Theo đài RFA, từ ngày 9 – 28/5, 200 binh sĩ thuộc Chiến khu Nam bộ của quân đội Trung QUốc bắt đầu một cuộc tập trận quân sự chung với 700 quân nhân Lào với chiến dịch mang tên “Lá chắn hữu nghị 2023” nhằm đối trọng với các cuộc tập trận của Mỹ với các nước trong khu vực. Cuộc diễn tập mô phỏng các cuộc tấn công vào các nhóm tội phạm xuyên quốc gia. Đây là cuộc diễn tập quân sự thứ 2 trong vài năm trở lại đây giữa hai quốc gia đều có chung đường biên giới với Việt Nam. Trước đó, năm 2019, Bắc Kinh và Vientiane đã tổ chức tập huấn cứu trợ y tế nhân đạo chung mang tên “Đoàn tàu Hòa bình”.
TS. Vũ Xuân Khang thuộc ngành An ninh quốc tế của Đại học Boston [Mỹ] cho rằng Việt Nam cần cảnh giác với quan hệ song phương đang phát triển mạnh mẽ giữa Trung Quốc và Lào, bao gồm cả hợp tác quân sự. TS. Vũ Xuân Khang nhận định: “Việt Nam cần phải nhìn nhận sức ảnh hưởng của Trung Quốc đối với Lào là mối đe dọa an ninh quốc gia nghiêm trọng hơn nhiều so với các hành động gây hấn trên Biển Đông, do các hòn đảo không ảnh hưởng trực tiếp đến sự tồn vong của Việt Nam như Lào”.
Theo TS. Vũ Xuân Khang, trước năm 1991, Việt Nam là đối tác quân sự cũng như kinh tế quan trọng nhất của Lào, nhưng sau thời điểm đó, Trung Quốc dần vượt qua Việt Nam trở thành đối tác kinh tế lớn thứ 2 của Lào, sau Thái Lan. Trung Quốc có thể dễ dàng làm suy yếu ảnh hưởng của Việt Nam tại Lào qua các dự án đầu tư kinh tế, như đường sắt nối thủ đô Vientiane tới biên giới Lào-Trung, hay 50% các khoản nợ nước ngoài của Lào là do Trung Quốc nắm giữ: “Quan hệ Việt-Lào do vậy chỉ còn lại trụ cột chính là quân sự, do hai nước vẫn là đồng minh quân sự chính thức theo Hiệp định hữu nghị và hợp tác năm 1977.
Việt Nam cần duy trì quan hệ với Lào trong quỹ đạo của mình nhằm tránh việc Trung Quốc có thể sử dụng Lào làm bàn đạp để cắt đôi Việt Nam từ phía Tây cùng lúc tấn công từ phía Bắc”.
TS. Vũ Xuân Khang cho rằng, tập trận chung giữa Trung Quốc và Lào có thể sẽ tạo tiền đề để Trung Quốc dần kéo Lào vào quỹ đạo ảnh hưởng của mình, giống như quan hệ về kinh tế: “Việc Trung Quốc tăng cường hợp tác quân sự với Lào sẽ làm suy yếu quan hệ quân sự Việt-Lào”.
Một cựu giảng viên Đại học Kinh tế quốc dân Hà Nội cũng cho rằng ảnh hưởng của Việt Nam đối với Lào đang suy giảm, trong khi quan hệ Trung-Lào đang đi theo chiều ngược lại: “Trung Quốc từ lâu đã tung tiền để gây ảnh hưởng chính trị ở châu Phi, Lào, Campuchia. Ở Lào, Chính phủ Trung Quốc hỗ trợ các tập đoàn kinh tế của người Hoa làm ăn, thuê đất xây dựng đặc khu ở Lào. Những khu vực của người Hoa ở Lào như một quốc gia riêng, ngya cả nhân viên an ninh Lào cũng không được phép thâm nhập”.
Một nhà quan sát chính trị ở Hà Nội cho rằng, quan hệ quân sự Trung-Lào, thông qua tập trận chung, nằm trong kế hoạch của Trung Quốc để tăng ảnh hưởng tại Lào. Họ đã làm thành công với Campuchia, một quốc gia từng là sân sau của Việt Nam. Việc Bắc Kinh gây ảnh hưởng với 2 quốc gia từng được xem là “phiên dậu” của Việt Nam ở phía Tây có thể là sự đáp trả việc Việt Nam tăng cường quan hệ bang giao với Mỹ.
