Dây gối [PHH], trước đây được các nhà khoa học được gọi là Xạ đen châu Âu [1] [danh pháp hai phần: Celastrus hindsii] là loài thực vật thuộc họ Celastraceae. Chúng được George Bentham miêu tả khoa học đầu tiên năm 1851. *** Tránh nhầm với cây xạ đen/xạ đen răng cưa trong dân gian là Ehretia dentata [Cùm cụm răng, PHH], xạ đen/xạ đen Hòa Bình - Ehretia asperula [Dót, PHH] và xạ đen Khánh Hòa - Ehretia sp. [có thể là E. macrophylla hoặc E. acuminata].
Cây xạ đen châu Âu còn có các tên gọi là bách giải, đồng triều, bạch vạn hoa, cây dây gối [thuộc Chi đây gối], hay quả nâu, hoặc cây ung thư [dân tộc Mường, Việt Nam].
Đặc điểm thực vật học[sửa | sửa mã nguồn]
Xạ đen thuộc loại cây dây leo thân gỗ, nhánh cây buông ra leo bám dài, mọc thành búi, dễ trồng. Thân cây dạng dây dài 3-10m. Cành tròn, lúc non có màu xám nhạt, không có lông, sau chuyển sang màu nâu, có lông, về sau có màu xanh. Phiến lá hình bầu dục xoay ngược, thường có 7 cặp gân phụ, bìa có răng thấp, mặt lá không có lông, lá không rụng theo mùa, cuống lá dài 5 - 7mm. Chùm hoa ở ngọn hay ở nách lá, dài 5 – 10 cm. Cuống hoa 2 - 4mm. Hoa mẫu 5. Cánh hoa trắng, Hoa cái có bầu 3 ô. Quả nang hình trứng, dài cỡ 1 cm, nổ thành 3 mảnh. Hạt có áo hạt màu hồng. Ra hoa tháng 3 - 5; Ra quả tháng 8 - 12.
Xạ đen châu Âu Celastrus hindsii chỉ phân bổ Ninh Bình, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế.
Thành phần[sửa | sửa mã nguồn]
Thành phần của cây xạ đen gồm có các hợp chất như axit rosmarinic, terpenoid, alkaloid, phenolics và flavonoid, α-amyrin và β-amyrin
Tác dụng[sửa | sửa mã nguồn]
Xạ đen có tác dụng chữa bệnh như thông kinh, lợi tiểu, chữa ung nhọt và lở loét, phòng ngừa ung thư, tiêu viêm, mát gan mật, giúp cơ thể loại trừ độc tố.
Theo Đông y, cây xạ đen có vị đắng chát, tính hàn, có tác dụng hữu hiệu trong điều trị mụn nhọt, tiêu viêm, giải độc, những người mắc huyết áp cao, giảm tiết dịch, tăng cường sức đề kháng của cơ thể.
Cây xạ đen Châu Âu có tác dụng ức chế tế bào ung thư, đã được chứng minh bởi nhiều nghiên cứu trên thế giới, trong đó có nghiên cứu của Viện Hóa học – Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Học viện Quân y...
Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]
- The Plant List [2010]. “Celastrus hindsii”. Truy cập ngày 28 tháng 8 năm 2013.
- α-Amyrin và β-Amyrin được phân lập từ lá cây xạ đen và khả năng chống oxy hóa, chống Xanthine Oxidase và chống Tyrosinase của chúng. Nghiên cứu đánh giá tác dụng ức chế một số dòng tế bào ung thư và tác dụng chống oxy hóa của lá xạ đen
VOV.VN - Xạ đen là cây thuốc nam quý có nhiều tác dụng với sức khoẻ, dưới đây là những tác dụng chữa bệnh của cây xạ đen.
Xạ đen là loại dược liệu quý có nhiều tác dụng như thanh nhiệt, giải độc, hỗ trợ điều trị đẩy lùi viêm nhiễm, các bệnh lý về gan, tiểu đường, mỡ máu,…đặc biệt các hợp chất được tìm thấy trong xạ đen còn có khả năng ngăn ngừa và triệt tiêu sự phát triển của khối u bướu, ung thư. Dưới đây là những tác dụng chữa bệnh của xạ đen ít người biết.
Xạ đen rất tốt cho sức khoẻ.
Tổng quan về cây xạ đen
Bài viết của ThS.BS Nguyễn Quang Dương - Phụ trách khoa Ung bướu Bệnh viện Tuệ Tĩnh trên Báo Sức khoẻ & Đời sống cho biết, mười năm trước người dân còn xa lạ với cây xạ đen, nhưng bây giờ xạ đen đã trở nên quen thuộc.
Xạ đen trở thành thứ lá nam uống quen thuộc của nhân dân tỉnh Hòa Bình và một số vùng rừng núi, và một phần nửa người dân đô thị hay nông thôn Việt Nam.
