Soạn văn bài phép phân tích và tổng hợp

A. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

I- Tìm hiểu phép lập luận phân tích và tổng hợp

TRANG PHỤCKhông kể trên đường tuần tra, nơi rừng rậm hay suối sâu,… phải cởi giày ra đi chân đất, thông thường trong doanh trại hay nơi công cộng, có lẽ không ai mặc quần áo chỉnh tề mà lại đi chân đất, hoặc đi giày có bít tất đầy đủ nhưng phanh hết cúc áo, lộ cả da thịt ra trước mặt mọi người.Người ta nói: “Ăn cho mình, mặc cho người”, có lẽ nhiều phần đúng. Cô gái một mình trong hang sâu chắc không váy xoè váy ngắn, không mắt xanh môi đỏ, không tô đỏ chót móng chân móng tay. Anh thanh niên đi tát nước hay câu cá ngoài cánh đồng vắng chắc không chải đầu mượt bằng sáp thơm, áo sơ-mi là phẳng tắp… Trang phục không có pháp luật nào can thiệp, nhưng có những quy tắc ngầm phải tuân thủ, đó là văn hoá xã hội. Đi đám cưới không thể lôi thôi lếch thếch, mặt nhọ nhem, chân tay lấm bùn. Đi dự đám tang không được mặc áo quần loè loẹt, nói cười oang oang.Người xưa đã dạy: “Y phục xứng kì đức”. Ăn mặc sao cũng phải phù hợp với hoàn cảnh riêng của mình và hoàn cảnh chung nơi công cộng hay toàn xã hội. Dù mặc đẹp đến đâu, sang đến đâu mà không phù hợp thì cũng chỉ làm trò cười cho thiên hạ, làm mình tự xấu đi mà thôi. Xưa nay, cái đẹp bao giờ cũng đi với cái giản dị, nhất là phù hợp với môi trường. Người có văn hoá, biết ứng xử chính là người biết tự hoà mình vào cộng đồng như thế, không kể hình thức còn phải đi với nội dung, tức là con người phải có trình độ, có hiểu biết. Một nhà văn đã nói: “Nếu có một cô gái khen tôi chỉ vì bộ quần áo đẹp mà không khen tôi có bộ óc thông minh thì tôi chẳng có gì đáng hãnh diện”. Chí lí thay!Thế mới biết, trang phục hợp văn hoá, hợp đạo đức, hợp môi trường mới là trang phục đẹp.

[Theo Băng Sơn, Giao tiếp đời thường]

Câu hỏi:a. Ở đoạn mở đầu, bài viết đã nêu ra một loạt dẫn chứng về cách ăn mặc để rút ra nhận xét về vấn đề gì? Hai luận điểm chính trong văn bản là gì?Tác giả đã dùng phép lập luận nào để rút ra hai luận điểm đó?b, Sau khi đã nêu một số biểu hiện của " những quy tắc ngầm" về trang phục, bài viết đã dùng phép lập luận gì để " chốt" lại vấn đề? Phép lập luận này thường đạt vị trí nào trong bài văn?Trả lời:a. Ở đoạn mở đầu, bài viết đã nêu ra một loạt dẫn chứng về cách ăn mặc để chỉ ra lối ăn mặc trang phục không phù hợp với đạo đức trong xã hội để từ đó làm nổi bật lên nét đẹp trong văn hóa ăn mặc trang trọng, lịch sự, phù hợp với đạo đức chuẩn mực xã hội, môi trường xung quanhHai luận điểm chính trong văn bản là:Ăn mặc phù hợp với hoàn cảnh xung quanh, phù hợi với công việc, môi trường làm việc, học tập, môi trường sống.Ăn mặc giản dị phù hợp với lối sống đạo đức hòa mình vào cộng đồng tập thể

b. Sau khi đã nêu một số biểu hiện của " những quy tắc ngầm" về trang phục, bài viết đã dùng phép lập luận tổng hợp: "Thế mới biết, trang phục hợp văn hoá, hợp đạo đức, hợp môi trường mới là trang phục đẹp" . Phần lập luận tổng hợp thường được đặt ở cuối đoạn hoặc cuối bài.

