cõi vĩnh hằng, song hậu thế vẫn luôn ghi nhớ ông chính là người Việt Nam đầu tiên dịch gần 30 tác phẩm văn học, triết học, khoa học, chính trị học của các tác giả lớn của Pháp và thế giới ra tiếng Việt. Trong đó, có tiểu thuyết nổi tiếng Les Misérables [Những người khốn khổ] của đại văn hào Victor Hugo [1802 - 1885].
Les Misérables - Đỉnh cao của văn học lãng mạn chủ nghĩa
Les Misérables, được xuất bản năm 1862, là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của Victor Hugo và cũng là một trong những đại diện đỉnh cao nhất của văn học lãng mạn chủ nghĩa. Chính Victor Hugo cũng đã viết cho người biên tập rằng: “Tôi có niềm tin rằng đây sẽ là một trong những tác phẩm đỉnh cao, nếu không nói là tác phẩm lớn nhất, trong sự nghiệp cầm bút của mình”.
Les Misérables là câu chuyện về xã hội nước Pháp trong khoảng hơn 20 năm đầu thế kỷ 19 kể từ thời điểm Napoléon I lên ngôi và vài thập niên sau đó. Nhân vật chính của tiểu thuyết là Jean Valjean, một cựu tù khổ sai tìm cách chuộc lại những lỗi lầm gây ra thời trai trẻ nhưng lại không thể thoát khỏi quá khứ của mình. Tiểu thuyết nổi tiếng này là tiếng nói nhân đạo sâu sắc trong bức tranh hiện thực mà tác giả dành cho những kiếp người cùng cực dưới đáy xã hội lúc bấy giờ. Độc giả sẽ trải qua những cung bậc cảm xúc khó quên: lúc bi ai, đồng cảm khi thấy cô bé Cosetter bị đối xử quá tệ hại, lúc vui sướng vỡ òa cho số phận của Cosette, của Jean Vanljean sau này hay phẫn nộ trước sự độc ác, thô bạo, toan tính và hám lợi mất nhân tính của gia đình Thénardier...
Les Misérables là tiểu thuyết mang tính hiện thực, sử thi, có tầm bao quát xã hội và cũng là bài ca về tình yêu. Không chỉ miêu tả thế giới của những con người nghèo khổ một cách chân thực, tác phẩm còn khắc họa sinh động những sự kiện lịch sử quan trọng của nước Pháp, lột tả những xung đột lớn lao bên trong tâm hồn con người, giữa cái Thiện và cái Ác, giữa sự tôn trọng luật pháp và tôn trọng đạo lý làm người... Tác phẩm thể hiện rõ nét những tư tưởng, quan điểm của Victor Hugo về sự phục thiện của con người sau những tội lỗi, về sự khao khát tự do, tinh thần dân chủ, mong ước về một cuộc sống công bằng xã hội.
Les Misérables được dịch ra tiếng Việt như thế nào?
Theo Văn thi sĩ tiền chiến của nhà thơ Nguyễn Vỹ [Nhà sách Khai trí, Sài Gòn], sự nghiệp lớn lao nhất của nhà báo, học giả, dịch giả Nguyễn Văn Vĩnh là dịch Truyện Kiều của Nguyễn Du ra Pháp văn [dịch và chú giải] và dịch tiểu thuyết Les Misérables của Victor Hugo ra Việt văn. Ảnh hưởng và uy tín của Nguyễn Văn Vĩnh mạnh mẽ nhất trong giới trí thức Việt và Pháp thời bấy giờ là nhờ hai bộ sách dịch này.
Nguyễn Văn Vĩnh dịch Les Misérables rất công phu. Ông hãnh diện với công trình này nhiều hơn với bản dịch truyện Kiều. Ông cho rằng, dịch chữ quốc ngữ ra tiếng Pháp dễ hơn dịch tiếng Pháp ra chữ quốc ngữ. Nhiều khi ông mất hằng nửa tiếng đồng hồ để tìm ra một câu Việt diễn tả đúng với câu Pháp văn của Victor Hugo. Những lúc dịch được, ông khoái lắm. Có những lúc ông không thỏa mãn, đành dịch gượng bằng một câu dài thòng hoặc một câu ngắn ngủn.
