I. Mục đích, yêu cầu tóm tắt văn bản tự sự
- Tóm tắt tác phẩm tự sự là dựa vào cốt truyện, dùng lời văn của mình giới thiệu ngắn gọn nội dung chính bao gồm sự việc tiêu biểu và nhân vật quan trọng của một tác phẩm nào đó.
- Nhân vật văn học là hình tượng con người [có thể loài vật hay cây cỏ được nhân cách hóa] được miêu tả trong văn bản văn học. Nhân vật có tên tuổi lai lịch rõ ràng, có ngoại hình có hành động tình cảm và có mối quan hệ với nhân vật khác và tất cả bộc lộ qua diễn biến của cốt truyện. Trong tác phẩm tự sự có nhiều nhân vật, được chia ra nhân vật chính và nhân vật phụ.
- Tóm tắt tác phẩm tự sự theo nhân vật chính là viết hoặc kể lại một cách ngắn gọn những sự việc cơ bản xảy ra với nhân vật đó.
- Mục đích tóm tắt văn bản tự sự theo nhân vật chính nhằm hiểu ý nghĩa và đánh giá văn bản, để ghi chép tài liệu nhằm kể lại hoặc minh họa ý nghĩa nào đó.
II. Cách tóm tắt văn bản tự sự dựa theo nhân vật chính
Đọc lại Truyện An Dương Vương và Mị Châu - Trong Thủy và thực hiện các yêu cầu:
a]. Các nhân vật chính trong truyện An Dương Vương gồm: An Dương Vương, Mị Châu, Trọng Thủy.
b]. Tóm tắt truyện dựa theo nhân vật An Dương Vương:
- An Dương Vương xây thành Cổ Loa, làm nỏ thần, chiến thắng giặc ngoại xâm.
- Triệu Đà dùng kế cầu hòa, An Dương Vương mắc mưu gả Mị Châu cho Trọng Thủy, Trọng Thủy dụ Mị Châu, đánh tráo nỏ thần.
- Triệu Đà xâm lược, An Dương Vương thất bại. Mị Châu rải lông ngỗng trên đường chạy trốn. Rùa Vàng hiện lên mách bảo. An Dương Vương chém chết Mị Châu rồi cùng Rùa Vàng rẽ nước xuống biển.
- Trọng Thủy chôn cất Mị Châu, quá thương tiếc nàng, nhảy xuồng giếng tự vẫn. Đời sau đem ngọc trai rửa giếng nước ấy thì sáng hơn.
c]. Tóm tắt truyện dựa theo nhân vật Mị Châu:
- Mị Châu là con gái duy nhất.
- Sau khi An Dương Vương xây thành Cổ Loa. Triệu Đà nhiều lần tấn công thành đều thất bại, lui về Trâu Sơn đắp lũy và nghĩ kế cầu hòa.
- Mị Châu biết Trọng Thủy là con trai Triệu Đà sang cầu hôn, vì nể lời vua cha và nghĩ tình thông gia hai nước nàng nhận lời.
- Hai vợ chồng sống với nhau rất hòa thuận. Trọng Thủy dụ Mị Châu cho xem chiếc nỏ thần. Mị Châu nghĩ tình vợ chồng, không nỡ giấu, bèn đưa cho chồng xem.
- Sau đó, Trọng Thủy về nước, chia tay Mị Châu đầy quyến luyến. Mị Châu thấy lạ nhưng không nghi ngờ chồng, hẹn lấy lông ngỗng làm dấu tìm nhau nếu xảy ra loạn lạc.
- Triệu Đà lấy được nỏ thần, ra lệnh tấn công. An Dương Vương thua,cùng Mị Châu chạy trốn. Cùng đường, Rùa Vàng hiện lên cho biết chính Mị Châu là thủ phạm. Bấy giờ, Mị Châu mới bàng hoàng hiểu ra tất cả, nhưng đã muộn. Nàng chỉ kịp thanh minh bằng lời nguyện thề, xin rằng khi chết, nếu thần linh chứng giám cho sự trong sáng của nàng, xin cho được hóa thành ngọc trai và chấp nhận để vua cha chém đầu.
- Trọng Thủy đuổi theo đến bờ biển, ôm xác Mị Châu về táng tại Loa Thành, vì nhớ thương nàng mà nhảy xuông giếng tự vẫn.
- Trai biển Đông ăn được máu của Mị Châu nên hóa ngọc. Đời sau đem ngọc trai biển Đông rửa vào nước giếng Trọng Thủy thì ngọc sáng hơn.
d]. Tóm tắt văn bản tự sự dựa theo nhân vật chính:
- Đọc kĩ văn bản, xác định nhân vật chính.
