Hằng năm, cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều, và trên không có những đám mây ban bạc, lòng tôi lại nao nức những kỷ niệm mơn man của buổi tựu trường.
Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng.
Những ý tưởng ấy, tôi chưa lần nào ghi lên giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã.
Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và đầy gió lạnh. Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường này, tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tôi tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học .
Tôi không lội qua sông thả diều như thằng Quí và không đi ra đồng nô đùa như thằng Sơn nữa.
Trong chiếc áo vải dù đen dài, tôi cảm thấy mình trang trọng và đứng đắn.
Dọc đường thấy mấy cậu nhỏ trạc bằng tôi, áo quần tươm tất, nhí nhảnh gọi tên nhau hay trao sách vở cho nhau xem mà tôi thèm. Hai quyển vở mới đang ở trên tay tôi đã bắt đầu thấy nặng. Tôi bặm tay ghì thật chặt, nhưng một quyển vở cũng xệch ra và chênh đầu chúi xuống đất. Tôi xóc lên và nắm lại cẩn thận. Mấy cậu đi trước ôm sách vở nhiều, lại kèm cả bút thước nữa. Nhưng mấy cậu không để lộ vẻ khó khăn gì hết.
Tôi muốn thử sức mình nên nhìn mẹ tôi:
- Mẹ đưa bút thước cho con cầm.
Mẹ tôi cúi đầu nhìn tôi với cặp mắt thật âu yếm:
- Thôi để mẹ cầm cũng được.
Tôi có ngay cái ý nghĩ vừa non nớt vừa ngây thơ này: chắc chỉ người thạo mới cầm nổi bút thước.
Ý nghĩ thoáng qua trong trí tôi nhẹ nhàng như một làn mây lướt ngang trên ngọn núi.
Trước sân trường làng Mỹ Lý dày đặc cả người. Người nào áo quần cũng sạch sẽ, gương mặt cũng vui tươi và sáng sủa.
Trước đó mấy hôm, lúc đi ngang làng Hòa An bẫy chim quyên với thằng Minh, tôi có ghé lại trường một lần.
Lần ấy trường đối với tôi là một nơi xa lạ . Tôi đi chung quanh các lớp để nhìn qua cửa kính mấy bản đồ treo trên tường. Tôi không có cảm tưởng nào khác là nhà trường cao ráo và sạch sẽ hơn các nhà trong làng.
Nhưng lần này lại khác. Trước mặt tôi, trường Mỹ Lý trông vừa xinh xắn vừa oai nghiêm như cái đình làng Hòa Ấp. Sân nó rộng, mình nó cao hơn trong những buổi trưa hè đầy vắng lặng. Lòng tôi đâm ra lo sợ vẩn vơ .
Cũng như tôi, mấy cậu học trò mới bỡ ngỡ đứng nép bên người thân, chỉ dám nhìn một nửa hay dám đi từng bước nhẹ. Họ như con chim con đứng trên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ . Họ thèm vụng và ước ao thầm được như những học trò cũ, biết lớp, biết thầy để khỏi phải rụt rè trong cảnh lạ .
Sau một hồi trống thúc vang dội cả lòng tôi, mấy người học trò cũ đến sắp hàng dưới hiên rồi đi vào lớp. Cảm thấy mình trơ vơ là lúc này. Vì chung quanh là những cậu bé vụng về lúng túng như tôi cả. Các cậu không đi. Các cậu chỉ theo sức mạnh kéo dìu các cậu tới trước. Nói các cậu không đứng lại càng đúng hơn nữa. Vì hai chân các cậu cứ dềnh dàng mãi. Hết co lên một chân, các cậu lại duỗi mạnh như đá một quả ban tưởng tượng. Chính lúc này toàn thân các cậu cũng đang run run theo nhịp bước rộn ràng trong các lớp.
Ông đốc trường Mỹ Lý cho gọi mấy cậu học trò mới đến đứng trước lớp ba. Trường làng nhỏ, nên không có phòng riêng của ông đốc. Trong lúc ông ta đọc đến tên từng người, tôi cảm thấy như quả tim tôi ngừng đập. Tôi quên cả mẹ tôi đứng sau tôi. Nghe gọi đến tên, tôi tự nhiên giật mình và lúng túng. Sau khi đọc xong mấy mươi tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ:
- Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải gắng học để thầy mẹ được vui lòng, và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa.
[Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại.]
Ông đốc nhìn chúng tôi với cặp mắt hiền từ và cảm động. Mấy cậu học trò lớp ba cũng đua nhau quay đầu nhìn ra. Và ngoài đường cũng có mấy người đứng dừng lại để nhìn vào. Trong những phút này, chúng tôi được người ta ngắm nhìn nhiều hơn hết. Vì vậy, đã lúng túng, chúng tôi càng lúng túng hơn.
Ông đốc lấy cặp kính trắng xuống rồi nói:
- Thôi, các em lên đây sắp hàng để vào lớp học.
Tôi cảm thấy sau lưng tôi có một bàn tay dịu dàng đẩy tôi tới trước. Nhưng người tôi lúc ấy tự nhiên thấy nặng nề một cách lạ. Không giữ được chéo áo hay cánh tay của người thân, vài ba cậu đã từ từ bước lên đứng dưới hiên lớp. Các cậu lưng lẻo nhìn ra sân, nơi mà những người thân đang nhìn các cậu với cặp mắt lưu luyến. Một cậu đứng đầu ôm mặt khóc. Tôi bất giác quay lưng lại rồi dúi đầu vào lòng mẹ tôi nức nở khóc theo. Tôi nghe sau lưng tôi, trong đám học trò mới, vài tiếng thút thít đang ngập ngừng trong cổ. Một bàn tay quen nhẹ vuốt mái tóc tôi.
Ông đốc tươi cười nhẫn nại chờ chúng tôi.
- Các em đừng khóc. Trưa này các em được về nhà cơ mà. Và ngày mai lại được nghỉ cả ngày nữa.
Sau khi thấy hai mươi tám cậu học trò sắp hàng đều đặn dưới hiên trường, ông đốc liền ra dấu cho chúng tôi đi vào lớp năm. Một thầy trẻ tuổi, gương mặt tươi cười đang đón chúng tôi trước cửa lớp. Trong thời thơ ấu, tôi chưa lần nào thấy xa mẹ tôi như lần này. Tôi cũng lấy làm lạ.
Vì có những hôm đi chơi suốt cả ngày với chúng bạn ở đồng làng Lệ Xá, lòng tôi vẫn không cảm thấy xa nhà hay xa mẹ tôi chút nào hết.
Một mùi hương lạ xông lên trong lớp. Trông hình gì treo trên tường, tôi cũng thấy lạ và hay hay. Tôi nhìn bàn ghế chỗ tôi ngồi rất cẩn thận, rồi tự nhiên lạm nhận là vật riêng của mình. Tôi nhìn người bạn tý hon ngồi bên tôi, một người bạn tôi chưa hề quen biết, nhưng lòng tôi vẫn không cảm thấy sự xa lạ chút nào. Sự quyến luyến ấy tự nhiên và bất ngờ quá, đến nỗi tôi cũng không dám tin có thật.
Một con chim con liệng đến đứng trên bờ cửa sổ, hót mấy tiếng rụt rè rồi vỗ cánh bay cao.
Tôi đưa mắt thèm thuồng nhìn theo cánh chim. Một kỷ niệm cũ đi bẫy chim giữa cánh đồng lúa hay trên bờ sông Viêm sống lại đầy dẫy trong trí tôi.
Nhưng tiếng phấn của thầy tôi gạch mạnh trên bảng đen đã đưa tôi về cảnh thật.
Tôi vòng tay lên bàn chăm chỉ nhìn thầy viết và lẩm bẩm đánh vần đọc:
- Bài tập viết : TÔI ĐI HỌC !