Les Misérables khi lần đầu tiên được nhà Trung Bắc Tân Văn ở Hà Nội xuất bản năm 1925, in song ngữ dài 10 tập khoảng 3.000 trang, có tên tiếng Việt là Những kẻ khốn nạn. Cái tên này từng khiến Nguyễn Văn Vĩnh không khỏi trăn trở. Nhà thơ Nguyễn Vỹ, trong cuốn Văn thi sĩ tiền chiến, kể lại rằng: Một hôm, ông [Nguyễn Văn Vĩnh - NV] ngồi uống trà với hai thằng trẻ: Nguyễn Nhược Pháp, con ông, và tôi [Nguyễn Vỹ - NV]. Trong câu chuyện về sách dịch, tôi nửa muốn học hỏi, nửa muốn bắt bí ông chơi, tôi bảo:
- Thưa cụ, nếu bây giờ phải tái bản bộ sách dịch Les Misérables, cụ có sửa lại cái tên sách không?
- Sao lại phải sửa?
- Thưa cụ, tên sách Những kẻ khốn nạn, sợ có nhiều độc giả hiểu lầm.
Nguyễn Nhược Pháp mím môi cười, và gật đầu đồng ý với tôi. Cụ Vĩnh cũng cười, khôi hài:
- Le misérable, c’est Victor Hugo! [Kẻ khốn nạn chính là Victor Hugo!].
Cụ cười hà hà, rồi nói tiếp, cũng bằng tiếng Pháp:
- Il a inventé ce mot misérable, qui m’a donné de bien gros fils à retordre... Oui...! J’ai été très embêté en cherchant un mot annamite éqnivalent pour le traduire. Enfin, j’ai adopté “Những kẻ khốn nạn”, faute de mieux. [Ông ta đặt ra chữ khốn nạn ấy, làm cho tôi bối rối như tơ vò... Thật thế! Tôi rất bực mình khi tìm một từ tiếng Việt tương đương để dịch chữ Misérables. Sau cùng tôi đành dùng chữ “Những kẻ khốn nạn”, không tìm được chữ nào hay hơn].
Nguyễn Nhược Pháp mím môi bảo:
- Giá thầy [Nguyễn Nhược Pháp gọi cha là thầy - NV] dùng chữ “Những kẻ khốn khổ” thì thầy đỡ bực mình.
Cụ Vĩnh lại cười, ngó đứa con trai:
- Ah, maintenant, le misérable, c’est toi! Tu ne m’as dit ca avant!
[À, bây giờ Kẻ khốn nạn là mày! Sao trước kia mày không nói cái đó với tao?]
Pháp phớt tỉnh trả lời:
- Con được đọc bộ dịch Les Misérables của thầy 3 ngày sau khi xuất bản!
Sau cùng, ông Nguyễn Văn Vĩnh nhìn nhận rằng: nên để “Những kẻ khốn khổ” hay là “Những kẻ khốn cùng” thì đúng hơn. Cụ cũng không hiểu tại sao cụ không dùng chữ “khốn khổ”.
Nhà thơ Nguyễn Vỹ còn cung cấp một thông tin khá thú vị về việc dịch giả Nguyễn Văn Vĩnh đã “trả công” cho ông và Nguyễn Nhược Pháp vì đã tìm ra từ “khốn khổ” [thay cho “khốn nạn”] như sau: “Cụ muốn lấy rượu đãi cho hai thằng bé con ranh mãnh nhưng chúng tôi không biết uống rượu. Nguyễn Nhược Pháp chìa tay xin “thầy” tiền đủ hai vé xi-nê. Cụ Vĩnh móc túi quần, không có tiền, chạy vào nhà trong, hỏi bà cụ và đem ra cho chúng tôi 20 đồng”.