- Chọn các sự việc cơ bản xảy ra với nhân vật chính và diễn biến của các sự việc đó.
- Tóm tắt các hành động, lời nói, tâm trạng của nhân vật theo diễn biến của các sự việc [một vài chỗ có thể kết hợp dẫn nguyên văn từ ngữ, câu văn trong văn bản gốc].
III. Luyện tập
1. Đọc 2 đoạn tóm tắt [SGK] và trả lời các câu hỏi:
a]. Đoạn trích 2, phần có tóm tắt truyện Người con gái Nam Xương, từ Chàng Trương đi đánh giặc... đến ... không kịp nữa.
Mục đích tóm tắt ở đoạn văn [1] và [2] có khác nhau:
+ Đoạn trích [1] tóm tắt có mục đích giúp người học nắm bắt được cốt truyện.
+ Đoạn trích [2] chỉ tóm tắt nhằm chuẩn bị cho một luận điểm: Dân chúng không chịu chấp nhận cái đau đớn, không chịu kết thúc như vậy.
b]. Cách tóm tắt ở [1] và [2] cũng khác nhau:
- Đoạn trích [1] lần lượt kể lại vắn tắt câu chuyện dựa theo kết cấu, bố cục.
- Đoạn trích [2] lược bỏ rất nhiều, chỉ kể lại một vài sự việc tiêu biểu nhất.
- Lí do khác nhau vì mục đích tóm tắt khác nhau, đoạn [1] tóm tắt vì mục đích giáo dục, đoạn [2] vì mục đích nghiên cứu, đối tượng nghe [đọc] tóm tắt cũng khác nhau, học sinh phổ thông [đoạn 1] và các nhà nghiên cứu hoặc sinh viên [đoạn 2].
2. Tóm tắt truyện An Dương Vương và Mị Châu, Trọng Thủy dựa theo nhân vật Trọng Thủy:
- Sau khi An Dương Vương xây thành cổ Loa, Triệu Đà nhiều lần tấn công thành đều thất bại, bèn lui về Trâu Sơn đắp lũy và nghĩ kế cầu hòa.
- Trọng Thủy được cha sắp đặt vào mưu kế gián điệp.
- Trọng Thủy thực hiện mưu kế của cha; dụ dỗ Mị Châu cho xem bí mật chiếc nỏ thần, Mị Châu tin chồng nên đã cho Trọng Thủy xem.
- Trọng Thủy lén làm nỏ thần giả rồi đem đánh tráo.
- Trọng Thủy về nước, chia tay Mị Châu đầy quyến luyến. Mị Châu hẹn lấy lông ngỗng làm dấu để tìm nhau nếu xảy ra loạn lạc.
- Triệu Đà lấy được nỏ thần, ra lệnh tấn công. An Dương Vương thua cùng Mị Châu chạy trốn, nhưng đến cùng đường, biết Mị Châu là thủ phạm bèn chém chết Mị Châu rồi cùng Thần Kim Quy rẽ nước xuống biển.
+ Trọng Thủy đuổi theo đến bờ biển, ôm xác Mị Châu về táng tại Loa Thành, vì thương nhớ nàng mà nhảy xuống giếng tự vẫn.
+ Trai biển Đông ăn được máu của Mị Châu nên hóa ngọc. Đời sau đem ngọc trai biển Đông rửa vào nước giếng Trọng Thủy thì ngọc sáng hơn.
3. Tóm tắt truyện Tấm Cám dựa theo nhân vật Tấm:
- Giới thiệu gia cảnh của Tấm: Tấm và Cám là hai chị em cùng cha khác mẹ. Tấm là con bà cả. Cám là con dì ghẻ. Bố mẹ mất sớm Tấm phải ở với dì. Hằng ngày Tấm phải àm việc rất vất vả, còn Cám thì chơi bời, chẳng biết làm việc gì.
- Cuộc sống hàng ngày của Tấm. Tấm luôn bị mẹ con Cám ức hiếp. Bụt giúp đỡ cô.
- Tấm ở hiền gặp lành, trở thành hoàng hậu.
- Mẹ con Cám ghen ghét, giết Tấm, đưa em vào thay chị. Tấm nhiều lần đổi lốt thành kiếp chim vàng anh, cây xoan đào, khung cửi và cuổi cùng là quả thị.
- Tấm trở lại thành người, gặp được nhà vua, mẹ con Cám phải trả giá vì tội lỗi và lòng ganh ghét.