Quê mẹ, tập truyện ngắn,
Nhà xuất bản Đời nay,
Hà Nội, 1941
Thanh Tịnh
Page 2
Cửa vườn Chim Việt 14 đã rộng mở.Lê Văn Hảo dẫn đầu đón chào bạn với một bài điểm sách : Đồng Khánh Địa Dư Chí, một tập đại thành địa lý học Việt Nam cuối Thế Kỷ XIX . Đây là công trình lớn cuối cùng của Quốc sử quán hoàn thành vào đời Đồng Khánh [1886 - 1887] đã được Đông dương Thư khố [Toyo Bunko] của Nhật Bản xuất bản ở Tokyo vào tháng 7 - 1945 dưới nhan đề Đồng Khánh ngự lãm địa dư chí đồ. Ngày nay, năm 2003, công trình này được dịch ra và xuất bản với tựa đề Đồng Khánh Địa Dư Chí , 3 tập, gồm bản nguyên văn chữ Hán - Nôm và các bản dịch Việt, Anh, Pháp, 2500 trang, khổ 32 X 25 cm và hơn 300 bản đồ.
Cùng một tác giả, bạn có thể xem tác phẩm " Hùng Vương dựng nước ". Lần này không có thêm chương mới, nhưng các chương cũ có tăng thêm hình ảnh, và Chim Việt đang chuẩn bị đưa thêm một số trang hoàn toàn gồm hình ảnh về trống đồng, thạp cổ, ... Xin kiên nhẫn chờ vài tuần nữa.
Mời bạn cùng Nguyễn Dư lần theo bước thăng trầm của lịch sử cái răng cái tóc dân ta, " Cái răng cái tóc, một góc con người " , khi phải đấu tranh để được cạo trọc như thời Trần, khi phải trỗi dậy để giữ tóc dài, răng đen như lời tuyên bố của Nguyễn Huệ:
Đánh cho để dài tócSơn Nam qua bài " Thực chất và biến dạng của các món ăn Nam bộ ", tả lại truyền thống ăn uống của người dân miền Nam. Ông bà tổ tiên ta, ngày xưa rời đất Bắc vào Nam khẩn hoang, đem theo phong tục cổ truyền, nhưng cũng đã phải hòa mình thích hợp với vùng đất đồng lầy của rùa rắn dơi chuột.
Đánh cho để đen răng
Đánh cho nó chích luân bất phản
Đánh cho nó phiến giáp bất hoàn
Đánh cho sử tri Nam quốc anh hùng chi hữu chủ
[Lịch sử Việt Nam, sđd, tr. 353]Tủi hổ thay Lê Chiêu Thống đã phải gọt tóc , kết sam theo người Thanh.
Phí Văn Chung đưa ta ngược lên thăm núi đồi miền Bắc, cùng các sắc dân, qua tập ảnh vùng Chapa .
Bộ ảnh của Hội Ảnh Nghệ Thuật Việt Nam , Tuyển tập ảnh 2001 , giàu thêm hơn 30 tác phẩm, Bộ Ảnh Peyrin :VN 1920-1930 của Nguyễn Dư tăng thêm 25 ảnh.
Ta bước vào vườn thơ. Xa quê, nhớ quê, làm sao tìm lại được những bóng hình vương vấn ? Bám vào hình ảnh trên " mạng lưới trời " ? bám vào dư ảnh của giấc mơ ? hay đuổi theo âm vọng của ký ức ? Xin mời đọc Vũ Quyên : Hà Nội ơi - Có phải em về giữa chiêm bao , Nguyễn Thế Tài : 11 chữ, ảnh hình xưa / có phải em về , Nguyễn Hồi Thủ : Những vì sao trong giòng Ngân Hà , Tân Văn : Vu Lan . Ngô Tằng Giao dịch thơ của Francis Carco : Vĩnh biệt và Pierre Ronsard : Khi nàng tuổi hạc
Nhân Mùa Hội Thơ do Hội Val De Marne tổ chức , có mời hai nhà thơ Vi Thùy Linh và Thanh Thảo từ Việt Nam qua, Huỳnh Mạnh Tiên viết vội đôi hàng.