II. Ghi nhớ:

Để làm rõ ý nghĩa của một sự việc, hiện tượng nào đó người ta thường dùng phép lập luận phân tích tổng hợpPhân tích là phép lập luận trình bày những bộ phận, phương diện của một vấn đề nhằm chỉ ra nội dung của sự vật, hiện tượng.. Đế phán tích nội dung của sự vật hiện tượng người ta có thể dùng các biện pháp nêu giả thiết, so sánh, đối chiếu,... và cả phép lập luận giải thích. chững minh.

Tổng hợp là phép lập luận rút ra từ cái chung từ những điều phân tích. Không có phân tích thì không có tổng hợp. Lập luận tổng hợp thường được đặt ở cuối đoạn hay cuối bài, ở phần kết luận của một phần hoặc toàn bộ văn bản

B. BÀI TẬP VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI

Câu 1: trang 10 sgk Ngữ văn 9 tập 2

Tác giả đã phân tích như thế nào để sáng tỏ luận điểm: " Học vấn không chỉ là chuyện đọc sách, nhưng đọc sách vẫn là một con đường của học vấn"?

[Gợi ý: Chú ý thứ tự khi phân tích: Học vấn là của nhân loại => Học vấn của nhân loại do sách lưu truyền lại => Sách là kho tàng quáy báu => Nếu chúng ta... Nếu xóa bỏ... làm kẻ lạc hậu.]

Bài làm:Cách phân tích để làm rõ luận điểm: "Học vấn không chỉ là chuyện đọc sách, nhưng đọc sách vẫn là một con đường quan trọng của học vấn"Học vấn là thành quả của nhân loại trong quá trình lao động sản xuất và trải nghiệmHọc vấn của nhân loại được lưu giữ qua những trang sách và truyền lại cho các thế hệ sauChính vì thế, sách là một kho tàng quy báu của nhân loại

Nếu không lưu lại thành quả trong quá khứ thì phải làm lại từ đầu, do đó, có tiến lên cũng là đi lùi lại.

Câu 2: trang 10 sgk Ngữ văn 9 tập 2Tác giả đã phân tích lí do chọn sách như thế nào?Bài làm:Tác giả đưa ra lí do phải chọn sách mà đọc của tác giả:Di sản tinh thần của con người ngày một phong phú, việc đọc sách ngày càng không dễ.Số lượng sách nhiều, chất lượng lại khác nhau;Sức người có hạn

Có sách chuyên môn, có sách thường thức; giữa tri thức chuyên môn và tri thức thường thức lại có quan hệ với nhau.

Câu 3: trang 10 sgk Ngữ văn 9 tập 2Tác giả đã phân tích tầm quan trọng của cách đọc sách như thế nào?Bài làm:Tác giả đã nêu lên tầm quan trọng của việc đọc sách thông qua việc đưa ra các lí lẽ và dẫn chứng:Đọc sách giúp chúng ta tiếp cận tri thức một sách nhanh và trực tiếp nhấtĐọc sách không chọn lọc, đọc lấy số lượng sẽ không đem lại hiệu quả

Đọc sách mà không chịu suy nghĩ thì cũng không có tác dụng gì

Câu 4: trang 10 sgk Ngữ văn 9 tập 2Qua đó,em hiểu phân tích có vai trò như thế nào trong lập luậnBài làm:Phân tích là phép lập luận trình bày từng bộ phận, phương diện của một vấn đề ngằm chỉ ra nội dung của sự vật, hiện tượng.

Phân tích trong văn bản có vai trò làm sáng tỏ luận điểm và tăng sức thuyết phục đồng thời nó giúp người đọc người nghe hiểu và có nhận thức đúng đắn, cái nhìn toàn diện nhất.

Đọc văn bản Trang phục và trả lời câu hỏi:

a] Trước khi kết luận thế nào là trang phục đẹp, bài viết đã nêu lên một vài hiện tượng ăn mặc không đẹp [mặc quần áo chỉnh tề mà đi chân đất hoặc đi giày có bít tất đầy đủ nhưng phanh hết cúc áo, lộ cả da thịt ra trước mắt mọi người]. Đây là cách vào bài theo lôi phản đề: từ hiện tượng ăn mặc không đẹp tác giả nêu lên thế nào là ăn mặc đẹp.