“Nước Nam ta mai sau này hay dở cũng ở chữ quốc ngữ”.
Không chỉ là người đặt nền móng cho ngành dịch thuật và là một dịch giả gạo cội, theo các nhà nghiên cứu, Nguyễn Văn Vĩnh còn có vai trò quan trọng trong công cuộc khai dân trí và truyền bá quốc ngữ. Ông là chủ bút các báo đầu tiên dùng chữ quốc ngữ như tờ Lục tỉnh tân văn, Đăng cổ tùng báo, Đông Dương tạp chí, Trung Bắc tân văn và tờ Học báo. Cùng với các đồng sự thông thái của mình như Phạm Duy Tốn, Phan Kế Bính, Hoàng Tăng Bí, Nguyễn Đỗ Mục, Dương Bá Trạc... ông tạo ra những cuốn sách in bằng chữ quốc ngữ đầu tiên ở Bắc Kỳ và bằng mọi cách đưa được cái chữ dễ học này đến người dân bằng con đường báo chí và xuất bản. Nguyễn Văn Vĩnh đã nói một câu bất hủ, thường in ở các bìa sách do ông xuất bản: “Nước Nam ta mai sau này hay dở cũng ở chữ quốc ngữ”.
Cuối đời, do vỡ nợ, Nguyễn Văn Vĩnh phải đi sang Lào đào vàng và chết vì một cơn sốt rét ác tính, trong một chiếc thuyền độc mộc, trên dòng sông Sêbăngghi, với một chiếc quản bút trong tay, khi đang viết dở thiên ký sự bằng Pháp văn đăng tải trên báo L’Annam nouveau: “Một tháng với những người tìm vàng” [Un mois avec des chercheurs d’or], ở tuổi 54. Quan tài của cụ Nguyễn Văn Vĩnh được đưa xe lửa từ Lào về đến ga Thường Tín, phía Nam Hà Nội. Tất cả các giới sĩ, nông, công, thương ở Hà Nội và các tỉnh lân cận đều kéo nhau đi đón rước linh cữu của bậc văn hào. Họ sắp hàng tư, hàng năm, có đến mấy chục ngàn người, đi bộ gần cây số. Khi linh cữu đến ga Hàng Cỏ - Hà Nội, cả một biển người im lặng, ai nấy đều cúi đầu, rưng rưng nước mắt. Tang lễ của Nguyễn Văn Vĩnh được cử hành trong 3 ngày, từ ngày 6 đến ngày 8 tháng 5 năm 1936. Tại buổi lễ tang, đông đảo giới báo chí của cả ba kỳ đã đến tiễn đưa ông dưới dòng chữ: “Kính viếng Ông tổ của nghề báo”.
V.T
Les Miserables là một trong những tiểu thuyết kinh điển thu hút nhiều hơn một. Với một câu chuyện đầy tình yêu, chiến tranh, phản bội, tha thứ, cứu chuộc, thao túng ... và nhiều âm mưu khác nhau, nó đã trở thành cơ sở cho phim truyền hình [kể cả cho trẻ nhỏ], phim điện ảnh và thậm chí cả nhạc kịch.
Nhưng Bạn biết gì về Les Misérables? Nhân vật chính có thực sự tồn tại? Hay nó được viết vào thời điểm có ảnh hưởng đến tác giả của nó? Và tác giả của tác phẩm quan trọng nhất thế kỷ XNUMX này là ai? Bạn sẽ biết tất cả những điều đó và nhiều thông tin khác bên dưới.
Victor Hugo, tác giả của Les Misérables
Cuốn sách nào cũng có “cha đẻ” là người sáng tạo ra nó thông qua trí tưởng tượng [dù nhiều ý kiến cho rằng chính nhân vật thì thầm câu chuyện của mình]. Và trong trường hợp đó, cha đẻ của Les Miserables chính là nhà thơ, nhà văn Victor Hugo.