GS. Carl Thayer từ Học viện Quốc phòng Australia lại nhìn sự ivệc không quá nghiêm trọng. Theo ông, hai nước Việt-Lào có quan hệ song phương đặc biệt và không bị ảnh hưởng bởi cuộc tập trận quân sự đang diễn ra. Theo GS. Carl Thayer, cuộc tập trận này không phải là mối đe dọa trực tiếp đến an ninh của Việt Nam. Trên thực tế, nó hoàn toàn ngược lại, vì nó giúp xây dựng năng lực của quân đội Lào để đảm bảo an ninh ở phía biên giới Lào-Việt. Cuộc tập trận Lào-Trung cùng với cá cuộc diễn tập quân sự của Trung Quốc với Campuchia và Singapore là đối trọng với các hoạt động quân sự chung giữa Mỹ với Indonesia, Thái Lan và Philippines.
Ông Lê Thân, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Lê Hiếu Đằng, một nhóm trí thức thường lên tiếng phản biện về các vấn đề xã hội, cũng có cái nhìn lạc quan về quan hệ “tay ba” Việt-Lào-Trung. Do Lào có quan hệ khăng khít với Việt Nam từ xưa nên sẽ không cho phép Trung Quốc sử dụng như một bàn đạp để tấn công Việt Nam/
Quan hệ Việt-Lào được cho là nồng ấm như anh em một nhà, cùng chia sẻ ý thức hệ cộng sản. Việt Nam trợ giúp Lào trong mọi lĩnh vực, đặc biệt trong lĩnh vực quân sự, với đa số cán bộ và sĩ quan trung, cao cấp được đào tạo trong các trường dân sự và quân sự ở Hà Nội.
Theo Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn, việc Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng chọn Lào là nước đầu tiên công du, từ ngày 10 – 11/4/2023, thể hiện chính sách nhất quán của Hà Nội “luôn coi trọng và dành ưu tiên cao nhất cho mối quan hệ hữu nghị vĩ đại, đoàn kết đặc biệt, hợp tác toàn diện Việt Nam – Lào”. Tuy nhiên, bên cạnh đó, Lào cũng tăng cường hợp tác đa phương với Trung Quốc.
Ngày 04/9/2023 vừa qua, Chủ tịch Quốc hội Lào Xaysomphone Phomvihane và Chủ tịch Nhân đại Trung Quốc Triệu Lạc Tế ký Thỏa thuận hợp tác giữa Quốc hội hai nước.
Chủ tịch Quốc hội Lào Xaysomphone Phomvihane và Chủ tịch Nhân đại Trung Quốc Triệu Lạc Tế đã hội đàm song phương, qua đó đánh giá lại mối quan hệ và hợp tác giữa cơ quan lập pháp hai nước thời gian qua. Nhằm tăng cường mối quan hệ hợp tác trên tinh thần 4 tốt và đối tác chung vận mệnh, Thỏa thuận hợp tác giữa Quốc hội hai nước Lào – Trung Quốc xác định hai bên tiếp tục trao đổi các đoàn đại biểu cấp cao, các ủy ban, cơ quan hữu nghị và cán bộ chuyên trách cả cấp trung ương và địa phương; hợp tác phát triển nguồn nhân lực bằng việc trao đổi kinh nghiệm, thông tin thông qua việc tổ chức các hội nghị, tập huấn, hội thảo… Thỏa thuận hợp tác nêu trên có thời hạn 5 năm [2023 – 2027] và có thể tiếp tục gia hạn theo sự thống nhất hai bên.
Ngoài ra, hai bên nhất trí hợp tác, hỗ trợ tại các diễn đàn nghị viện khu vực và quốc tế. Đặc biệt, Nhân đại Trung Quốc sẽ hỗ trợ Quốc hội Lào trong việc đăng cai Hội đồng liên nghị viện ASEAN lần thứ 45 [AIPA] sẽ được tổ chức vào tháng 10 năm 2024. Đồng thời, hai bên nhất trí tiếp tục khuyến khích và phát huy quan hệ hữu nghị lâu dài, quan hệ đối tác chiến lược toàn diện và ổn định lâu dài giữa hai Đảng, hai nhà nước và nhân dân hai nước cũng như Lào-Trung Quốc, trong đó nổi bật nhất là việc thực hiện Sáng kiến Vành đai, Con đường với biểu tượng là Dự án Đường sắt cao tốc Lào – Trung Quốc.
Thời gian qua , hợp tác kinh tế song phương Lào-Trung Quốc có những thành tựu mới như Trung Quốc là nước đầu tư nước ngoài số một vào Lào với 834 dự án với tổng giá trị hơn 16 tỷ USD; Trung Quốc là đối tác thương mại lớn thứ hai của Lào, với giá trị thương mại Lào-Trung Quốc năm 2022 đạt hơn 5 tỷ USD. Đồng thời, du khách Trung Quốc đứng thứ 02 trong số du khách nước ngoài đến thăm Lào năm 2022 với hơn 400.000 người.