Tác giả đã dùng phép lập luận phân tích khi trình bày hai quy tắc ngầm khi ãn mặc mọi người phải tuân theo cho phù hợp với văn hóa xã hội: quy tắc: “Ăn cho mình, mặc cho người”, quy tắc: “Y phục xứng kì đức”. Dùng một hoặc hai đoạn để trình bày mỗi quy tắc. Tác giả nếu ra các cách ăn mặc không phù hợp với hoàn cảnh để chứng minh cho quy tắc: “Ăn cho mình, mặc cho người” [đi đám cưới không thể mặc lôi thôi, lếch thếch, mặt nhọ nhem, chân tay lấm bùn; ở trong hang sâu một mình cô gái không cần mặc váy xòe, váy ngắn, tô mắt xanh, môi đỏ,...].

Bài viết dùng nhiều lí lẽ để bàn luận cái đẹp của ăn mặc phù hợp hay không phù hợp hoàn cảnh chung và riêng, chứng minh cho quy tác “Y phục xứng kì đức”.

b] Sau khi đã nêu một số biểu hiện của “những quy tắc ngầm” về trang phục; bài viết đã dùng phép lập luận tổng hợp để chốt lại vấn đề, rút ra kết luận [thế mới biết trang phục hợp văn hóa, hợp đạo đức, hợp môi trường mới là trang phục đẹp]. Lập luận tổng hợp thường đặt ở vị trí cuối bài, ở phần kết luận của một phần hoặc toàn bộ vãn bản.

II. LUYỆN TẬP

1. Để làm sáng tỏ luận điểm: “Học vấn không chỉ là chuyện đọc sách, nhưng đọc sách rốt cuộc là một con đường quan trọng của học vấn”, tác giả đã phân tích như sau:

- Nêu ra luận điểm cơ bản làm tiền đề cho lập luận: Học vấn là của nhân loại. Sách là nơi ghi chép và lưu truyền học vấn, kho báu di sản tinh thần của nhân loại.

- Đưa ra giả thiết: Muốn tiến lên phía trước phải đọc sách để chiếm lĩnh thành tựu nhân loại đã đạt trong quá khứ [Câu bắt đầu bằng từ Nếu...].

- Đưa ra giả thiết: Không đọc sách là xóa bỏ thành tựu nhân loại đã đạt được trong quá khứ, sẽ lùi điểm xuất phát hàng nghìn năm [Câu bắt đầu bằng từ Nếu...]

Từ luận điểm cơ bản làm tiền đề cho lập luận và hai giả thiết, tác giả đi đến kết luận: cần đọc sách, đọc sách là sự chuẩn bị để đi trên con đường học vấn. Kết luận này được trình bày trong đoạn tiếp đó.

2. Tác giả đã phân tích những lí do phải chọn sách để đọc như sau:

- Sách nhiều khiến người ta không chuyên sâu, chọn sách mà đọc cho kĩ, vừa đọc vừa nghiền ngẫm mới có tác dụng.

- Sách nhiều dễ bị lạc hướng. Chọn sách quan trọng, cơ bản để đọc, không cần đọc nhiều.

3. Tác giả đã phân tích tầm quan trọng của cách đọc sách như sau:

- Đọc sách không cần nhiều.

- Quan trọng nhất là chọn cho tinh, đọc cho kĩ.

- Đọc 10 quyển sách không quan trọng bằng đọc kĩ mười lần một quyển sách quan trọng.

- Đọc ít mà kĩ sẽ tạo thành nếp suy nghĩ sâu xa, tích lũy dần dần tri thức.

- Đọc sách không phải để trang trí bộ mặt như kẻ trọc phú khoe của. Đó là cách đọc sách tự lừa dối mình, thể hiện phẩm chất tầm thường thấp kém.

- Phải đọc cả hai loại sách: sách thường thức và sách chuyên môn. Không nên coi thường sách thường thức vì nó tạo nên nền văn hóa rộng cho chuyên môn sâu. Có như thế, mới có tri thức vững.

4. Qua đó, em hiểu phân tích có vai trò trình bày các khía cạnh khác nhau của một vấn đề, một sự vật. Chẳng hạn, bàn về đọc sách là bàn về tầm quan trọng của việc đọc sách với việc tích lũy học vấn, là bàn về việc chọn lựa sách để đọc trong tình trạng sách quá nhiều, là bàn về cách đọc sách như thế nào cho có hiệu quả thiết thực. Từ đó người đọc sẽ hiểu được cặn kẽ nội dung của vấn đề, của sự vật.