Nhưng Victor Hugo là ai?
Victor Marie Hugo là nhà văn Pháp sinh năm 1802 tại Besançon. Là con út trong một gia đình có ba anh em trai, ông đã dành cả thời thơ ấu của mình giữa Paris và Naples do công việc của cha mình [ông là một vị tướng của Đế chế Pháp]. Năm 1811, cha mẹ gửi anh đến Madrid, nơi anh sẽ cùng với anh trai trải qua một mùa giải trong một trường nội trú tôn giáo [nơi ở là trường San Antón].
Hai năm sau, họ định cư với mẹ ở Paris, người đã ly thân với chồng, rõ ràng là do sự không chung thủy của bà với Tướng Victor Lahorie [cha đỡ đầu và cũng là gia sư của Victor Hugo]. Tuy nhiên, điều này không kéo dài lâu bởi vì, vào năm 1815, cả Victor và người anh em khác của ông, Eugène, đều được thực tập tại viện trợ cấp Cordier trong 3 năm. Đó là thời điểm mà khía cạnh sáng tạo bắt đầu nảy nở trong anh, viết một số câu thơ. Ở đó, các văn bản của chính anh ấy được sửa chữa bởi một giáo viên trẻ, và được đọc bởi cả anh trai và mẹ anh ấy, những người mà họ duy trì liên lạc với nhau.
Các tác phẩm đầu tiên của Victor Hugo tập trung vào thơ, thậm chí tham gia các cuộc thi [thực tế, tác phẩm đầu tiên không đoạt giải vì ban giám khảo cho rằng không thể ở tuổi ông mà ông có thể làm được như những gì ông đã sáng tác]. Được bồi đắp từ những thành công đó, anh bắt đầu sự nghiệp văn chương khá đa dạng, không chỉ tập trung vào thơ mà còn chơi các thể loại khác như sân khấu, tiểu thuyết [viết trong cuộc sống lưu vong] ...
Cuối cùng, ông qua đời tại Paris vào năm 1885 sau một cuộc đời đầy thăng trầm.
Les Miserables là một cuốn tiểu thuyết thuộc thể loại lãng mạn. Tuy nhiên, anh ấy còn đi xa hơn nhiều, vì thông qua công việc của mình, anh ấy tham gia vào cuộc phân tích giữa thiện và ác, đồng thời nói với chúng ta về chính trị, công lý, tôn giáo, v.v. Giai đoạn lịch sử mà họ đang sống, Cuộc nổi dậy tháng 1832 năm XNUMX, với những thay đổi chính trị kéo theo hậu quả, đã rèn giũa mỗi nhân vật, nhưng tác giả cũng phân tích những khuôn mẫu của thời đó.
Tác phẩm gồm tổng cộng năm tập. Họ kể câu chuyện về Jean Valjean và những nhân vật khác có liên quan đến anh ta.
Mỗi cuốn sách có một cái tên, vì vậy, bạn sẽ gặp: Fantine, Cosette, Marius, The Idyll of Rue Plumet và sử thi của Rue Saint-Denis; và Jean Valjean.
Một cái gì đó đặc trưng cho công việc này là thực tế rằng tiến bộ theo thời gian, theo cách mà chúng ta thấy sự tiến hóa của các nhân vật khác nhau và cách chúng lớn lên và phát triển khi các sự kiện diễn ra [hãy nhớ rằng nó diễn ra trong khoảng thời gian 20 năm, khi trẻ em lớn lên, nhân vật chính lớn lên…].
Phần tóm tắt của cuốn tiểu thuyết [của Planeta] đọc như thế này: Một cuốn tiểu thuyết tổng thể. Xã hội Pháp thế kỷ XNUMX tường thuật từ lăng kính xã hội, lịch sử, tâm lý và thơ ca.