Xạ đen còn có tên gọi bách giải, đồng triều, bạch vạn hoa, hoặc cây ung thư. Có hai loại lá tròn và lá dài hình răng cưa.
Tên khoa học: Celastrus hindsii.
Thuộc họ dây gối - Celastraceae.
Là cây thân mộc, cao tầm 1-2 mét, mọc đơn lẻ, hoặc có thể thành bụi do hạt chín rụng xuống lại cây mới hình thành.
Xạ đen có nhiều ở vùng Hòa Bình, Thanh Hóa, vùng núi cao.
Tác dụng chữa bệnh của cây xạ đen
Các hoạt chất có trong lá xạ đen
Theo ThS.BS Nguyễn Quang Dương, trong lá xạ đen có chứa các hoạt chất như: Flavonoid tác dụng làm chậm quá trình oxy hóa do các gốc tự do gây ra, từ đó giúp bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây ung thư, đồng thời ngăn ngừa chứng xơ vữa động mạch, tai biến mạch máu não, lão hóa, thoái hóa gan.
- Hoạt chất quinon làm cho tế bào ung thư dễ hóa lỏng để bài tiết ra khỏi cơ thể. Khi quinon được kết hợp với flavonoid sẽ giúp đào thải, loại bỏ các tế bào ung thư ra khỏi người bệnh nhanh và hiệu quả gấp nhiều lần.
- Ngoài hai hợp chất trên, các nhà khoa học còn chứng minh dược chất saponi triterpenoid trong xạ đen có thể ức chế sự phát triển của tế bào bệnh ung thư, tái tạo các cấu trúc tế bào bị bệnh, đồng thời có khả năng ngăn ngừa quá trình phát triển và tốc độ di căn của các khối u ác tính.
Tác dụng chữa bệnh của lá xạ đen
Bài viết trên website Bệnh viện Đa khoa Medlatec có sự tham vấn y khoa của BSCKI. Dương Ngọc Vân cho biết, đến nay, tác dụng dược lý chủ yếu được nghiên cứu và ghi nhận của cây xạ đen gồm:
- Chống lại khối u: Hợp chất polyphenol, flavonoid, quinone trong xạ đen có khả năng chống lại sự hình thành khối u đồng thời ức chế ngăn cản tế bào ung thư phát triển, làm cho chúng hóa lỏng nên dễ bị tiêu hủy từ đó hạn chế khả năng di căn của khối u.
- Chống oxy hóa: Mọi hoạt chất có trong loại cây này đều có thể chống lại gốc tự do và khiến cho tác hại của nó đến tế bào bị giảm xuống.
- Duy trì huyết áp ổn định: Dùng xạ đen mỗi ngày có thể ổn định huyết áp, nhất là với những người cao huyết áp. Riêng với người huyết áp thấp, muốn ổn định thì khi dùng xạ đen nên cho thêm vài lát gừng vào.
- Cải thiện chức năng và giải độc cho gan: Hoạt chất có trong cây xạ đen có thể hỗ trợ điều trị xơ gan, viêm gan, men gan cao, chống lại các bệnh gan thứ phát.
- Cải thiện giấc ngủ và cảm giác ngon miệng: Xạ đen tương đối tốt với người bị suy nhược cơ thể, mất ngủ thường xuyên, bị thiếu máu. Không những thế, loại cây này còn cải thiện tuần hoàn máu, giúp hỗ trợ chữa trị chứng chóng mặt hoa mắt.
Các bài thuốc chữa bệnh từ cây xạ đen
- Bài thuốc dành cho người mắc bệnh gan
Dùng 50g thân và lá xạ đen kết hợp với 10g mật nhân và 30g cà gai leo đem nấu với 2 lít nước, sau khi sôi được 15 phút thì tắt bếp và lọc lấy phần nước để chia thành nhiều lần uống trong ngày.
- Bài thuốc tăng cường sức khỏe và phòng ngừa bệnh
Lấy 70g lá và thân xạ đen nấu với 1,5 lít nước đến khi sôi thì giảm nhiệt và để trong 20 phút sau đó lấy phần nước để uống thay nước lọc.
- Bài thuốc dành cho người bị ung thư
Kết hợp 40g xạ đen với 30g bạch hoa xà và 20g bán chi liên đem sắc cùng 1,5 lít nước, đun đến khi chỉ còn 600ml thì chắt phần nước, để nguội và dùng làm nước uống trong ngày.
- Bài thuốc cầm máu và trị mụn nhọt
Sát trùng vết thương sạch sẽ rồi giã nát 3 - 5 lá xạ đen tươi để đắp lên vết thương sau đó băng lại.
Trên đây là những tác dụng chữa bệnh của cây xạ đen đã được chứng minh. Tác dụng của xạ đen đối với sức khoẻ là rất lớn, tuy nhiên tốt nhất người dùng nên tham vấn ý kiến của người có chuyên môn để tránh trường hợp lạm dụng hoặc dùng sai cách dẫn đến tác dụng phụ không mong muốn.