Nguyễn Nam Trân giới thiệu tác phẩm " Nước Dòng Sông Cái " của Akutagawa Ryunosuke. " Nước Dòng Sông Cái có nhiều chi tiết khiến người ta nghĩ nó là thiên tự truyện nhưng thật ra cái duyên dáng của đoản văn hàm chứa trong sự mơ hồ bàng bạc của những chi tiết ấy. Cái mơ hồ bàng bạc ở đây ta từng tìm được trong Tôi Đi Học của Thanh Tịnh,Phấn Thông Vàng của Xuân Diệu hay Chơi Giữa Mùa Trăng của Hàn Mặc Tử, đọc thuở thiếu thời. "
Cái mơ hồ bàng bạc đó, ta cũng thấy trong " Bỏ Trường Mà Đi " của Chế Lan Viên được Trúc Huy dịch sang tiếng Pháp " École de mon âme, demain je serai séparé de toi ! ", tiếng Anh " School of my heart, tomorrow I will be separated from you ! ". Những bản dịch dựa theo nguyên bản tiếng Việt trích từ tập Vàng Sao , in năm 1942. Bản tiếng Việt chúng tôi đăng nơi đây do cô Tuyết Mai gởi tặng, Chế Lan Viên có sửa đổi và thêm ít đoạn mới. Do đó, giữa bản chữ Việt được đăng và các bản chữ Anh, Pháp có đôi chút khác biệt.
Đinh Văn Phước giới thiệu một tác phẩm khác của Akutagawa Ryunosuke, " Chiếc Xe Goòng ", được sáng tác vào năm 1922, mô tả ký ức của một đứa bé mới lên tám.
Cũng trong không gian của ký ức , Võ Hồng với tác phẩm " Nửa chữ cũng Thầy " nhớ lại những ngày tháng ấu thơ trên ghế nhà trường, bác sĩ Nguyễn Lưu Viên gợi lại lúc sơ thời của ngành Tây Y tại xứ ta qua bài " Vài kỷ niệm của một cựu sinh viên trường thuốc Hà Nội ".
Rời thế giới của mộng mơ, của hồi tưởng, ta gặp những kẻ khốn cùng như Lão Hạc của Nam Cao, chịu chết để giữ vốn cho con ngày nào đó sẽ rời kiếp phu đồn điền cao xu trở về, như Nhà Mẹ Lê của Thạch Lam, người đàn bà góa bụa tần tảo tuyệt vọng nuôi đàn con thơ dại, hay những kẻ dở sống dở chết trong các trại tù qua tác phẩm " Trong Đêm Khuya " của Varlam Shalamov được Ngô Tằng Giao chuyển ngữ.
Cuộc sống thường nhật trong một chung cư tại xứ ta ngày nay tuần tự diễn ra qua trích đoạn " Mèo đến " của Trần Văn Tuấn.
Sang trang Văn học, cuộc tranh luận của thế hệ 1932 đã bước vào giai đoạn quyết liệt với các bài " Vụ Án Thơ Cũ Thơ Mới " , " Mặt Trận Bênh Thơ Mới " của Giáo sư Thanh Lãng [Phê bình văn học thế hệ 1932 ]
Huỳnh Ái Tông tiếp tục xem lại "Các công trình văn học quốc ngữ miền Nam " , đi vào tiết 4 - Truyện Tàu, tiết 5 - Tiểu thuyết.
Trên đường theo dấu chân Phật, Nguyễn Tường Bách đã rời Ấn Độ đặt chân tới Trung Quốc Xứ sở của Bồ Tát [Mùi Hương Trầm]
Để kết thúc, mời bạn tìm gặp các tác giả quốc ngữ đầu tiên của xứ ta Trương Vĩnh Ký [1837-1898] , Huỳnh Tịnh Của [1834-1907] , Trương Minh Ký [1855-1900] và nữ sĩ Nguyễn Thị Manh Manh [1914-?] một trong những phụ nữ đầu tiên đứng ra tranh đấu cho nữ quyền cũng như mở đường cho lối thơ mới.
Chưa,chưa kết thúc ! Gần giữa tháng 12, bạn Nguyễn Quý Đại bỗng đem tặng vườn Chim Việt một đóa hoa Mùa Vọng và Giáng Sinh . Khi nhận được hoa, thường lệ để lần sau mới trưng, nhưng đang mùa Noel , bài viết về Noel mà đem cất đi chờ sang Tết thì vô duyên quá, vậy thế xin thêm ...
Chim Việt Cành Nam [*]