Jean Valjean là một cựu tù nhân. Khi anh ta đến thị trấn D., trên đường về quê và xuất trình hộ chiếu của anh ta - trong đó anh ta được liệt vào danh sách cựu án và một "kẻ nguy hiểm" - tại tòa thị chính, không ai có quyền chào đón anh ta và cho anh ta ăn, ngoại trừ Don Bienvenido, linh mục. Phản bội lại người bảo vệ của mình, Valjean đánh cắp đồ bằng bạc của mình, nhưng bị bắt ở vùng lân cận, đưa anh ta đến trước mặt linh mục. Don Bienvenido quyết định không báo cáo anh ta, nhưng anh ta đã hứa với anh ta: sử dụng những gì anh ta có để trở thành một người đàn ông tốt.
Trong lịch sử văn học, Les Miserables chiếm một vị trí đắc địa. Có lẽ vì Victor Hugo không chỉ chăm chăm tự sự, như những người đi trước đã làm, mà còn tự nguyện tìm kiếm một hình mẫu có thể coi là một tiểu thuyết tổng lực, được hiểu như một thể loại văn học tương xứng để có thể nói lên tất cả mọi sự việc; kết luận là một thể loại phù hợp với con người và thế giới hiện đại.
“Tương lai có nhiều cái tên. Đối với kẻ yếu là kẻ không thể tiếp cận. Đối với những người sợ hãi, không biết. Và đối với những người dũng cảm thì đó là cơ hội. »
Nguyên tắc cá nhân
Trong Les Misérables, có rất nhiều nhân vật nổi bật và là một phần của sự phát triển của những người khác. Tuy nhiên, chúng tôi có thể đánh dấu một số điểm chính là những điểm chính, và đây sẽ là những điểm sau:
Jean Valjean
Anh là nhân vật chính của toàn bộ tác phẩm. Anh ta phải ngồi tù vì ăn trộm một ổ bánh mì Và sau một vài năm, khi anh ấy được trả tự do, mọi người đều khinh thường anh ấy vì là một kẻ lừa đảo cũ. Đó là lý do tại sao anh ta mang hộ chiếu màu vàng, "bản án" của anh ta suốt đời.
Mục tiêu của anh ấy là thay đổi cuộc sống của mình, và điều đầu tiên anh ấy cố gắng là thay đổi danh tính của mình, từ đó anh ấy có thể bắt đầu một cuộc sống mới. Tuy nhiên, thanh tra Javert sớm xác định vị trí và vạch mặt anh ta, bắt đầu một cuộc truy lùng khi anh ta tin rằng anh ta còn phạm tội nhiều hơn nữa.
Jean Valjean thật
Một điều mà không nhiều người biết, và những gì họ đã tham khảo trên National Geographic, là nhân vật này, Jean Valjean, cùng với Thanh tra Javert, thực sự là cùng một người trong thực tế. Trên thực tế, Victor Hugo đã lấy cảm hứng từ một người cho cả hai nhân vật. Chúng tôi đang nói về Eugène François Vidocq.
Người đàn ông này từng là một người từng phạm tội, biết chuộc lại lỗi lầm trong quá khứ, trở thành một doanh nhân có tiếng. Và cả người đứng đầu Bộ An ninh Quốc gia Pháp, cũng như trong thám tử tư đăng ký đầu tiên. Đúng vậy, kỹ năng cải trang tuyệt vời của anh ấy đã giúp anh ấy thâm nhập vào bất kỳ nhóm tội phạm nào và, mặc dù khuôn mặt của anh ấy đã được biết đến, điều đó không ngăn cản anh ấy tiếp tục làm việc như một kẻ xâm nhập giữa bọn tội phạm.
Vì lý do này, Vidocq là "nàng thơ" đã cho phép Victor Hugo tạo ra một nhân vật kép, anh hùng và phản diện của anh ta, mà không nhận ra rằng, trên thực tế, nó giống nhau.
Fantine
Fantina là một cô gái mới 15 tuổi. Yêu một người đàn ông cuối cùng đã bỏ rơi cô ấy, cô ấy có thai và cô ấy phải để con gái của mình với một gia đình để tự tìm kiếm việc làm. Cô gặp Jean Valjean vì anh ta làm việc trong nhà máy, nhưng bị sa thải khi họ biết rằng cô là mẹ của một bé gái.
Tại thời điểm đó, cô ấy không còn lựa chọn nào khác ngoài việc bán dâm và bán tóc để nuôi sống bản thân.
cosette
Cô ấy là con gái của Fantina. Gia đình chăm sóc cô ấy đối xử tệ bạc, buộc cô ấy phải làm việc bất chấp tuổi tác. Tuy nhiên, Valljean cứu cô ấy. Anh ta trả tiền cho gia đình cô gái và đưa cô đến nơi họ đóng vai cha và con gái.
Javert
Thanh tra Javert biết Jean Valjean vì anh ta từng là cai ngục khi ở trong tù. Khi gặp lại, Javert nhận ra rằng anh ta đã thay đổi danh tính của mình và nghi ngờ rằng anh ta làm như vậy vì anh ta đang chạy trốn công lý.
Vì vậy, mục tiêu là phải nắm bắt được nó.
Giám mục
Anh ấy là người có ảnh hưởng đến Valjean để chuộc lại quá khứ và trở thành một người đàn ông tốt.
Marius
Người tình của Cossette.
Bối cảnh của Les Misérables
Hãy nhớ rằng ngày của tác phẩm và thời gian nó được viết không tương ứng với nhau. Victor Hugo viết Les Miserables năm 1862, trong các cuộc chiến tranh đầy đủ của Napoléon đã được thực hiện để cố gắng chinh phục Pháp. Tuy nhiên, ngày cuốn sách được ấn định có phần sớm hơn. Mặc dù vậy, bản thân tác giả đã sử dụng những kinh nghiệm của mình và những kỷ niệm thời trẻ để tái hiện câu chuyện, đồng thời cũng đề cập đến một số chủ đề quan trọng như phân biệt giai cấp, nghèo đói, thất nghiệp, tình yêu và cách mạng.
Để cung cấp cho bạn một ý tưởng, tập đầu tiên đặt chúng ta vào năm 1815, năm mà việc khôi phục chế độ quân chủ diễn ra. Những điều sau đây tiến bộ theo thời gian, hãy ghi nhớ các sự kiện lịch sử, chẳng hạn như các cuộc cách mạng năm 1830 và 1848, xảy ra trên khắp châu Âu.
Về phần mình, trong tập cuối, chúng ta sẽ tìm thấy chính mình vào năm 1835, năm mà Valjean qua đời.
Bản chuyển thể của Les Misérables
Đó là thành công của Les Miserables, truyện đã được chuyển thể thành phim truyện, phim điện ảnh và thậm chí cả vở kịch hay nhạc kịch.
Một số tiêu biểu nhất và nổi tiếng là:
- Tác phẩm âm nhạc Con cảm xúc của niềm vui và niềm vui, của Manuel de Falla, dựa trên Los miseables.
- Les Miserables của Cameron Mackintosh, trong đó có Nick Jonas trong vai Marius
- Phim câm Les Misérables, 1907.
- Phim năm 1958 của Jean-Paul Le Chanois.
- Bộ truyện thiếu nhi cùng tên.
- Cosette, cũng là một loạt phim dành cho trẻ em từ năm 1977
- Nhạc kịch Les Misérables, của Tom Hooper với Hugh Jackman, Russell Crowe, Anne Hathaway, Amanda Seyfried và các diễn viên khác.
- Phim truyền hình nhỏ của Andrew Davies vào năm 2018.